محمداسماعیل اکبر: تفاوت میان نسخه‌ها

اکبر از 2008م، راه برون‌رفت از جهت‌گیری‌های تند و جذب‌نشدن به‌گروه‌های تندرو متعصب را رو آوردن به‌ تصوف و سلوک عرفان اسلامی می‌دانست. از دیدگاه او هم‌پذیری و کثرت‌گرایی در جامعۀ چندفرهنگی افغانستان، در قالب سلوک عرفان اسلامی امکان‌پذیر است.  او در اوخر دهۀ 50ش، زمانی که احزاب کمونیستی مسلط بودند، خواستار بهره‌گیری از ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی مردم برای انقلاب  و تلفیق شریعت با طریقت همراه با تعقل فلسفی بود تا جامعه در دام افراط‌گرایی نیفتد.  

اکبر مصرف‌گرایی و سعادت مبتنی بر لذت‌گرایی و رفاه مادی را پاشنه‌ آشیل غرب می‌دانست و به‌جای آن به معناگرایی تأکید داشت. او اندیشه‌های ایدئولوژیک سیاسی و ادبی معاصر شرق را نیز برنمی‌تابید و آن را بن‌بست اندیشه‌های شرق می‌نامید.  او مدرنیته را ابزاری برای سلطه‌جویی بیشتر غرب می‌دانست و گرایش به‌معنویت و دین را برای مقابلۀ با چنین خطری توصیه می‌‌کرد و نگران بحران معنویت و عقیده، خطر جنگ، تناقضات جهانی و آلودگی محیط زیست بود.  

اسماعیل اکبر در عین گرایش به روشنفکری، منتقد سرسخت روشنفکران زمانۀ خود بود و آنها را به‌ لاقیدی و شلختگی فکری و تناقض‌گویی دچار می‌دید. او آنها را یک‌شبه فیلسوف‌شده‌ها می‌نامید که با اذهان تنبل، مقلد و کم‌عمق، درگیر اندیشه‌های متضادند  و در تلفیق جدال سنت و تجدد بی‌توجه و ناکام مانده‌اند. نقد او به اهالی ادب به‌خصوص شعر و داستان این بود که اگرچه از سوی آنها توجه جدی‌تری به‌مسائل اساسی صورت گرفته است اما آنها عمق ارتباط سیاست با فرهنگ و باورهای جامعه را فهم نکرده‌اند.  

او شرائط روشنفکران عصر خود را به‌گونه‌ای می‌دید که امکان اجماع سازمانی و ساختارمند در آن نیست و خدمت‌گزاری اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را توصیه می‌کرد تا روشنفکران به‌جای نزاع‌های سیاسی بر سر قدرت، از طریق ارائۀ خدمات اجتماعی برای رشد جامعه تلاش کنند. او قبل از استقرار دموکراسی و نظام مردم‌سالاری، خواهان رشد جامعه در موضوعات آموزشی، فرهنگی و اقتصادی بود.  

اسماعیل اکبر هدف از مبارزۀ خود را تأمین عدالت اجتماعی و مقابله با بیدادگری نظام حاکم وقت می‌دانست. او در بررسی مفاهیم عدالت، استقلال و پیشرفت، عدالت را در مرحلۀ بعد از استقلال قرار می‌داد و تأمین عدالت اجتماعی را با تفاهم و تقریب مذاهب و اقوام، در قالب تفکر دینی نواندیشانه قابل اعتنا می‌دانست.  

اسماعیل اکبر با توجه به ظرفیت‌ها و مطالبات نسل جوان،  روش تعامل با جوانان را در دورۀ دموکراسی پساطالبانی نقد می‌کرد و معتقد بود سمینارها، سفرهای خارجی و تجمع در رستوران‌های لوکس به‌ جای آنکه این نسل را حرفه‌ای و خردمند بار بیاورد، آنها را فرمان‌بردار تربیت می‌کند؛ در حالی که جوان باید آزادانه و خردمندانه با رعایت اصول اخلاق، در عرصه‌های تفکر و عمل ظاهر شود. او حرف‌های شیک امروزی مانند بحث از حقوق بشر، حقوق زنان و حقوق مساوی را ظاهرسازی طبقۀ حاکم برای نفوذ بیشتر خود می‌دانست. باتوجه به‌اهتمام ویژۀ اکبر به نسل جوان، راهکار او برای تربیت و بالندگی قشر جوان این بود که در عین آزادی فکری، سیاسی، اجتماعی و حقوقی و حفظ کرامت انسانی، باید به‌تربیت اخلاقی و معنوی این نسل نیز توجه شود. اکبر جوانان را در مواجهه با زندگی و دنیای پیرامونی به ‌برخورد محتاطانه و بر اساس مبانی علمی، تجربی و علوم اجتماعی و ‌دوری از دیدگاه‌های محافظه‌کارانه و منفعل توصیه می‌کرد.  

جواد خاوری، اکبر را فردی ساده‌زیست، آگاه از جامعه و مردم، بدون همرنگ‌شدن با جماعت می‌داند که زاهد به‌معنای منفی آن و مردم‌گریز نیست. از دید خاوری، اکبر فرد پرمطالعه با بیان جذاب و چهرۀ گشاده، دور از تکلف و ریا بود. او به روشنی می‌اندیشید و جلوتر از زمانۀ خود بود، دارای معیار و اصول بود و بسیاری از اصول حاکم بر جامعه را نقد می‌کرد.  

اسماعیل اکبر را اهل کتاب و معرفی کتاب‌های مفید و تازه‌چاپ‌شده به‌دیگران دانسته‌اند.  او سعی می‌کرد عشق به کتاب را به خانواده، فرزندان و دوستان خود منتقل کند و برای هر کس مطابق سلیقه و سطح سواد به او کتاب ارائه می‌کرد. اکبر درسال‌های اخیر با هدف فهم بهتر دین و درمان افراط‌گرایی دینی به‌کتاب‌های تفسیری و مقایسۀ آنها با یکدیگر می‌پرداخت.  

از دیدگاه برخی، اسماعیل اکبر سیاست‌مدار متعادل و دلسوز و نگران آیندۀ جوانان بود. او از ابتدا برای عدالت همگانی علیه ستم به مبارزه برخاست و تا آخر از پای ننشست و با رفتار و قلم، بر ضد نژادگرایی و قوم‌گرایی که آن‌روزها متداول بود قد ‌علم کرد.  در آثار اکبر هیچ اثری از اهمیت نژاد یا قوم نیست. به‌ گفتۀ دیگران، او از قوم ازبک است  ولی در آثار او به ‌سختی به ‌قومیت او پی می‌بریم.  

اسماعیل اکبر در 8 قوس/آذر 1394ش، پس از تحمل 25 سال بیماری که از زندان‌های حکومت کمونیستی آغاز شده ‌بود،  چشم از جهان فرو بست.  در مسجد عیدگاه کابل برای او نماز خواندند‌ و مراسم تدفین او در شهدای صالحین برگزار شد.  معاونین رئیس‌جمهور و دیگر شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی در پیام‌های جداگانه درگذشت اکبر را تسلیت گفتند و او را فردی دانستند که در دو دهۀ گذشته برای جامعه آگاهی‌بخش و روشنگر بود.