بامیان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>بامیان</big>'''؛ ولایت و منطقه‌ای باستانی در مرکز افغانستان. | '''<big>بامیان</big>'''؛ ولایت و منطقه‌ای باستانی در مرکز افغانستان. | ||
بامیان یکی از مناطق تاریخی و توریستی افغانستان است که از نظر پیشینة تاریخی غنی، آثار و آبدات ارزشمند و مناظر زیبای طبیعی در جهان شناخته شده است. مردم این خطه، دارای فرهنگ، تاریخ، زبان، هنر، رسوم و | بامیان یکی از مناطق تاریخی و توریستی [[افغانستان]] است که از نظر پیشینة تاریخی غنی، آثار و آبدات ارزشمند و مناظر زیبای طبیعی در جهان شناخته شده است. مردم این خطه، دارای فرهنگ، تاریخ، زبان، هنر، رسوم و دانش‌های اجتماعی ویژۀ خود، هستند. | ||
==نام‌گذاری== | ==نام‌گذاری== | ||
در اوستا (وندیداد) از بامیان | در اوستا (وندیداد) از بامیان به‌نام‌های «خَنِیرَت‌بامی»، «هَنِیره‌بامی»، «ایران‌ویجه»، «پارس» و «ورنۀ چهارگوش» یاد شده است.<ref>محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395ش، ص34.</ref> در کتب تاریخی قدیم، بامیان«بامیکان» خوانده شده و پژوهشگران برای این واژه دو تعبیر را در نظر گرفته‌اند: 1. اگر بامیکان را مرکب از دو واژة مستقل( بامی+کان) بدانیم، «بامی» با ریشۀ پهلوی به‌معنای تابنده، روشنی‌بخش، درخشان و «کان» با ریشة پهلوی به‌معنای منبع و معدن است. در نتیجه «بامیکان» به‌معنای منبع یا معدن روشنایی، تابند‌گی و درخشش است. 2. اگر بامیکان را مرکب از یک واژة مستقل «بامیک» با پسوند «ان» در نظر بگیریم، به‌معنای جایگاه و مکان تابان، روشن و نور است که این مهمترین وجه نام‌گذاری بامیان به‌حساب می‌آید.<ref>فایز، «وجه تسمیه خراسان، بامیان و دای‌زنگی»، 1394ش، ص47.</ref> | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
در نخستین سده‌های میلادی، بامیان بخش بزرگی از امپراطوری بودایی کوشانی بود و یکی از مراکز و | در نخستین سده‌های میلادی، بامیان بخش بزرگی از امپراطوری بودایی کوشانی بود و یکی از مراکز و پایتخت‌های مهم فرهنگی و سیاسی کوشانی‌ها به‌شمار می‌رفت. قدیمی‌ترین اسناد مربوط به بامیان به قرن چهارم میلادی می‌رسد. اولین شرح مفصل در مورد درة بامیان و بودا، توسط یک زائر چینی به‌نام هیوان تسانگ نوشته شده که در سال 640 بعد از میلاد از این منطقه، معابد و مجسمه‌های بزرگ بودا، بازدید کرده است. با گذر زمان، در قرن هشتم و نهم میلادی، بامیان به‌تصرف خلیفة عباسی بغداد درآمد و [[اسلام]] به‌تدریج در این منطقه استیلا یافت. بامیان، پس از ظهور اسلام در [[افغانستان]]، به یکی از شهرهای پررونق اسلامی تبدیل شد. اما با آمدن [[چنگیزخان]] به بامیان و هجوم او، شکوفایی این شهر از بین رفت. شهر غلغله توسط عساکر چنگیزخان تخریب، غارت و جمعیت آن قتل‌عام شد. بعد از قرن نوزده میلادی درة بامیان مورد توجه جهانگردان خارجی قرار گرفت.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص8. </ref> | ||
==ویژگی‌ها== | ==ویژگی‌ها== | ||
بامیان، دارای | بامیان، دارای ویژگی‌های مختلفی است که آن را از نظر تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی متمایز کرده است. این شهر از دیرباز، یکی از مهمترین مراکز تمدنی، دینی، تجاری، سیاسی و فرهنگی به‌شمار می‌رفته است. سیاحان، کاشفان، بازرگانان، هنرمندان، نویسندگان و زائرانی از [[هند]]، [[چین]]، آسیای مرکزی، شرق آسیا و [[اروپا]]، به این شهر رفت‌وآمد داشته‌اند. بامیان، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر «جادۀ ابریشم»، حائز اهمیت بوده و نقطۀ اتصال شرق به غرب افغانستان محسوب می‌شده است. این ولایت، در مسیر کاروان‌های تاجران امپراطوری [[روم]]، چین، آسیای میانه و آسیای جنوبی قرار داشت. علاوه بر آن، در این منطقه، آثار هنری و باستانی بسیاری وجود دارد که نشان از مدنیت و هنر طولانی‌مدت در این خطه دارد. آثار هنری، باستانی و مدنیتی که در بامیان وجود دارد، محصول تلاش‌های معماران، پیکرتراشان، نقاشان و هنرمندان بامیانی و سرزمین‌های مجاور است. این میراث ارزشمند و مشترک تمام بشریت بر اهمیت و شکوه آن افزوده است.<ref>محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395ش، ص2.</ref> | ||
==جمعیت‌شناسی== | ==جمعیت‌شناسی== | ||
آمار دقیقی از جمعیت ولایت بامیان در دست نیست؛ اما بیشتر ساکنین این منطقه از قوم هزاره بوده و برخی از قوم تاجیک هستند.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86/ کاظمی، «پروندۀ انترنتی شهر باستانی بامیان»، وب‌سایت مردم شناسی و فرهنگی محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395، ص159]</ref> | آمار دقیقی از جمعیت ولایت بامیان در دست نیست؛ اما بیشتر ساکنین این منطقه از [[قوم هزاره]] بوده و برخی از قوم [[تاجیک]] هستند.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86/ کاظمی، «پروندۀ انترنتی شهر باستانی بامیان»، وب‌سایت مردم شناسی و فرهنگی محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395، ص159]</ref> | ||
زبان این مردم، با زبان اوستایی هم‌خوانی داشته و دارای بیشترین نشانه‌های کهن زبان پارسی دری با دو لهجۀ هزارگی و تاجیکی است.<ref>عرفانی، تحولات سیاسی- اجتماعی بامیان، 1368ش، ص46</ref> | زبان این مردم، با زبان اوستایی هم‌خوانی داشته و دارای بیشترین نشانه‌های کهن زبان پارسی دری با دو لهجۀ هزارگی و تاجیکی است.<ref>عرفانی، تحولات سیاسی- اجتماعی بامیان، 1368ش، ص46</ref> | ||
تمامی مردم این استان، مسلمان بوده و بیشتر آنها شیعیان دوازده امامی و مابقی نیز از اهل تسنن و شیعیان اسماعیلیه هستند.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، | تمامی مردم این استان، [[مسلمان]] بوده و بیشتر آنها [[شیعیان]] دوازده امامی و مابقی نیز از [[اهل سنت|اهل تسنن]] و شیعیان اسماعیلیه هستند.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص89</ref> | ||
==موقعیت جغرافیایی== | ==موقعیت جغرافیایی== | ||
1. گذشته: بامیان در | 1. گذشته: بامیان در گذشته‌های دور، جغرافیای وسیعی داشته که شامل: غرجستان، بلخ، بدخشان، تخارستان، پنجشیر، پروان، غوربند و مناطق دیگر می‌شد. یکی از نام‌های بلخ بامی منسوب به بامیان است.<ref>محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395ش، ص33. </ref> | ||
2. امروزه: در حال حاضر ولایت بامیان یکی از ولایات کوهستانی مناطق مرکزی افغانستان است که از طرف شمال با ولایت سمنگان، از شمال غرب با ولایت سرپل، از جنوب با ولایت میدان وردک، غزنی و دایکندی، از شرق با ولایت پروان و بغلان و از جانب غرب با ولایت غور و دایکندی همسایگی دارد. ارتفاع این ولایت از سطح دریا 2500 متر است. بامیان دارای هفت ولسوالی (شهرستان) است که عبارت‌اند از پنجاب، ورس، یکه-ولنگ یک، | 2. امروزه: در حال حاضر ولایت بامیان یکی از ولایات کوهستانی مناطق مرکزی [[افغانستان]] است که از طرف شمال با ولایت سمنگان، از شمال غرب با ولایت سرپل، از جنوب با ولایت میدان وردک، غزنی و دایکندی، از شرق با ولایت پروان و بغلان و از جانب غرب با ولایت غور و دایکندی همسایگی دارد. ارتفاع این ولایت از سطح دریا 2500 متر است. بامیان دارای هفت ولسوالی (شهرستان) است که عبارت‌اند از پنجاب، ورس، یکه-ولنگ یک، یکه‌ولنک دو، شیبر، سیغان و کهمرد.<ref> وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص7-8</ref> | ||
==اقتصاد== | ==اقتصاد== | ||
بامیان از | بامیان از ولایت‌های کمتر توسعه‌یافته در [[افغانستان]] به‌حساب می‌آید. زراعت پیشة اساسی مردم در ولایت بامیان به شمار می‌رود. زمان کشت بهاری از اول حمل (فروردین) تا اول جوزا (خرداد) و زمان کشت خزانی اول میزان (مهر) تا دهم عقرب (آبان) است. محصولات زراعتی این ولایت در مجموع 33 نوع گزارش شده که عبارتند از: گندم، کچالو (سیب‌زمینی)، جو، باقلی، عدس و جواری و سبزیجاتی همچون زردک (هویج)، شلغم، پیاز، کرم، گلپی، کاهو، مرج، گندنه، کدو، بادرنگ، ملی و میوه‌جات مانند [[زردآلو]]، [[سیب]]، [[گیلاس]]، ناک، [[بادام]]، [[چهارمغز]]، [[توت]] و همچنین گیاهان طبی و دارویی و عایداتی مثل هنگ، زیره و شیرین‌بویه.<ref> وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص27</ref> | ||
مالداری در این ولایت | |||
مالداری در این ولایت به‌شکل سنتی بوده و مهمترین احشام حیوانی عبارتند از: [[گوسفند]]، [[بز]]، [[گاو]]، [[اسب]]، قاطر، مرکب. پرورش و نگهداری مرغ‌های خانگی نیز در این ولایت مرسوم بوده و زنبورداری نیز از مشاغل جدید در این خطه به شمار می‌رود؛ اما محصولات حیوانی و زراعتی به‌دلیل عدم بسته‌بندی، پاستوریزه و جای مناسب نگهداری، به‌قسمی ابتدایی و محلی و به‌گونۀ غیرعمده به‌فروش می‌رسد. علی‌رغم زحمات بسیار، متأسفانه، مردم درآمد بالایی از این نوع فعالیت‌ها ندارند.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص28. </ref> | |||
==فرهنگ و هنر== | ==فرهنگ و هنر== | ||
1. | 1. رسانه‌ها: تا چندی پیش، بیشتر از 20 رسانة چاپی در کنار سه رسانۀ شنیداری خصوصی محلی، رادیو و تلویزیون ملی بامیان، رادیوهای آریانا، بیان و بی‌بی‌سی در این ولایت فعال بودند.<ref>نواندیش، الیاس، روزنامه اطلاعات روز، 16 ثور، 1396.</ref> علاوه بر آن، در بامیان 733 مسجد و 448 باب تکیه‌خانه (حسینیه) وجود دارد.<ref> وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص89</ref> | ||
2. صنایع محلی: | 2. صنایع محلی: [[قالی]]، [[گلیم]]، [[نمد]]، برک و [[خامک‌دوزی]]، دست‌کش و جوراب‌های پشمی، پلاس، انواع [[سوزن‌دوزی]] و کفش‌دوزی‌های سنتی، عمده‌ترین صنایع دستی بامیان است.<ref> سحر شریعتی، حفیظ، صنایع دستی هزارگی، 1392ش، ص18</ref> | ||
3. فرهنگ عامه و ادبیات: فرهنگ کهن مردم بامیان بیشتر جنبۀ گفتاری داشته و به‌صورت منظوم و منثور بوده است. | 3. فرهنگ عامه و ادبیات: فرهنگ کهن مردم بامیان بیشتر جنبۀ گفتاری داشته و به‌صورت منظوم و منثور بوده است. اسطوره‌ها، افسانه‌های تاریخی، مذهبی، باورهای عامیانه، ترانه‌ها، دوبیتی‌ها، چهاربیتی‌ها، غزل‌ها، مخته‌ها، لالایی، پندنامه، ضرب‌المثل‌ها، استعارات و تشبیهات، داستان‌های حماسی و رمانتیک، قصه‌ها، طنزها و شوخی‌ها، بخش‌های مهم فرهنگ و ادبیات عامه را تشکیل می‌دهند.<ref> سحر شریعتی، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، 1392ش، ص11</ref> | ||
4. غذاهای محلی: نان گندم، نان و دوغ، شیر روغو، حلوای سفید، آب‌گوشت (شوربا یا شوروا)، قبرغه داغ، | 4. غذاهای محلی: نان گندم، نان و دوغ، شیر روغو، حلوای سفید، آب‌گوشت (شوربا یا شوروا)، قبرغه داغ، [[کباب]]، گوشت‌کوچه ([[حلیم]])، پلو برنج، شوله، قورمه پلو، آش محلی، خَیگِینَه روغو، نان‌ملیده، آَش‌کشیده، پیاوه سیب‌زمینی از غذاهای رایج بامیان هستند.<ref>محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، ش1395، ص86-89</ref> | ||
5. | 5. ورزش‌محلی: کشتی به‌عنوان میراث ورزشی از سومریان بین‌النهرین از دوران قدیم تا امروز، یکی از تفریحات رایج مردم بامیان بوده است. این ورزش محلی در مراسم عید، نوروز و عروسی‌ها برگزار می‌شده است. در بامیان کشتی‌های «لِختَکِی و چُورَکِی» شهرت دارند.<ref>سحر شریعتی، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، 1395ش، ص 63. </ref> | ||
6. جاذبه‌های گردشگری: بامیان سرشار از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی است؛ مجسمه‌های بزرگ بودا، شهر غلغله، شهر ضحاک، درۀ اژدر، درۀ فولادی، چهل دختران، باغ زنانه، غاریخی، شهرشاهی، بالاحصار، چهل برج، | 6. جاذبه‌های گردشگری: بامیان سرشار از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی است؛ مجسمه‌های بزرگ بودا، شهر غلغله، شهر ضحاک، درۀ اژدر، درۀ فولادی، چهل دختران، باغ زنانه، غاریخی، شهرشاهی، بالاحصار، چهل برج، مغاره‌های طبیعی، کوه بابا، حوضچه‌های طبیعی بالای شاه‌فولادی، از مهمترین آنها هستند. از دیگر جاذبه‌های ارزشمند این ولایت پارک ملی بند امیر است<ref>کهزاد، رهنمای بامیان، 1334ش، ص 22.</ref> که شامل بندهای پنیر، بربر، امیر، چمله و هیبت است.<ref> موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص105- 106</ref> | ||
7. بامیان اولین پایتخت فرهنگی سارک: کمیتة فرهنگی کشورهای جنوب آسیا (سارک) بامیان را | 7. بامیان اولین پایتخت فرهنگی سارک: کمیتة فرهنگی کشورهای جنوب آسیا (سارک) بامیان را به‌دلیل قدمت تاریخی، تنوع آثار باستانی، جاذبه‌های طبیعی، توریستی و گردشگری در سال 2015م به‌عنوان اولین پایتخت فرهنگی سارک انتخاب کرد.<ref>سحر شریعتی، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، 1395ش، ص6 </ref> | ||
۸. آموزش و پژوهش: در بامیان 378 مرکز تعلیمی و تحصیلی وجود دارد. در بخش تحصیلات عالی فقط یک دانشگاه دولتی، | ۸. آموزش و پژوهش: در بامیان 378 مرکز تعلیمی و تحصیلی وجود دارد. در بخش تحصیلات عالی فقط یک دانشگاه دولتی، به‌نام دانشگاه بامیان و یک مؤسسة تحصیلات عالی خصوصی به‌نام بامیکا فعالیت دارند.<ref> وزارت اقتصاد، پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی، 1398ش، ص16-20. </ref> علاوه بر آن در بامیان، سیزده باب مدرسه، دارالعلوم و دارالحفاظ هم وجود دارد.<ref> وزارت اقتصاد، پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی، 1398ش، ص 16.</ref> | ||
==زیرساخت== | ==زیرساخت== | ||
بامیان در قلب افغانستان واقع بوده و از هر جانب راهی به‌سوی آن وجود دارد.<ref> نایل، ساختار طبیعی | بامیان در قلب [[افغانستان]] واقع بوده و از هر جانب راهی به‌سوی آن وجود دارد.<ref> نایل، ساختار طبیعی هزاره‌جات، 1381ش، ص101- 103</ref> در مجموع 64 کیلومتر سرک‌های (خیابان) شهری و 934 کلیومتر سرک‌های ولایتی و ولسوالی در ولایت بامیان است. همچنین در 191.8 کیلومتر سرک‌های اسفالت و 806.2 کیلومتر سرک‌های شهری و سرک‌های عمومی خامه هستند. در بامیان یک میدان هوایی (فرودگاه) کوچک به‌نام میدان هوایی شهید مزاری برای نشست هواپیماهای کوچک وجود دارد.<ref> وزارت اقتصاد، پروفایل ولایت بامیان، چشم انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی، 1398ش، ص25</ref> در این ولایت چهار بیمارستان دولتی و یک بیمارستان خصوصی نیز مشغول ارائۀ خدمات هستند.<ref> وزارت اقتصاد، پروفایل ولایت بامیان، چشم انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی، 1398ش، ص 80.</ref> | ||
==امکانات رفاهی== | ==امکانات رفاهی== | ||
ولایت بامیان دارای | ولایت بامیان دارای هتل‌های مجهزی برای پذیرایی از مهمانان و گردشگران داخلی و خارجی است که غذاهای متنوع محلی، ملی و بین‌المللی در آن تهیه می‌شود. مهمترین هتل‌های بامیان عبارت‌اند از: هتل غلغله، راه ابریشم، هایلند، شاهی، نوربند قلعه.<ref>یوتیوب تلویزن بامیان، هتل‌های بامیان، 1 آذر، 1397ش.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۷: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* تلویزیون بامیان، | * تلویزیون بامیان، «هتل‌های بامیان» در وب‌سایت یوتیوب، تاریخ درج: 1 آذر 1397ش. | ||
* سحر شریعتی، حفیظ، صنایع دستی هزارگی، کابل، امیری، 1392ش. | * سحر شریعتی، حفیظ، صنایع دستی هزارگی، کابل، امیری، 1392ش. | ||
* سحر شریعتی، حفیظ، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، کابل، امیری، 1395ش. | * سحر شریعتی، حفیظ، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، کابل، امیری، 1395ش. | ||
* عرفانی، قربانعلی، تحولات سیاسی و اجتماعی بامیان، تهران، مؤسسة اطلاعات، 1368ش. | * عرفانی، قربانعلی، تحولات سیاسی و اجتماعی بامیان، تهران، مؤسسة اطلاعات، 1368ش. | ||
* فایز، محمدظاهر، «وجه تسمیه خراسان، بامیان و | * فایز، محمدظاهر، «وجه تسمیه خراسان، بامیان و دای‌زنگی»، نشریه علمی، فرهنگی و سیاسی و مذهبی و ادبی دانشجویان افغانستانی_قزوین، س5، ش 10، 1394ش. | ||
* کهزاد، علی‌احمد، رهنمای بامیان، انجمن تاریخ، 1334ش. | * کهزاد، علی‌احمد، رهنمای بامیان، انجمن تاریخ، 1334ش. | ||
* کاظمی، عاطفه، | * کاظمی، عاطفه، «پروند‌ی اینترنتی شهر باستان بامیان»، وب‌سایت مردم‌شناسی و فرهنگی، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1399ش. | ||
* نواندیش، الیاس، | * نواندیش، الیاس، رنج‌های اطلاع‌رسانی، روزنامه اطلاعات روز، تاریخ درج: 16 اردیبهشت 1396ش. | ||
* نایل، حسین، ساختار طبیعی | * نایل، حسین، ساختار طبیعی هزاره‌جات، کابل، صلصال، 1381ش. | ||
* محمدی شاری، شوکت‌علی، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، کابل، امیری، 1395ش. | * محمدی شاری، شوکت‌علی، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، کابل، امیری، 1395ش. | ||
* موسوی، سیدعسکر، | * موسوی، سیدعسکر، هزاره‌های افغانستان، ترجمة اسدالله شفاهی، تهران، مؤسسة فرهنگی هنری نقش سیمرغ، 1379ش. | ||
* وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، | * وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، کابل، وزرات اقتصاد، 1398ش. | ||
[[رده: ویکی‌زندگی]] [[رده: افغانستان]] [[رده:معماری]] [[رده:مکان تاریخی]] | [[رده: ویکی‌زندگی]] [[رده: افغانستان]] [[رده:معماری]] [[رده:مکان تاریخی]] | ||