تکیه‌خانه: تفاوت میان نسخه‌ها
←نام‌گذاری
(صفحه‌ای تازه حاوی «<big>'''تکیه‌خانه؛'''</big> مکان برگزاری مراسم عزاداری برای اهل‌بیت به‌خصوص در ماه محرم در افغانستان. تکیه‌خانه یا منبر، در مناطق شیعه‌نشین افغانستان، محل برگزاری مراسم عزاداری برای اهل‌بیت است. هر منطقۀ شهری و روستایی دارای...» ایجاد کرد) |
|||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
تکیه‌خانه یا منبر، در مناطق شیعه‌نشین افغانستان، محل برگزاری مراسم عزاداری برای اهل‌بیت است. هر منطقۀ شهری و روستایی دارای یک تکیه‌خانۀ مرکزی است که در ایام وفیات خاندان پیامبر اسلام و به‌خصوص در ماه‌‌های محرم و صفر مردم در آن‌جا جمع شده و به سوگواری و عزاداری می‌پردازند. | تکیه‌خانه یا منبر، در مناطق شیعه‌نشین افغانستان، محل برگزاری مراسم عزاداری برای اهل‌بیت است. هر منطقۀ شهری و روستایی دارای یک تکیه‌خانۀ مرکزی است که در ایام وفیات خاندان پیامبر اسلام و به‌خصوص در ماه‌‌های محرم و صفر مردم در آن‌جا جمع شده و به سوگواری و عزاداری می‌پردازند. | ||
==نام‌گذاری== | ==نام‌گذاری== | ||
واژة عربی «تکیه» به‌معنای پشت به چیزی گذاشتن است. پشت و پناه را نیز به‌صورت مجاز، تکیه گویند. در اصطلاح به خانقاه، زاویه، منزل درویشان و محل اطعام فقیران نیز تکیه اطلاق می‌شده است. از دورۀ صفویه کارکرد اصلی تکیه به برپایی روضه‌خوانی و تعزیه‌خوانی تغییر کرد. در افغانستان به تکیه، تکیه‌خانه و منبر می‌گویند. | واژة عربی «تکیه» به‌معنای پشت به چیزی گذاشتن است.<ref>دهخدا، لغت نامه، 1377ش، ج15، ص886.</ref> پشت و پناه را نیز به‌صورت مجاز، تکیه گویند.<ref>منفرد، «تکیه»، دانشنامۀ جهان اسلام، 1383ش، ج8، ص60.</ref> در اصطلاح به خانقاه، زاویه، منزل درویشان و محل اطعام فقیران نیز تکیه اطلاق می‌شده است. از دورۀ صفویه کارکرد اصلی تکیه به برپایی روضه‌خوانی و تعزیه‌خوانی تغییر کرد.<ref> انوری، «معرفی مراسم تکایای شهر کابل»، 1390ش، ص146.</ref> در افغانستان به تکیه، تکیه‌خانه و منبر می‌گویند.<ref>توسلی، «حسینیه‌ها، تکایا، مصلی‌ها» در معماری ایران دوره اسلامی، 1366ش، ج1، ص82. </ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
تکیه در فرهنگ و سبک زندگی مسلمانان به‌خصوص از سدة هشتم هجری در قلمرو امپراتوری عثمانی مکان گردآمدن صوفیان، مزار مشایخ صوفیه، اقامتگاه موقت صوفیان در سفر و مهمانپذیر رایگان در شهرهای زیارتی بوده است. در بسیاری از سرزمین‌های عربی چون مصر، فلسطین، اردن و سوریه تکیه‌هایی وجود داشته است. در عراق از جمله تکیة بکتاشی در نجف برای پذیرایی از زائران مزار امام علی) و تکیة بزرگی در کنار مزار امام حسین وجود داشته است. در ایران نیز همین کارکرد برای تکیه وجود داشته است، اما از اواخر دورة صفوی و با رواج تشیع، کاربرد تکیه در ایران به‌تدریج دگرگون شد. این تغییر به‌ویژه در شهرهای مرکزی ایران که پیشینه‌ای طولانی در تشیع داشتند، روشن‌تر بود. تکیه در افغانستان نیز سابقۀ زیادی دارد. بلخ و هرات از مراکز مهم تکیه و خانقاه محسوب می‌شد و حضور شخصیت‌هایی چون خواجه عبداللّه انصاری از عوامل مؤثر در این امر بوده است. در این منطقه تیموریان، به‌ویژه تیمور، شاهرخ، حسین بایقرا و وزیر صوفی‌مسلک او، امیر علی‌شیر نوایی، در بنای تکیه و خانقاه اهتمام داشتند. بر اساس برخی از منابع در قرن نوزدهم در غزنی و کابل تکیه‌ها بیش‌تر به قهوه‌خانه شبیه بودند که اغلب آنها به‌خصوص در شهر کابل، مزار مشایخ صوفی بوده است. تغییر کاربری تکیه‌ها در مناطق شیعه‌نشین افغانستان به‌عنوان محل عزاداری و روضه‌خوانی، از اواخر دورۀ صفویه و به‌خصوص با ورود قزلباشان به افغانستان آغاز شده و تا امروز ادامه یافته است. امروز تکیه‌خانه در افغانستان نسبت به مسجد گسترده‌تر است و برخی روستاها که مسجد ندارند یک و گاهی چند تکیه‌خانه دارند. | تکیه در فرهنگ و سبک زندگی مسلمانان به‌خصوص از سدة هشتم هجری در قلمرو امپراتوری عثمانی مکان گردآمدن صوفیان، مزار مشایخ صوفیه، اقامتگاه موقت صوفیان در سفر و مهمانپذیر رایگان در شهرهای زیارتی بوده است. در بسیاری از سرزمین‌های عربی چون مصر، فلسطین، اردن و سوریه تکیه‌هایی وجود داشته است. در عراق از جمله تکیة بکتاشی در نجف برای پذیرایی از زائران مزار امام علی) و تکیة بزرگی در کنار مزار امام حسین وجود داشته است. در ایران نیز همین کارکرد برای تکیه وجود داشته است، اما از اواخر دورة صفوی و با رواج تشیع، کاربرد تکیه در ایران به‌تدریج دگرگون شد. این تغییر به‌ویژه در شهرهای مرکزی ایران که پیشینه‌ای طولانی در تشیع داشتند، روشن‌تر بود. تکیه در افغانستان نیز سابقۀ زیادی دارد. بلخ و هرات از مراکز مهم تکیه و خانقاه محسوب می‌شد و حضور شخصیت‌هایی چون خواجه عبداللّه انصاری از عوامل مؤثر در این امر بوده است. در این منطقه تیموریان، به‌ویژه تیمور، شاهرخ، حسین بایقرا و وزیر صوفی‌مسلک او، امیر علی‌شیر نوایی، در بنای تکیه و خانقاه اهتمام داشتند. بر اساس برخی از منابع در قرن نوزدهم در غزنی و کابل تکیه‌ها بیش‌تر به قهوه‌خانه شبیه بودند که اغلب آنها به‌خصوص در شهر کابل، مزار مشایخ صوفی بوده است. تغییر کاربری تکیه‌ها در مناطق شیعه‌نشین افغانستان به‌عنوان محل عزاداری و روضه‌خوانی، از اواخر دورۀ صفویه و به‌خصوص با ورود قزلباشان به افغانستان آغاز شده و تا امروز ادامه یافته است. امروز تکیه‌خانه در افغانستان نسبت به مسجد گسترده‌تر است و برخی روستاها که مسجد ندارند یک و گاهی چند تکیه‌خانه دارند. | ||