فمینیسم اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
فاطمه کمالی (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «<big>'''فمینیسم اسلامی؛'''</big>برداشتی برابری‌خواهانه میان زنان و مردان از آموزه‌های اسلامی. فمینیسم اسلامی با تفسیر جدیدی از اسلام سعی دارد تا اهداف فمینیستی را به‌گونه‌ای در آموزه‌های دینی بگنجاند تا اسلامی مدرن و مطابق با اهداف خود معرفی کن...» ایجاد کرد) |
فاطمه کمالی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
فمینیسم اسلامی با تفسیر جدیدی از اسلام سعی دارد تا اهداف فمینیستی را به‌گونه‌ای در آموزه‌های دینی بگنجاند تا اسلامی مدرن و مطابق با اهداف خود معرفی کند و در این راه از جریان‌های نواندیشی، اندیشه‌های فقیهان و متفکران اسلامی و غیر اسلامی به نفع خود استفاده می‌کند. | فمینیسم اسلامی با تفسیر جدیدی از اسلام سعی دارد تا اهداف فمینیستی را به‌گونه‌ای در آموزه‌های دینی بگنجاند تا اسلامی مدرن و مطابق با اهداف خود معرفی کند و در این راه از جریان‌های نواندیشی، اندیشه‌های فقیهان و متفکران اسلامی و غیر اسلامی به نفع خود استفاده می‌کند. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
فمینیسم؛ به‌معنای برابری مطلق زن و مرد است.<ref>[[«فمینیسم»، وب‌سایت ویکی‌زندگی.]]</ref> فمینیسم اسلامی، شاخه‌ای از فمینیسم است که به تفسیر زن‌مدارانه از اسلام می‌پردازد و در این مسیر از منابع دینی در جهت ارائۀ آموزه‌های خود بهره می‌گیرد.<ref>حسین‌زاده و عباسیان، «نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی»، 1394ش، ص208.</ref> برخی نیز آن را به اسلام مبتنی بر برابری جنسیتی و عدالت اجتماعی تفسیر می‌کنند.<ref>Badran, Feminism in Islam: Secular and Religious Convergences, 2013, P323.</ref> | فمینیسم؛ به‌معنای برابری مطلق زن و مرد است.<ref>[[فمینیسم|«فمینیسم»، وب‌سایت ویکی‌زندگی.]]</ref> فمینیسم اسلامی، شاخه‌ای از فمینیسم است که به تفسیر زن‌مدارانه از اسلام می‌پردازد و در این مسیر از منابع دینی در جهت ارائۀ آموزه‌های خود بهره می‌گیرد.<ref>حسین‌زاده و عباسیان، «نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی»، 1394ش، ص208.</ref> برخی نیز آن را به اسلام مبتنی بر برابری جنسیتی و عدالت اجتماعی تفسیر می‌کنند.<ref>Badran, Feminism in Islam: Secular and Religious Convergences, 2013, P323.</ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
با ظهور فمینیسم در سال 1895م<ref>Oxford English Dictionary (feminism)</ref> در غرب، به‌تدریج عقاید و نظریات فمینیستی در کشورهای اسلامی وارد شد و برخی روشنفکران مسلمان کوشیدند تا به بهانۀ حل نشدن بسیاری از مشکلات زنان در کشورهای اسلامی، مسئلۀ فمینیسم را با توجه به اعتقادات مذهبی بومی کنند.<ref>توحیدی، فمینیسم، دموکراسی و اسلام‌گرایی،1997م، ص10.</ref> در این بین، آثار مکتوبی از نویسندگان آشنا به اندیشه‌های غربی در کشورهای مسلمان انتشار یافت. از نخستین کشورهای مسلمان که عقاید فمینیستی در آن راه یافت، مصر بود. قاسم امین (1863-1908م) نویسندۀ مصری، سعی کرد تا با دیدگاه‌های تجددگرایانه در مسائل زنان به تفسیر و تأویل آموزه‌های اسلامی بپردازد.<ref>کرمی و محبوبی شریعت‌پناهی «فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها»، 1392ش، ص231-232.</ref> سرانجام در سال 1970م رویکرد «فمینیسم اسلامی» با ادعای ارائۀ نسخۀ مدرنی از اسلام و با هدف درمان تبعیض و تعدی مبتنی بر جنسیت و حقوق بشر زنان شکل گرفت.<ref>قاسم‌پور و نصرت خوارزمی «مطالعۀ تطبیقی رویکرد فمینیسم اسلامی و امام خمینی در تحقق حقوق اجتماعی و سیاسی زنان در حکومت اسلامی»، 1398ش، ص222.</ref> | با ظهور فمینیسم در سال 1895م<ref>Oxford English Dictionary (feminism)</ref> در غرب، به‌تدریج عقاید و نظریات فمینیستی در کشورهای اسلامی وارد شد و برخی روشنفکران مسلمان کوشیدند تا به بهانۀ حل نشدن بسیاری از مشکلات زنان در کشورهای اسلامی، مسئلۀ فمینیسم را با توجه به اعتقادات مذهبی بومی کنند.<ref>توحیدی، فمینیسم، دموکراسی و اسلام‌گرایی،1997م، ص10.</ref> در این بین، آثار مکتوبی از نویسندگان آشنا به اندیشه‌های غربی در کشورهای مسلمان انتشار یافت. از نخستین کشورهای مسلمان که عقاید فمینیستی در آن راه یافت، مصر بود. قاسم امین (1863-1908م) نویسندۀ مصری، سعی کرد تا با دیدگاه‌های تجددگرایانه در مسائل زنان به تفسیر و تأویل آموزه‌های اسلامی بپردازد.<ref>کرمی و محبوبی شریعت‌پناهی «فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان‌ها»، 1392ش، ص231-232.</ref> سرانجام در سال 1970م رویکرد «فمینیسم اسلامی» با ادعای ارائۀ نسخۀ مدرنی از اسلام و با هدف درمان تبعیض و تعدی مبتنی بر جنسیت و حقوق بشر زنان شکل گرفت.<ref>قاسم‌پور و نصرت خوارزمی «مطالعۀ تطبیقی رویکرد فمینیسم اسلامی و امام خمینی در تحقق حقوق اجتماعی و سیاسی زنان در حکومت اسلامی»، 1398ش، ص222.</ref> | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
از فمنیست‌های مسلمان ایرانی می‌توان به نیره توحیدی (1329ش)، ژیلا شریعت‌پناهی (1330ش)، افسانه نجم‌آبادی (1325ش)، هاله افشار (1323-1401ش)، هاله سحابی (1336-1390ش) و پروین پایدار (1328-1384ش) اشاره کرد.<ref>حسین‌زاده و عباسیان، «نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی»، 1394ش، ص211.</ref> | از فمنیست‌های مسلمان ایرانی می‌توان به نیره توحیدی (1329ش)، ژیلا شریعت‌پناهی (1330ش)، افسانه نجم‌آبادی (1325ش)، هاله افشار (1323-1401ش)، هاله سحابی (1336-1390ش) و پروین پایدار (1328-1384ش) اشاره کرد.<ref>حسین‌زاده و عباسیان، «نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی»، 1394ش، ص211.</ref> | ||
==فمینیسم اسلامی در ایران== | ==فمینیسم اسلامی در ایران== | ||
از سال‌های آغازین انقلاب اسلامی، صورت‌های نخستین فمینیسم اسلامی در ایران پدیدار شد.<ref>نصرت خوارزمی و دیگران، «کنش فرهنگی زنان پس از انقلاب اسلامی: تحلیل گفتمان مطالبات فمینیسم اسلامی در جمهوری اسلامی ایران»، 1399ش، ص941.</ref> این امر ابتدا در میان اقشاری شکل گرفت که به‌ظاهر از اسلامی شدن حکومت استقبال کردند و معتقد بودند که حکومت جدید، زنان را از شیء‌انگاری در حکومت پهلوی نجات داده است<ref>Poya, Women, work and Islamism: Ideology and resistance in Iran, 1999،p4.</ref> و خود را مدافع آرمان‌های انقلاب و نظام اسلامی دانستند.<ref>نصرت خوارزمی و دیگران، «کنش فرهنگی زنان پس از انقلاب اسلامی: تحلیل گفتمان مطالبات فمینیسم اسلامی در جمهوری اسلامی ایران»، 1399ش، ص945.</ref> اینان پس از مدتی دریافتند که احکام اسلامی؛ مانند عدم تشابه حقوق و تکالیف زن و مرد در اسلام و ریاست مرد در خانواده در حکومت اسلامی مورد توجه است و همین امر آنان را با چالش‌هایی روبه‌رو کرد و سرآغاز فعالیت‌های این گروه شد.<ref>Poya, Women, work and Islamism: Ideology and resistance in Iran, 1999،,p4.</ref> در سال 1370ش به‌دلیل قدرت یافتن گروه‌های نواندیش دینی، این دوره به شکوفایی فمینیسم اسلامی در ایران نام‌گذاری شد. با گذشت زمان و قدرت‌یابی بیش‌تر آنان، هدف این گروه اصلاح قوانین جمهوری اسلامی و تغییر سبک زندگی سنتی قرار گرفت.<ref>نصرت خوارزمی و دیگران، «کنش فرهنگی زنان پس از انقلاب اسلامی: تحلیل گفتمان مطالبات فمینیسم اسلامی در جمهوری اسلامی ایران»، 1399ش، ص942.</ref> این افراد «کنوانسیون محو کلیۀ اَشکال تبعیض علیه زنان»<ref group="یادداشت">معاهدۀ بین‌المللی که در سال 1979م به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد در آمد</ref> را به‌دلیل استواری آن بر مفهوم تشابه به جای تساوی، مورد حمایت جدی قرار دادند و با تکیه بر این مفهوم فعالیت‌هایی را در این زمینه انجام دادند.<ref>اسحاقی، «تأملی بر پیکره و فعالیت‌های فمینیسم»، 1387ش، ص13.</ref> در این میان دیدگاه فقیهانی چون یوسف صانعی (1316-1399ش)، ابراهیم جناتی (1311ش) و موسوی بجنوردی (1322ش) نیز در ایجاد فضای بهتر برای این گفتمان مؤثر بود. <ref>Mir-Hosseini, & Tapper, Islam and democracy in Iran: Eshkevari and the quest for reform, 2006,p26</ref> درمجموع محورهای مورد توجه فمینیسم اسلامی در ایران را می‌توان به کاهش هویت زنان در خانواده و اجتماع، توقف قانون‌گذاری نابرابر میان زنان و مردان، دستیابی به تشابه حقوقی با تأکید بر برابری ارزشی میان زن و مرد و گسترش مشارکت زنان در جامعه تقسیم کرد.<ref>نصرت خوارزمی و دیگران، «کنش فرهنگی زنان پس از انقلاب اسلامی: تحلیل گفتمان مطالبات فمینیسم اسلامی در جمهوری اسلامی ایران»، 1399ش، ص946-947.</ref> | از سال‌های آغازین انقلاب اسلامی، صورت‌های نخستین فمینیسم اسلامی در ایران پدیدار شد.<ref>نصرت خوارزمی و دیگران، «کنش فرهنگی زنان پس از انقلاب اسلامی: تحلیل گفتمان مطالبات فمینیسم اسلامی در جمهوری اسلامی ایران»، 1399ش، ص941.</ref> این امر ابتدا در میان اقشاری شکل گرفت که به‌ظاهر از اسلامی شدن حکومت استقبال کردند و معتقد بودند که حکومت جدید، زنان را از شیء‌انگاری در حکومت پهلوی نجات داده است<ref>Poya, Women, work and Islamism: Ideology and resistance in Iran, 1999،p4.</ref> و خود را مدافع آرمان‌های انقلاب و نظام اسلامی دانستند.<ref>نصرت خوارزمی و دیگران، «کنش فرهنگی زنان پس از انقلاب اسلامی: تحلیل گفتمان مطالبات فمینیسم اسلامی در جمهوری اسلامی ایران»، 1399ش، ص945.</ref> اینان پس از مدتی دریافتند که احکام اسلامی؛ مانند عدم تشابه حقوق و تکالیف زن و مرد در اسلام و ریاست مرد در خانواده در حکومت اسلامی مورد توجه است و همین امر آنان را با چالش‌هایی روبه‌رو کرد و سرآغاز فعالیت‌های این گروه شد.<ref>Poya, Women, work and Islamism: Ideology and resistance in Iran, 1999،,p4.</ref> در سال 1370ش به‌دلیل قدرت یافتن گروه‌های نواندیش دینی، این دوره به شکوفایی فمینیسم اسلامی در ایران نام‌گذاری شد. با گذشت زمان و قدرت‌یابی بیش‌تر آنان، هدف این گروه اصلاح قوانین جمهوری اسلامی و تغییر سبک زندگی سنتی قرار گرفت.<ref>نصرت خوارزمی و دیگران، «کنش فرهنگی زنان پس از انقلاب اسلامی: تحلیل گفتمان مطالبات فمینیسم اسلامی در جمهوری اسلامی ایران»، 1399ش، ص942.</ref> این افراد «کنوانسیون محو کلیۀ اَشکال تبعیض علیه زنان»<ref group="یادداشت">معاهدۀ بین‌المللی که در سال 1979م به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد در آمد.</ref>)<ref> را به‌دلیل استواری آن بر مفهوم تشابه به جای تساوی، مورد حمایت جدی قرار دادند و با تکیه بر این مفهوم فعالیت‌هایی را در این زمینه انجام دادند.<ref>اسحاقی، «تأملی بر پیکره و فعالیت‌های فمینیسم»، 1387ش، ص13.</ref> در این میان دیدگاه فقیهانی چون یوسف صانعی (1316-1399ش)، ابراهیم جناتی (1311ش) و موسوی بجنوردی (1322ش) نیز در ایجاد فضای بهتر برای این گفتمان مؤثر بود. <ref>Mir-Hosseini, & Tapper, Islam and democracy in Iran: Eshkevari and the quest for reform, 2006,p26</ref> درمجموع محورهای مورد توجه فمینیسم اسلامی در ایران را می‌توان به کاهش هویت زنان در خانواده و اجتماع، توقف قانون‌گذاری نابرابر میان زنان و مردان، دستیابی به تشابه حقوقی با تأکید بر برابری ارزشی میان زن و مرد و گسترش مشارکت زنان در جامعه تقسیم کرد.<ref>نصرت خوارزمی و دیگران، «کنش فرهنگی زنان پس از انقلاب اسلامی: تحلیل گفتمان مطالبات فمینیسم اسلامی در جمهوری اسلامی ایران»، 1399ش، ص946-947.</ref> | ||
==مخالفت با فمینیسم اسلامی== | ==مخالفت با فمینیسم اسلامی== | ||
عده‌ای در مقام مخالفت با فمینیسم اسلامی برآمده‌اند و نقدهایی را بر این رویکرد وارد کرده‌اند: | عده‌ای در مقام مخالفت با فمینیسم اسلامی برآمده‌اند و نقدهایی را بر این رویکرد وارد کرده‌اند: | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
===نقد ساختاری=== | ===نقد ساختاری=== | ||
تشابه حقوقی از مهم‌ترین موضوعاتی است که فمینیست‌ها بر آن تأکید می‌کنند در حالی‌که این امر با معیارهای عقلی و شرعی سازگار نیست چرا که نظام خلقت زن و مرد را با تفاوت‌هایی خلق کرده و طبیعت از آنها انتظارات متفاوتی دارد؛ بنابراین تکیه بر تشابه، سبب تضاد در طبیعت و عدم آرامش در آنها خواهد شد و چه‌بسا همین تشابه در بسیاری موارد به‌جای برقراری عدالت، سبب ظلم به آنها می‌شود. علاوه بر این ناکارآمدی نظام تشابه را می‌توان در پیامدهای گوناگونی چون فزونی آمار طلاق، افزایش خشونت خانگی، روابط آزاد خارج از خانواده در کشورهای مبتنی بر این الگو دید.<ref>مستمسک، «فمینیسم اسلامی، واقعیت‌ها و چالش‌ها»، 1380ش، ص491.</ref> نکتۀ دیگر در این رویکرد اینکه برخی معتقدند اگر بنا بر قرائت جدیدی از دین و دست برداشتن از اصول اساسی آن باشد، مسلماً نمی‌توان این جریان را اسلامی نامید.<ref>کرمی، «فمینیسم اسلامی»، 1381ش، ص233-234.</ref> | تشابه حقوقی از مهم‌ترین موضوعاتی است که فمینیست‌ها بر آن تأکید می‌کنند در حالی‌که این امر با معیارهای عقلی و شرعی سازگار نیست چرا که نظام خلقت زن و مرد را با تفاوت‌هایی خلق کرده و طبیعت از آنها انتظارات متفاوتی دارد؛ بنابراین تکیه بر تشابه، سبب تضاد در طبیعت و عدم آرامش در آنها خواهد شد و چه‌بسا همین تشابه در بسیاری موارد به‌جای برقراری عدالت، سبب ظلم به آنها می‌شود. علاوه بر این ناکارآمدی نظام تشابه را می‌توان در پیامدهای گوناگونی چون فزونی آمار طلاق، افزایش خشونت خانگی، روابط آزاد خارج از خانواده در کشورهای مبتنی بر این الگو دید.<ref>مستمسک، «فمینیسم اسلامی، واقعیت‌ها و چالش‌ها»، 1380ش، ص491.</ref> نکتۀ دیگر در این رویکرد اینکه برخی معتقدند اگر بنا بر قرائت جدیدی از دین و دست برداشتن از اصول اساسی آن باشد، مسلماً نمی‌توان این جریان را اسلامی نامید.<ref>کرمی، «فمینیسم اسلامی»، 1381ش، ص233-234.</ref> | ||
== | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت}} | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||