بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «<big>'''ایلخانان؛'''</big> نام سلسله‌ای از حاکمان مغول در ایران. ايلْخانان، سلسله‌ای از فرزندان چنگيزخان مغول بودند که از 653ق تا 736ق بر ایران حکومت کردند. با ورود وزیران و دبیران ایرانی در ساختار قدرت سیاسی ایلخانان، حاکمان مغول به‌تدریج به دین اسل...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
ايلْخانان، سلسله‌ای از فرزندان چنگيزخان مغول بودند که از 653ق تا 736ق بر ایران حکومت کردند. با ورود وزیران و دبیران ایرانی در ساختار قدرت سیاسی ایلخانان، حاکمان مغول به‌تدریج به دین اسلام گرویدند. به‌دلیل حمایت وزیران ایرانی و تلاش علمای دین، مذهب تشیع، زبان و ادبیات فارسی و هنر ایرانی و اسلامی در دوران ایلخانان رونق و گسترش چشم‌گیری پیدا کرد. | ايلْخانان، سلسله‌ای از فرزندان چنگيزخان مغول بودند که از 653ق تا 736ق بر ایران حکومت کردند. با ورود وزیران و دبیران ایرانی در ساختار قدرت سیاسی ایلخانان، حاکمان مغول به‌تدریج به دین اسلام گرویدند. به‌دلیل حمایت وزیران ایرانی و تلاش علمای دین، مذهب تشیع، زبان و ادبیات فارسی و هنر ایرانی و اسلامی در دوران ایلخانان رونق و گسترش چشم‌گیری پیدا کرد. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
«ايلخان» مركب از دو واژۀ تركی «ايل» و «خان» است. واژۀ «ايل» در آغاز، يك واحد سياسی سازمان‌يافته بود كه توسط فرمانروايی مستقل اداره می‌شد، اما بعدها به‌معنای قلمرو، قبيله و اتحاديۀ قبايل به‌كار رفته و با مفهوم جدید، به زبان مغولی وارد شده، اما معنای صلح و آشتی داشته است. واژۀ خان كه در زمان حکومت مغول‌ها در ایران متداول شد، مترادف با «خواجه » و «مهتر» است و در زبان‌های گوناگون تركی و مغول به‌صورت‌های «قان»، «قاآن» و «خاقان» نيز ثبت شده و به‌معنای فرمانروای ايل، فرمانروای اتحاديۀ قبايل و شاه نیز آمده است. | «ايلخان» مركب از دو واژۀ تركی «ايل» و «خان» است. واژۀ «ايل» در آغاز، يك واحد سياسی سازمان‌يافته بود كه توسط فرمانروايی مستقل اداره می‌شد، اما بعدها به‌معنای قلمرو، قبيله و اتحاديۀ قبايل به‌كار رفته و با مفهوم جدید، به زبان مغولی وارد شده، اما معنای صلح و آشتی داشته است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> واژۀ خان كه در زمان حکومت مغول‌ها در ایران متداول شد، مترادف با «خواجه » و «مهتر» است<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ خان، وب‌سایت واژیاب.</ref> و در زبان‌های گوناگون تركی و مغول به‌صورت‌های «قان»، «قاآن» و «خاقان» نيز ثبت شده و به‌معنای فرمانروای ايل، فرمانروای اتحاديۀ قبايل و شاه نیز آمده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
حکومت ايلخانان بيش از يك‌ونیم قرن بر بیشتر آسیای میانه، افغانستان، ايران، عراق و آسيای صغير و گاهی تا شام (سوریه) حکومت کردند. این سلسله با قدرت‌يابی «هولاکوخان» آغاز شد كه بهدستور «منگو قاآن» برادر خود، مأمور تكميل فتوحات مغول در ایران شده بود. هلاکوخان، اسماعیلیان را در ۶۵۴ق شکست داد و در ۶۵۶ق با تصرف بغداد خلافت عباسی را منقرض کرد. وی لقب ایلخان را از منگوقاآن دریافت کرد و به‌همین مناسبت، حکومت او و جانشینان وی در ایران به ایلخانان مشهور شد. هلاکو در ۶۶۳ق درگذشت و پسر وی «اباقا خان» جانشین وی شد. او بعد از ۱۸ سال حکومت، جای خود را به «احمد تگودار» برادر خود داد. تگودار با پذیرش اسلام، نام احمد را برگزید. «ارغون» پسر اباقا اگرچه در آغاز حکومت او را پذیرفت، اما در ادامه با کمک گروهی از امیران مغول بر او شورید و با کشتن وی، قدرت را به دست گرفت. جانشین ارغون، «گیخاتو» پسر دیگر اباقا، با شورش «بایدو»، نوۀ هلاکو، مواجه و شکست خورد. اما بایدو نیز با مخالفت «غازان خان» پسر ارغون روبه‌رو شد و قدرت را از دست داد. پس از مرگ غازان در ۷۰۳ق برادر وی «اولجایتو» معروف به «سلطان محمد خدابنده» بر تخت نشست. جانشین اولجایتو، پسر وی «ابوسعید» بود که در ۷۱۷ق به حکومت رسید. در دوران او، حکومت ایلخانان با بحران‌های داخلی و تهدیدهای خارجی فراوان روبه‌رو شد و از بین رفت. | حکومت ايلخانان بيش از يك‌ونیم قرن بر بیشتر آسیای میانه، افغانستان، ايران، عراق و آسيای صغير و گاهی تا شام (سوریه) حکومت کردند. این سلسله با قدرت‌يابی «هولاکوخان» آغاز شد كه بهدستور «منگو قاآن» برادر خود، مأمور تكميل فتوحات مغول در ایران شده بود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> هلاکوخان، اسماعیلیان را در ۶۵۴ق شکست داد و در ۶۵۶ق با تصرف بغداد خلافت عباسی را منقرض کرد.<ref>اقبال، تاریخ مغول، ۱۳۸۷ش، ص189-200.</ref> وی لقب ایلخان را از منگوقاآن دریافت کرد و به‌همین مناسبت، حکومت او و جانشینان وی در ایران به ایلخانان مشهور شد. هلاکو در ۶۶۳ق درگذشت و پسر وی «اباقا خان» جانشین وی شد. او بعد از ۱۸ سال حکومت، جای خود را به «احمد تگودار» برادر خود داد. تگودار با پذیرش اسلام، نام احمد را برگزید. «ارغون» پسر اباقا اگرچه در آغاز حکومت او را پذیرفت، اما در ادامه با کمک گروهی از امیران مغول بر او شورید و با کشتن وی، قدرت را به دست گرفت. جانشین ارغون، «گیخاتو» پسر دیگر اباقا، با شورش «بایدو»، نوۀ هلاکو، مواجه و شکست خورد. اما بایدو نیز با مخالفت «غازان خان» پسر ارغون روبه‌رو شد و قدرت را از دست داد. پس از مرگ غازان در ۷۰۳ق برادر وی «اولجایتو» معروف به «سلطان محمد خدابنده» بر تخت نشست. جانشین اولجایتو، پسر وی «ابوسعید» بود که در ۷۱۷ق به حکومت رسید. در دوران او، حکومت ایلخانان با بحران‌های داخلی و تهدیدهای خارجی فراوان روبه‌رو شد و از بین رفت.<ref>[https://hajj.ir/fa/content/id/id=86615/token=a4f30b104a55e7ab7c595e971af5e9234dbe7f6d مطهري، «ایلخانان»، وب‌سایت حوزۀ نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت.]</ref> | ||
==باورهای دینی ایلخانان== | ==باورهای دینی ایلخانان== | ||
آیین مغولان يكتاپرستی ابتدايی بود و خدای خود را با عنوان «منگكه تنگری» ستايش می‌كردند. هولاکو خان اولین ايلخان ايران نیز به آیین نیاکان خود معتقد بود. اما اباقاخان، دومين ايلخان ايران، آیین بودايی داشت. جانشين او احمد تگودار در ظاهر مسلمان بود و ارغون که جای احمد نشست به آیین بودايي علاقه داشت و در دوران او در بيشتر شهرهای مهم، معبد بودايی احداث شد. همچنین گيخاتو بودايی مذهب بود اما غازان فرزند ارغون به اسلام گرويد و به پيروی او ایلخان‌های بعدی و بسیاری از مغولان مسلمان شدند و بودايی‌گری در ميان تركان و مغولان مقيم ايران متوقف شد. | آیین مغولان يكتاپرستی ابتدايی بود و خدای خود را با عنوان «منگكه تنگری» ستايش می‌كردند.<ref>رشيدالدين، جامع التواريخ، ۱۳۷۳ش، ج2، ص۱۱۵۷.</ref> هولاکو خان اولین ايلخان ايران نیز به آیین نیاکان خود معتقد بود. اما اباقاخان، دومين ايلخان ايران، آیین بودايی داشت. جانشين او احمد تگودار در ظاهر مسلمان بود و ارغون که جای احمد نشست به آیین بودايي علاقه داشت و در دوران او در بيشتر شهرهای مهم، معبد بودايی احداث شد. همچنین گيخاتو بودايی مذهب بود اما غازان فرزند ارغون به اسلام گرويد و به پيروی او ایلخان‌های بعدی و بسیاری از مغولان مسلمان شدند و بودايی‌گری در ميان تركان و مغولان مقيم ايران متوقف شد.<ref>رشيدالدين، جامع التواريخ، ۱۳۷۳ش، ج3، ص ۱۲۷۸.</ref> | ||
==مناسبات سیاسی و دینی== | ==مناسبات سیاسی و دینی== | ||
===الف) راه‌یابی وزیران ایرانی در قدرت سیاسی=== | ===الف) راه‌یابی وزیران ایرانی در قدرت سیاسی=== | ||
حاکمان مغول به‌دلیل سبک زندگی دشت‌نشينی و گله‌داری از مناسبات سبک زندگی شهرنشينی و كشورداری بی‌خبر بودند. به‌همین دلیل برای ادارۀ مناطقی که به دست می‌آوردند از منشیان، دبیران و وزیران ایرانی بهره می‌گرفتند. بسیاری از محققان معتقدند که وزيران ایرانی، پادشاهان واقعی دوران ایلخانان بودند و همۀ امور كشور به رأی آنها اداره می‌شد. | حاکمان مغول به‌دلیل سبک زندگی دشت‌نشينی و گله‌داری از مناسبات سبک زندگی شهرنشينی و كشورداری بی‌خبر بودند. به‌همین دلیل برای ادارۀ مناطقی که به دست می‌آوردند از منشیان، دبیران و وزیران ایرانی بهره می‌گرفتند. بسیاری از محققان معتقدند که وزيران ایرانی، پادشاهان واقعی دوران ایلخانان بودند و همۀ امور كشور به رأی آنها اداره می‌شد.<ref>ابن‌فضل‌الله عمری، مسالك الابصار، ۱۹۸۸م، ج ۳، ص۱۰۳.</ref> | ||
===ب) احیای اسلام=== | ===ب) احیای اسلام=== | ||
با سقوط خلافت عباسی به‌دست ایلخانان، تمامیت اسلام در معرض خطر قرار گرفت اما علمای اسلام و وزیران و دبیران ایرانی، با تدبیر و سیاست، دین اسلام را از خطر نابودی نجات دادند. در این خصوص مسلمانان، اعم از سنی و شیعه، هدف مشترکی را دنبال کردند. | با سقوط خلافت عباسی به‌دست ایلخانان، تمامیت اسلام در معرض خطر قرار گرفت اما علمای اسلام و وزیران و دبیران ایرانی، با تدبیر و سیاست، دین اسلام را از خطر نابودی نجات دادند. در این خصوص مسلمانان، اعم از سنی و شیعه، هدف مشترکی را دنبال کردند.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13960627000393/%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C%D8%AA-%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%86-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 اشراقی و علوی، «قرایند رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران»، خبرگزاری فارس.]</ref> | ||
===ج) گسترش تشیع=== | ===ج) گسترش تشیع=== | ||
قبل از ایلخانان، مذهب تشيع بر اثر فشار حاكمان سنی در ایران، در تنگنای شديد قرار داشت، اما در عصر ایلخانان گسترش پیدا کرد و زمینه برای تقویت و گرایش بیشتر مردم به تشیع فراهم شد. | قبل از ایلخانان، مذهب تشيع بر اثر فشار حاكمان سنی در ایران، در تنگنای شديد قرار داشت، اما در عصر ایلخانان گسترش پیدا کرد<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> و زمینه برای تقویت و گرایش بیشتر مردم به تشیع فراهم شد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/87357/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «گرایش ایرانیان به تشیع در عصر ایلخانان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> | ||
====1. گرویدن ایلخانان به تشیع=== | ====1. گرویدن ایلخانان به تشیع==== | ||
به‌باور بعضی از مورخان، اولین ایلخان که به مذهب شیع گرایش داشت، غازان خان بود، | به‌باور بعضی از مورخان، اولین ایلخان که به مذهب شیع گرایش داشت، غازان خان بود، <ref>القاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۸۴ش، ص۹۹.</ref> اما از اظهار آن خودداری میکرد تا باعث اختلاف مذهبی نشود.<ref>اشپولر، تاریخ مغول در ایران، ۱۳۸۶ش. ص245.</ref> الجایتو که جانشین پدر شد، به‌صورت رسمی، مذهب شیعه را برگزید.<ref>ا القاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۸۴ش، ص94.</ref> غازان خان به مقبرۀ امامان شیعه رسیدگی میکرد و به زیارت امام رضا می‌رفت.<ref>اشپولر، تاریخ مغول در ایران، ۱۳۸۶ش. ص245.</ref> همچنین بهدستور وی نهری حفر کردند و آب رود فرات را به کربلا رساندند و این نهر موجب آبادانی منطقه و رونق کشاورزی شد.<ref>رشید الدین همدانی، تاریخ مبارک غازانی، ۱۹۴۰م. ص203.</ref> الجایتو به‌صورت رسمی برای گسترش تشیع در ایران تلاش میکرد. در علت گرویدن ایلخانان به تشیع، گفته می‌شود که یکی از وزیران ایرانی به‌نام «سعدالدین ساوجی» نقش داشت. او که خود شیعه بود واسطۀ راه‌یابی علمای شیعه از جمله «تاج‌الدین آوجی» به دربار سلطان الجایتو شد. همچنین، «خواجه اصیل‌الدین طوسی» فرزند «خواجه نصیرالدین» و نیز یکی ازافراد با نفوذ شیعه به‌نام «ترمتاز» از افرادی بودند که در شیعهکردن سلطان نقش داشتند. از طرف دیگر، الجایتو در سال ۷۰۹ق به بغداد و سپس به حله و کوفه رفت و حرم امام علی را زیارت کرد. وی در حله با علامۀ حلی دیدار کرد و تحت تأثیر دیدار با او به‌شکل رسمی شیعه شد.<ref>القاشانی، تاریخ اولجایتو، ص94-100.</ref> | ||
===2. رسمیت مذهب تشیع==== | ===2. رسمیت مذهب تشیع==== | ||
در زمان الجایتو برای مدتی کوتاه مذهب تشیع در ایران رسمی و زمینه برای پذیرش و رواج تشیع در دوران صفویه آماده شد. همچنین وی فرمان داد تا مقامات حکومتی نیز مذهب تشیع را بپذیرند و پس از آن دستور داد عامۀ مردم شیعه شوند. به‌علاوه، اقدامات ذیل را انجام داد که در گسترش تشیع مؤثر بود: | در زمان الجایتو برای مدتی کوتاه مذهب تشیع در ایران رسمی و زمینه برای پذیرش و رواج تشیع در دوران صفویه آماده شد. همچنین وی فرمان داد تا مقامات حکومتی نیز مذهب تشیع را بپذیرند و پس از آن دستور داد عامۀ مردم شیعه شوند.<ref>القاشانی، تاریخ اولجایتو، ص100-101.</ref> به‌علاوه، اقدامات ذیل را انجام داد که در گسترش تشیع مؤثر بود: | ||
##تغییر خطبه به روش ائمه که بدون ذکر خلفا باشد؛ | ##تغییر خطبه به روش ائمه که بدون ذکر خلفا باشد؛ | ||
##ضرب سکه به‌نام امامان شیعه؛ | ##ضرب سکه به‌نام امامان شیعه؛ | ||
##داخل کردن «حی علی خیر العمل » در اذان؛ | ##داخل کردن «حی علی خیر العمل » در اذان؛ | ||
## دایر کردن مدرسه‌های سیار که مناظره‌های زیادی در آنها صورت می‌گرفت و علامۀ حلی نیز در آنها تدریس میکرد. | ## دایر کردن مدرسه‌های سیار که مناظره‌های زیادی در آنها صورت می‌گرفت و علامۀ حلی نیز در آنها تدریس میکرد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/87357/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «گرایش ایرانیان به تشیع در عصر ایلخانان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> | ||
====4. احترام به مزارات شیعه و عمران شهرهای مذهبی==== | ====4. احترام به مزارات شیعه و عمران شهرهای مذهبی==== | ||
پس از فروپاشی دستگاه خلافت عباسی، شیعیان در شهرهای ایران و عراق با آزادی عمل بیشتر مناسک مذهبی خود را برگزار کردند و وزیران ایرانی با حمایت ایلخانان به بازسازی و عمران در شهرهای مقدس و اجرای مراسم زیارت پرداختند. بر اساس اسناد تاریخی، در دورۀ غازان و الجایتو، رونق شهرهای زیارتی بالا گرفت و در کنار بارگاه امامان شعیه، آبادی و جنب‌وجوش علمی، اقتصادی و مذهبی شیعیان و سادات افزایش یافت. | پس از فروپاشی دستگاه خلافت عباسی، شیعیان در شهرهای ایران و عراق با آزادی عمل بیشتر مناسک مذهبی خود را برگزار کردند و وزیران ایرانی با حمایت ایلخانان به بازسازی و عمران در شهرهای مقدس و اجرای مراسم زیارت پرداختند. بر اساس اسناد تاریخی، در دورۀ غازان و الجایتو، رونق شهرهای زیارتی بالا گرفت و در کنار بارگاه امامان شعیه، آبادی و جنب‌وجوش علمی، اقتصادی و مذهبی شیعیان و سادات افزایش یافت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1292479/text/%d8%a8%d8%b1%d8%b1%d8%b3%db%8c-%d8%b9%d9%88%d8%a7%d9%85%d9%84-%d9%85%d9%88%d8%ab%d8%b1-%d8%a8%d8%b1-%da%af%d8%b1%d8%a7%db%8c%d8%b4-%d8%a7%db%8c%d9%84%d8%ae%d8%a7%d9%86%d8%a7%d9%86-%d9%85%d8%ba%d9%88%d9%84-%d8%a8%d9%87-%d9%85%d8%b2%d8%a7%d8%b1%d8%a7%d8%aa-%d8%b4%db%8c%d8%b9%d9%87 فضلی‌نژاد، «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش ایلخانان مغول به مزارات شیعه»، تابستان 1394ش، ص85.]</ref> | ||
====5. احترام به سادات==== | ====5. احترام به سادات==== | ||
غازان در دورۀ حکومت خود به وضعیت سادات رسیدگی کرد و دستور داد «دارالسیاده‌ها» در شهرهای مختلف ایجاد شود که در گسترش تشیع نقش مهم داشت. دارالسیاده‌ها مکان‌هایی برای پذیرایی و اسکان سادات بودند و موقوفاتی داشتند که عواید آن را به سادات می‌دادند. | غازان در دورۀ حکومت خود به وضعیت سادات رسیدگی کرد و دستور داد «دارالسیاده‌ها» در شهرهای مختلف ایجاد شود که در گسترش تشیع نقش مهم داشت. دارالسیاده‌ها مکان‌هایی برای پذیرایی و اسکان سادات بودند و موقوفاتی داشتند که عواید آن را به سادات می‌دادند.<ref>القاشانی، تاریخ اولجایتو، ص۹۴-۹۵</ref> | ||
===د) علل گسترش تشیع=== | ===د) علل گسترش تشیع=== | ||
====1. رواداری دینی ایلخانان==== | ====1. رواداری دینی ایلخانان==== | ||
ايلخانان ايران، به هر دينی كه بودند، بر آزادی عقيدۀ مردم تأكيد داشتند و روحانيان مذاهب گوناگون را محترم می‌داشتند و آنان را از پرداخت ماليات معاف می‌كردند. شیعیان امامی از موقعیت به‌وجودآمده به‌خوبی استفاده کردند و زمینه‌های رشد مذهب تشیع امامی را فراهم ساختند. رواداری دینی ایلخانان بنیاد مصلحت‌اندیشانه داشته و یک رویکردی سیاسی بوده است تا در سرزمینهایی که از نظر زبان، آیین و اندیشه‌های مردم بیگانه بودند، بهتر و در امنیت زندگی کنند. | ايلخانان ايران، به هر دينی كه بودند، بر آزادی عقيدۀ مردم تأكيد داشتند و روحانيان مذاهب گوناگون را محترم می‌داشتند و آنان را از پرداخت ماليات معاف می‌كردند. شیعیان امامی از موقعیت به‌وجودآمده به‌خوبی استفاده کردند و زمینه‌های رشد مذهب تشیع امامی را فراهم ساختند.<ref> ابن‌فضل‌الله عمری، مسالك الابصار، ۱۹۸۸م، ج ۳، ص45.</ref> رواداری دینی ایلخانان بنیاد مصلحت‌اندیشانه داشته و یک رویکردی سیاسی بوده است تا در سرزمینهایی که از نظر زبان، آیین و اندیشه‌های مردم بیگانه بودند، بهتر و در امنیت زندگی کنند.<ref>خلیلی، رواداری فرهنگی در عصر مغولان، 1397، ص12.</ref> | ||
====2. نابودی اسماعیلیان و خلافت عباسی==== | ====2. نابودی اسماعیلیان و خلافت عباسی==== | ||
اسماعیلیان و عباسیان که رقبای اصلی شیعۀ دوازدهامامی بودند، با نیروی تدبیر و سیاست شیعیان و قدرت نظامی ایلخانان نابود شدند و زمینۀ نفوذ شیعیان در دربار ایلخانان و آشنایی آنها به تشیع فراهم شد. | اسماعیلیان و عباسیان که رقبای اصلی شیعۀ دوازدهامامی بودند، با نیروی تدبیر و سیاست شیعیان و قدرت نظامی ایلخانان نابود شدند و زمینۀ نفوذ شیعیان در دربار ایلخانان و آشنایی آنها به تشیع فراهم شد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/87357/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «گرایش ایرانیان به تشیع در عصر ایلخانان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> | ||
====3. حمایت وزیران ایرانی از علمای دین==== | ====3. حمایت وزیران ایرانی از علمای دین==== | ||
حمایت وزیران و دیوانیان ایرانی از جمله «خواجه نصیرالدین طوسی» از مذهب شیعه و میدان دادن به فرهنگ تشیع از عوامل مهم گسترش این مذهب بود. | حمایت وزیران و دیوانیان ایرانی از جمله «خواجه نصیرالدین طوسی» از مذهب شیعه و میدان دادن به فرهنگ تشیع از عوامل مهم گسترش این مذهب بود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/87357/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «گرایش ایرانیان به تشیع در عصر ایلخانان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> | ||
====4. تلاش علمای شیعه==== | ====4. تلاش علمای شیعه==== | ||
با حمایت وزیران ایرانی، علمای بزرگ شیعه از جمله «سید بن طاووس» و «علامۀ حلی» برای گسترش، نفوذ و قدرت شیعه تلاش کردند. برای مثال، علامۀ حلی دو کتاب «نهج الحق و کشف الصدق» و «منهاج الکرامة فی اثبات الامامة» را در اثبات امامت و تشیع نوشت و به الجایتو تقدیم کرد. | با حمایت وزیران ایرانی، علمای بزرگ شیعه از جمله «سید بن طاووس» و «علامۀ حلی» برای گسترش، نفوذ و قدرت شیعه تلاش کردند. برای مثال، علامۀ حلی دو کتاب «نهج الحق و کشف الصدق» و «منهاج الکرامة فی اثبات الامامة» را در اثبات امامت و تشیع نوشت و به الجایتو تقدیم کرد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/87357/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «گرایش ایرانیان به تشیع در عصر ایلخانان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> | ||
==مناسبات فرهنگی و تمدنی | ==مناسبات فرهنگی و تمدنی== | ||
حضور وزيران ايرانی در ساختار قدرت ایلخانی و تسلط آنها بر امور، مايۀ اصلی تداوم فرهنگ، شعر و ادب، شرع، عرف، قضا، وقف و نيز آداب، عادات و رسوم و ساختار جامعه و روابط اجتماعی و اقتصادی پيشين شد. | حضور وزيران ايرانی در ساختار قدرت ایلخانی و تسلط آنها بر امور، مايۀ اصلی تداوم فرهنگ، شعر و ادب، شرع، عرف، قضا، وقف و نيز آداب، عادات و رسوم و ساختار جامعه و روابط اجتماعی و اقتصادی پيشين شد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
===الف) گسترش زبان و ادبیات فارسی=== | ===الف) گسترش زبان و ادبیات فارسی=== | ||
وقتی خلافت عباسی منقرض شد، زبان عربی رسمیت خود را از دست داد و زبان فارسی جانشین شد و در قالب نظم و نثر رواج گسترده‌ای پیدا کرد و به‌شیوه‌های گوناگون مورد کاربرد نویسندگان و دیوانیان قرار گرفت. | وقتی خلافت عباسی منقرض شد، زبان عربی رسمیت خود را از دست داد و زبان فارسی جانشین شد و در قالب نظم و نثر رواج گسترده‌ای پیدا کرد و به‌شیوه‌های گوناگون مورد کاربرد نویسندگان و دیوانیان قرار گرفت.<ref>[https://vista.ir/m/a/yrpg7/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «ادبیات پارسی در روزگار ایلخانان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.] </ref> | ||
====1. زبان رسمی دربار==== | ====1. زبان رسمی دربار==== | ||
مغولان در ابتدا با زبان و ادبيات فارسی آشنایی نداشتند و فاقد فرهنگ و ادب مكتوب بودند. به‌همین دلیل، برای ثبت رویداد و کارهای اداری، به زبان بومی نیاز شد و دیوانیان ایرانی را استخدام کردند. از زمان غازان خان، شاعران فارسی‌سرا نیز به دربار ایلخانان راه پیدا کردند و ابوسعيد آخرین ايلخان مغولی در ایران، خود به زبان فارسی شعر می‌سرود. از سوي دیگر، بيشتر وزيران و كارگزاران ايرانی مانند خاندان جوينی، صدرالدين خالدی، خاندان رشيدی و خاندان پروانۀ روم خود عالم، فاضل، اديب و ادب‌پرور بودند و دستگاه وزارت آنها جانشين دربار شاهان پيشين به‌شمار می‌آمدند. عوامل یادشده باعث شد که زبان رسمی امپراتوری مغول نیز زبان فارسی شود و این زبان بیش از پیش رونق و گسترش پیدا کند. | مغولان در ابتدا با زبان و ادبيات فارسی آشنایی نداشتند و فاقد فرهنگ و ادب مكتوب بودند. به‌همین دلیل، برای ثبت رویداد و کارهای اداری، به زبان بومی نیاز شد و دیوانیان ایرانی را استخدام کردند. از زمان غازان خان، شاعران فارسی‌سرا نیز به دربار ایلخانان راه پیدا کردند و ابوسعيد آخرین ايلخان مغولی در ایران، خود به زبان فارسی شعر می‌سرود. از سوي دیگر، بيشتر وزيران و كارگزاران ايرانی مانند خاندان جوينی، صدرالدين خالدی، خاندان رشيدی و خاندان پروانۀ روم خود عالم، فاضل، اديب و ادب‌پرور بودند و دستگاه وزارت آنها جانشين دربار شاهان پيشين به‌شمار می‌آمدند. <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> عوامل یادشده باعث شد که زبان رسمی امپراتوری مغول نیز زبان فارسی شود و این زبان بیش از پیش رونق و گسترش پیدا کند.<ref>[https://vista.ir/m/a/yrpg7/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «ادبیات پارسی در روزگار ایلخانان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.] </ref> | ||
====2. رواج غزل‌سرایی==== | ====2. رواج غزل‌سرایی==== | ||
در زمان ایلخانان قصیده که زبان مدح است، از رواج افتاد اما غزل‌سرایی پیشرفت کرد. شاعران بزرگ مانند عطار، فخرالدین عراقی، اوحدی اصفهانی و شیخ محمود شبستری، اندیشه‌های عرفانی خود را در قالب غزل به جلوه در آوردند و موجب رونق زبان فارسی شدند. | در زمان ایلخانان قصیده که زبان مدح است، از رواج افتاد اما غزل‌سرایی پیشرفت کرد. شاعران بزرگ مانند عطار، فخرالدین عراقی، اوحدی اصفهانی و شیخ محمود شبستری، اندیشه‌های عرفانی خود را در قالب غزل به جلوه در آوردند و موجب رونق زبان فارسی شدند.<ref>[https://vista.ir/m/a/yrpg7/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «ادبیات پارسی در روزگار ایلخانان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.] </ref> | ||
====3. سرایش منظومه‌های حماسی و تاریخی==== | ====3. سرایش منظومه‌های حماسی و تاریخی==== | ||
در دوران ایلخانان سرایش منظومه‌های حماسی به زبان فارسی رواج بیشتر پیدا کرد که در گسترش این زبان نقش مهم داشت. برای مثال سام‌نامۀ سیفی، سام‌نامۀ خواجوی کرمانی، ظفرنامۀ حمدالله مستوفی، کرت‌نامه ربیعی پوشنگی و غازان‌نامۀ شمس‌الدین کاشی از آن جمله است. | در دوران ایلخانان سرایش منظومه‌های حماسی به زبان فارسی رواج بیشتر پیدا کرد که در گسترش این زبان نقش مهم داشت. برای مثال سام‌نامۀ سیفی، سام‌نامۀ خواجوی کرمانی، ظفرنامۀ حمدالله مستوفی، کرت‌نامه ربیعی پوشنگی و غازان‌نامۀ شمس‌الدین کاشی از آن جمله است.<ref>[https://vista.ir/m/a/yrpg7/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «ادبیات پارسی در روزگار ایلخانان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.] </ref> | ||
====4. تاریخ‌نویسی به زبان فارسی==== | ====4. تاریخ‌نویسی به زبان فارسی==== | ||
در دورۀ ایلخانان تاريخ‌نويسی به زبان فارسی در جهان اسلام رونق يافت و آثار تاريخی اين دوره نمونه‌های نثر فارسی عصر مغول به شمار می‌رود. برای مثال، «تاریخ وصاف»، «تاریخ جهانگشای» جوینی و «مواهب الهی» معلم یزدی، از جمله آثاری است که به نثر فارسی نوشته شد. | در دورۀ ایلخانان تاريخ‌نويسی به زبان فارسی در جهان اسلام رونق يافت و آثار تاريخی اين دوره نمونه‌های نثر فارسی عصر مغول به شمار می‌رود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> برای مثال، «تاریخ وصاف»، «تاریخ جهانگشای» جوینی و «مواهب الهی» معلم یزدی، از جمله آثاری است که به نثر فارسی نوشته شد. <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
====5. رونق زبان فارسی در خارج از قلمرو ايلخانان==== | ====5. رونق زبان فارسی در خارج از قلمرو ايلخانان==== | ||
ادبيات فارسی در خارج از قلمرو ايلخانان به‌ويژه در هندوستان نيز رونق بیشتری پیدا کرد. برای مثال «طبقات ناصری» نوشتۀ «قاضی منهاج سراج جوزجانی» نمونۀ نثر و تاريخ‌نويسی فارسی در هند است. از شاعران فارسی‌گوی هند در اين دوره می‌توان از «امير خسرو دهلوی» و «حسن دهلوی» نام برد. | ادبيات فارسی در خارج از قلمرو ايلخانان به‌ويژه در هندوستان نيز رونق بیشتری پیدا کرد. برای مثال «طبقات ناصری» نوشتۀ «قاضی منهاج سراج جوزجانی» نمونۀ نثر و تاريخ‌نويسی فارسی در هند است. از شاعران فارسی‌گوی هند در اين دوره می‌توان از «امير خسرو دهلوی» و «حسن دهلوی» نام برد.<ref>[https://vista.ir/m/a/yrpg7/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86 «ادبیات پارسی در روزگار ایلخانان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.] </ref> | ||
===ب) سازندگی و توسعۀ شهری=== | ===ب) سازندگی و توسعۀ شهری=== | ||
بر اساس اسناد تاریخی، ايلخانان ايران و وزيران آنها به ساختن شهرها و احداث بناها دلبستگی بسيار داشتند. برای مثال، بنای شهر و «گنبد سلطانيه» در زنجان توسط ارغون و | بر اساس اسناد تاریخی، ايلخانان ايران و وزيران آنها به ساختن شهرها و احداث بناها دلبستگی بسيار داشتند. برای مثال، بنای شهر و «گنبد سلطانيه» در زنجان توسط ارغون و اولجايتورشيدالدين، جامع التواريخ، ۱۳۷۳ش، ج2، ص۱۱۷۹. و «ارغونيه» در غرب تبريز، «شهر مسعود» در ساحل رود كر، «محمودآباد گاوباری» در مغان كنار خزر، «ربع رشيدی» در شرق تبريز و «سلطان‌آباد» در كنار كوه بيستون از آن جمله است.<ref>رشيدالدين، جامع التواريخ، ۱۳۷۳ش، ج2، ص1195.</ref> | ||
===ج) هنر=== | ===ج) هنر=== | ||
====1. معماری==== | ====1. معماری==== | ||
هنر معماری ايلخانيان دنباله‌رو عصر سلجوقيان است، اما با تغييراتی در افزایش پيچيدگی، گچبري‌های تزيينی، نورگيرهای فراوان، وسعت صحن و ارتفاع گنبد همراه است. همچنين گنبد دوگانۀ بناها در اين دوره بیشتر عمومیت پیدا کرده است. برای مثال، گنبد سلطانيه در زنجان نمونۀ روشن از شاهکار هنر معماری دورۀ ايلخانيان است. | هنر معماری ايلخانيان دنباله‌رو عصر سلجوقيان است، اما با تغييراتی در افزایش پيچيدگی، گچبري‌های تزيينی، نورگيرهای فراوان، وسعت صحن و ارتفاع گنبد همراه است. همچنين گنبد دوگانۀ بناها در اين دوره بیشتر عمومیت پیدا کرده است. برای مثال، گنبد سلطانيه در زنجان نمونۀ روشن از شاهکار هنر معماری دورۀ ايلخانيان است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
====2. هنرهای ظریف==== | ====2. هنرهای ظریف==== | ||
هنرهای ظریف مانند نقاشی، سفالگری و نقاشی بر روی سفال، رنگ‌آميزی كاشی و تزيينات فلزی در دورۀ ايلخانيان رونق پیدا کرده و از هنر ایرانی و دورۀ سونگ و يوآن چين تأثير پذيرفته است. | هنرهای ظریف مانند نقاشی، سفالگری و نقاشی بر روی سفال، رنگ‌آميزی كاشی و تزيينات فلزی در دورۀ ايلخانيان رونق پیدا کرده و از هنر ایرانی و دورۀ سونگ و يوآن چين تأثير پذيرفته است.<ref>رشيدالدين، جامع التواريخ، ۱۳۷۳ش، ج2، ص ۱۳۵۶-۱۳۵۷.</ref> | ||
====3. تصویرپردازی هنری کتاب==== | ====3. تصویرپردازی هنری کتاب==== | ||
مصورسازی كتاب از هنرهای شاخص دورۀ ايلخانيان است و آثار قابل توجهی از كتاب‌های مصور اين دوره تا زمان حاضر باقی مانده است. در اين آثار رنگ‌های شفاف و براق ايرانی، به‌تدريج جای رنگ‌های ملايم چينی را گرفت و نقاشی مينياتور با هويت ايرانی پديد آمد كه در عصر تيموری و صفوی تكامل پیدا کرد. | مصورسازی كتاب از هنرهای شاخص دورۀ ايلخانيان است و آثار قابل توجهی از كتاب‌های مصور اين دوره تا زمان حاضر باقی مانده است. در اين آثار رنگ‌های شفاف و براق ايرانی، به‌تدريج جای رنگ‌های ملايم چينی را گرفت و نقاشی مينياتور با هويت ايرانی پديد آمد كه در عصر تيموری و صفوی تكامل پیدا کرد.<ref>زكی‌محمد، فنون الاسلام، ۱۹۸۱م، ص۱۷۴-۱۷۵.</ref> | ||
===د) صنعت=== | ===د) صنعت=== | ||
====1. احترام به صنعت و پیشه‌وران==== | ====1. احترام به صنعت و پیشه‌وران==== | ||
صنعت و صنعتگران نزد مغولان احترام داشت. برای مثال در زمان چنگيزخان رسم بود كه صنعتگران شهرهايی را كه مردم آن به‌دلیل سركشی محكوم به مرگ می‌شدند، نمی‌كشتند و آنان را اسيروار به‌كار می‌گماردند و كالاهای صنعتی و از جمله جنگ‌افزار، زين و يراق گوناگون می‌ساختند. در برنامۀ اصلاحات غازان خان، صنعتگران اسير، آزاد شدند و آنها بهای ساخته‌های خود را به‌صورت نقد دريافت می‌كردند. | صنعت و صنعتگران نزد مغولان احترام داشت. برای مثال در زمان چنگيزخان رسم بود كه صنعتگران شهرهايی را كه مردم آن به‌دلیل سركشی محكوم به مرگ می‌شدند، نمی‌كشتند و آنان را اسيروار به‌كار می‌گماردند<ref>رشيدالدين، جامع التواريخ، ۱۳۷۳ش، ج1، ص ۵۱۶.</ref> و كالاهای صنعتی و از جمله جنگ‌افزار، زين و يراق گوناگون می‌ساختند. در برنامۀ اصلاحات غازان خان، صنعتگران اسير، آزاد شدند و آنها بهای ساخته‌های خود را به‌صورت نقد دريافت می‌كردند.<ref>رشيدالدين، جامع التواريخ، ۱۳۷۳ش، ج2، ص۱۵۱۴- ۱۵۱۶.</ref> | ||
====2. رونق صنعت==== | ====2. رونق صنعت==== | ||
در زمان ايلخانيان صنایع در ایران پیشرفت کرد و برای مثال اسلحه‌سازی، كارخانه‌های بافندگی و فرش‌بافی، شيشه‌گری و صنعت ابريشم در بازار تبريز كه مدتی پايتخت ايلخانيان بود، رونق پیدا کرد و هر يك از اصناف و صنعتگران، راسته‌ای داشتند و هر صنف از پيشه‌وران اصفهان نیز رئيسی داشتند كه «كلو» ناميده می‌شد. | در زمان ايلخانيان صنایع در ایران پیشرفت کرد و برای مثال اسلحه‌سازی، كارخانه‌های بافندگی و فرش‌بافی، شيشه‌گری و صنعت ابريشم در بازار تبريز كه مدتی پايتخت ايلخانيان بود، رونق پیدا کرد و هر يك از اصناف و صنعتگران، راسته‌ای داشتند و هر صنف از پيشه‌وران اصفهان نیز رئيسی داشتند كه «كلو» ناميده می‌شد. <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/225991/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 موسوی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
===ه) گسترش علوم عقلی و تجربی=== | ===ه) گسترش علوم عقلی و تجربی=== | ||
چند قرن پيش از حاکمیت مغولان، عرصۀ علوم عقلی در جهان اسلام تنگ‌تر شده بود، اما در حاکمیت ایلخانان، علوم عقلی از مهجوریت نجات پیدا کرد. خواجه نصيرالدين طوسی و همكاران و شاگردان او، از جمله قطب‌الدين مسعود شيرازی، نمايندگان برجستۀ عرصۀ علوم عقلی در اين عصر به‌شمار می‌آيند كه از توجه ايلخانان نيز برخوردار بودند. در زمینۀ علوم تجربی نیز، دورۀ ایلخانان برجستگی خاصی دارد. برای مثال رصدخانۀ مراغه که نخستين و کامل‌ترین رصدخانه در ایران و جهان قبل از كشف تلسکوب محسوب می‌شود، در همین دوره ساخته شد. بعد از ساخت مرکز ستاره‌شناسی در ایران، تا 300 سال بعد رصد‌خانه‌اي با آن امكانات در غرب به‌وجود نيامده بود. | چند قرن پيش از حاکمیت مغولان، عرصۀ علوم عقلی در جهان اسلام تنگ‌تر شده بود، اما در حاکمیت ایلخانان، علوم عقلی از مهجوریت نجات پیدا کرد. خواجه نصيرالدين طوسی و همكاران و شاگردان او، از جمله قطب‌الدين مسعود شيرازی، نمايندگان برجستۀ عرصۀ علوم عقلی در اين عصر به‌شمار می‌آيند كه از توجه ايلخانان نيز برخوردار بودند.<ref>بهار، سبك‌شناسی، تهران، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۰۶۹.</ref> در زمینۀ علوم تجربی نیز، دورۀ ایلخانان برجستگی خاصی دارد. برای مثال رصدخانۀ مراغه که نخستين و کامل‌ترین رصدخانه در ایران و جهان قبل از كشف تلسکوب محسوب می‌شود، در همین دوره ساخته شد. بعد از ساخت مرکز ستاره‌شناسی در ایران، تا 300 سال بعد رصد‌خانه‌اي با آن امكانات در غرب به‌وجود نيامده بود.<ref>[https://www.irna.ir/news/83305692/%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%BA%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%BA%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%D9%8A-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87%D9%8A «رصد خانۀ مراغه در غبار بي‌توجهي»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۷: | ||
* موسوی، مصطفی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1399ش. | * موسوی، مصطفی، «ایلخانان»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1399ش. | ||
[[رده:ویکی‌زندگی]] | [[رده:ویکی‌زندگی]] | ||
[[رده:]] | [[رده:نهادهای اجتماعی]] | ||
[[رده:]] | [[رده:مشارکت اجتماعی]] | ||
[[رده:]] | [[رده:پیشگامان]] | ||