محمود طرزی: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>'''محمود طرزی؛'''</big> پدر روزنامه‌نگاری در افغانستان.

محمود طرزی، به‌دلیل نخستین فعالیت‌های اثرگذار در حوزۀ روزنامه‌نگاری به پدر روزنامه‌نگاری در افغانستان شهرت دارد. او از پیشگامان مشروطه‌خواهی و از جمله سیاست‌مداران افغانستان، بنیان‌گذار ادبیات مشروطیت و نخستین وزیر خارجۀ افغانستان بوده است.  

محمود طرزی در شهریور 1244ش در شهر غزنی و در نزدیکی قبر سلطان محمود متولد شد. به‌همین دلیل، خانواده، نام او را محمود گذاشتند. مادر محمود، از خاندان سدوزایی و دختر شهزاده مودودخان بود. پدر او نیز غلام‌محمد طرزی یکی از چهره‌های سیاسی و ادبی بود که شعر می‌سرود و محافل شعر‌خوانی برگزار می‌کرد. او به سبک هندی شعر می‌گفت و شیفتۀ بیدل دهلوی بود. تبار خانوادگی محمود به حاجی جمال‌خان، رهبر قبیلۀ «محمد زایی» می‌رسد.  

روزگار کودکی طرزی با حکومت امیر شیرعلی‌خان همزمان بود؛ این دوران برای طرزی دورانی پر از رفاه بوده و تصویر خوبی از آن‌ در کتاب دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها ارائه کرده است.  

پدر محمود طرزی در دوران امیر عبدالرحمن از افراد نزدیک دربار بود و محمود نیز با وجود سن اندک خود (کمتر از 16 سالگی) رهبری گروهی کوچک از سپاه را برعهده داشته است. اما بر اثر اختلافاتی، تمام اموال پدر طرزی مصادره شده و او همراه خانواده، تبعید شد.  محمود طرزی، در پی مرگ عبدالرحمان و پس از 22 سال، به کابل بازگشت.  

پدر محمود از کودکی به تعلیم و تربیت او توجه فراوانی داشت.  محمود در سال‌های اقامت در بندر کراچی به یادگیری ریاضی، زبان اردو، فلسفه و ادبیات مشغول شد. او زبان ترکی را از محمد آفندی کولونل توپچی که زبان فارسی می‌دانست، آموخت.  او در دمشق، عربی و ترکی را فراگرفت و با زبان فرانسوی نیز آشنایی پیدا کرد.  

محمود در کراچی با زنی از اهل خوگیانی (خوزیانی) ازدواج کرد، اما همسر طرزی در جوانی درگذشت. پس از آن، در 1891م با دختر شیخ محمدصالح اسما رسمیه، خطیب مسجد اموی شام (سوریه) ازدواج کرد.   

طرزی در مطالعات اجتماعی، ادبی و سیاسی، تحت تأثیر جریان‌های فکری و سیاسی آن دورانِ ترکیه بود. حضور طرزی در ادارات دولتی دمشق سبب شد تا از فضای آن‌جا نیز متأثر شود.  طرزی، همچنین، از جمله شاگردان و پیروان سید جمال، به‌خصوص در مباحث پان‌اسلامیسم و آزادی‌خواهی، بود.  

سراج‌الاخبار نخستین روزنامۀ فارسی‌زبان در افغانستان بود. از این روزنامه فقط یک شماره در سال 1906م به مدیریت مولوی عبدالرئوف منتشر شد. شش سال بعد، محمود طرزی این روزنامه را بار دیگر در کابل منتشر کرد؛  اما چند سال بعد، به‌دلیل مشکلات مالی و فشار حکومت متوقف شد.  

طرزی در سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار، اولین شمارۀ سراج‌الاطفال را مخصوص کودکان در 15 شهریور 1297ش در زمان دولت «امیرحبیب‌الله خان» به‌صورت ضمیمه، ولی مستقل از سراج‌الاخبار، منتشر کرد.  سراج‌الاطفال هر 15 روز یک‌بار منتشر می‌شد.  از این نشریه، 16 شماره منتشر شد.  

طرزی ضمن انتشار سراج‌الاخبار، به ترجمۀ آثار ادبی اروپایی نیز پرداخت که این ترجمه‌ها و مقالات در ادبیات معاصر دری تأثیر به‌سزایی داشته است. اولین ترجمۀ او «جزیرۀ پنهان» اثر ژول ورن بود. او، «سیاحت دور دنیا در ۸۰ روز»، «بیست هزار فرسخ سیاحت زیر بحر» و «سیاحت در جو هوا» را نیز به زبان دری ترجمه کرد.  سپس داستان بلندی به‌نام فاجعه‌های پاریس از یک نویسندۀ فرانسوی ترجمه کرد که در سراج‌الاخبار چاپ شد. ترجمۀ رمانی از «کادیه مونته پین» و چند اثر تحقیقی دیگر از جمله آثاری هستند که طرزی آنها را از ترکی به فارسی ترجمه کرد.  

او، همچنین، اشعاری به نثر می‌نوشت و اغلب آنها را به‌همراه داستان‌های کوتاه و نمایش‌نامه‌هایی در عمر هشت سالۀ مدیریت خود در سراج‌الاخبار چاپ و منتشر می‌کرد.  برخی طرزی را از پایه‌گذاران تئاتر معاصر افغانستان نیز دانسته‌اند. او نمایشنامه‌های معروف آن دوران را ترجمه کرد.  توجه دادن به عامه‌فهم‌بودن زبان، شیوه‌های نوین ادبی و اندیشه‌ورزی اجتماعی و سیاسی، در آثار طرزی آشکار بود.  بیت زیر در آخرین سرودۀ طرزی آمده است:  

شمعیم که جامد شدۀ شعله و داغیم *** سردیم چو کافور، ولی درد سراغیم

محمود طرزی به زبان پشتو به چشم زبان اصلی سرزمین افغانستان می‌نگریست و زبان «افغانی» را «اجداد زبان‌ها» می‌دانست.  او در خانوادۀ فارسی‌زبان و پشتون‌تبار بزرگ شده و هیچ اثری به زبان پشتو منتشر نکرد. او همیشه به زبان «فارسی» به‌عنوان زبان رسمی احترام خاصی داشته و مقالات، ترجمۀ داستان‌ها و حتی یک مجموعه شعر او با عنوان «محمود‌نامه» یا «ادب در فن» نیز به زبان فارسی دری است.   

هفته‌نامۀ «ارشادالنسوان» با مسؤلیت خانم طرزی، اسمار سمیه، در دی ماه 1299ش تأسیس شد. هدف این نشریه، آموزش زنان و دختران و پرورش اندیشۀ آنها بود.  

طرزی از جمله احیاگران جنبش مشروطیت دوم و نیز مؤسس جنبش جوانان افغانستان بوده است. به‌همین دلیل، بسیاری او را در قتل حبیب‌الله دوم دخیل می‌دانند.   

محمود طرزی در دوران امان‌الله‌خان، وزارت خارجه را تأسیس کرد و به‌عنوان نخستین وزیر خارجه منصوب شد.  وی در این جایگاه، هیأتی را به‌منظور به‌رسمیت شناختن افغانستان از سوی بریتانیا، به هند اعزام کرد  و متن نهایی قرارداد 14ماده‌ای را با هیئت انگلیسی در تاریخ ۲۲ نوامبر ۱۹۲۱م امضا کرد که به‌موجب آن، دولت بریتانیا استقلال افغانستان را به‌‌رسمیت شناخت.  

طرزی در سال 1922م  به‌عنوان سفیر افغانستان در فرانسه منصوب شد. تأسیس دبیرستان استقلال، اعزام دانشجو به فرانسه و اعزام یک هیئت تحقیقاتی و باستان‌شناسی از فرانسه به افغانستان در آن دوران انجام شد.  پذیرش دوبارۀ مقام وزارت خارجه  و نیز پیشنهاد برقراری نظام حزبی و انتخابات پارلمانی در افغانستان  از دیگر فعالیت‌های محمود طرزی بود.

طرزی در نوشته‌های خود آشکارا تضاد با خوی استعمارگری انگلیس و روسیه را نشان داده است.  تلاش او برای شكل‌گیری مشروطیت دوم، ناشی از شرایط سیاسی و زمینه‌های مشترک فرهنگی و تاریخی تركیۀ عثمانی، ایران، هند و افغانستان بود که هم‌زمان و یا با فاصلۀ كمی از یک‌دیگر به‌دنبال مشروطیت بودند.   

قوم‌گراییِ طرزی را متأثر از رویکرد حکومت‌های ترکیه و ایران (آتاتورک و رضاشاه) دانسته‌اند؛ وی آشکارا قوم حاکم پشتون را ملت افغانستان و زبان پشتو را تنها زبان ملی اعلام کرد.  

طرزی اسلام را نخست وسیلۀ اتحاد مردم افغانستان و سپس اتحاد مسلمانان جهان می‌دانست. او باور داشت اگر مسلمانان افغانستان، ماوراءالنهر، هندوستان و ایران متحد شوند، می‌توانند دست استعمار روس و انگلیس را از سرزمین‌های خود کوتاه کنند.   

طرزی ضرورت تعلیم دادن به زنان و پیشرفت آنها را نیز از واجبات زمان دانسته و به‌همین دلیل از شمارۀ هفتم سراج‌الاخبار ستونی با عنوان ناموران زنان جهان ایجاد ‌کرد.  

پدر محمود طرزی او را جهت فرا گرفتن علوم و اندیشه‌های آزادی‌خواهانه نزد سید جمال‌الدین، به استانبول در ترکیه فرستاد.  هفت ماه تبادل اندیشه، طرزی را با افکار آزادی‌خواهانه و صلح‌جویانۀ سیدجمال همسو کرد.  

طرزی بیش از ۵۰۰ مقاله در سراج‌‎الاخبار افغانیه و ۳۱ کتاب و رسالۀ منثور و منظوم به‌زبان فارسی منتشر کرده است.  

1. تألیفات:  

 سوانح.

 مطالعات صحییه  

1. پدر ژورنالیزم افغانستان:  

طرزی آغازگر فعالیت روزنامه‌نگاری به شیوۀ نوین در افغانستان است.  او به‌عنوان مدیرمسئول سراج‌الاخبار بیشترین مقالات را در این نشریه نوشته و از شمارۀ هفتم به بعد مقالات خود را با نام «محمود افغان» منتشر می‌کرد.  تلاش برای برپایی مطبوعات پایدار در افغانستان موجب شد تا او را پدر روزنامه‌نگاری در افغانستان بدانند.   

3. تندیس علامه محمود طرزی:  

تندیس علامه محمود طرزی همزمان با فرارسیدن صدمین سالگرد استقلال کشور در مقابل کاخ تاریخی ستوری در مقر وزارت امور خارجه افغانستان بنا شده است.  

محمود طرزی که به سرطان مبتلا بود در ۳۰ آبان ۱۳۱۲ش در ۶۸ سالگی در استانبول ترکیه چشم از این جهان فروبست و نزدیک مزار ابوایوب انصاری به خاک سپرده شد.