چشتیه در افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''چشتیه در افغانستان؛''' یکی از فرقه‌های تصوف در افغانستان و منسوب به ابواحمد ابدال چشتی

چشتیه، یکی از طریقت‌های صوفیۀ اهل‌سنت و منسوب به ابواحمد ابدال چشتی است که به‌وسیلۀ شاگردان او در کشورهای مختلف گسترش یافت. امروزه این طریقت بعد از فرقه‌های قادریه و نقشبندیه بیشترین پیروان را در شهرهای مختلف افغانستان دارد.

==نام‌گذاری==

==آموزه‌ها==  

1. معرفت شناسی: از منظر صوفیان چشتیه کشف و شهود، پایه و اساس هر نوع معرفت است. به گفتۀ بعضی از آنان سلوک صد مرتبه دارد که مرتبۀ هفدهم آن، کشف و کرامت است و صوفی نباید آن‌ها را فاش کند.<ref>علاء سجزی، فوائد الفواد، 1390ش، ص68. </ref>  

2. خداشناسی: برخی از مشایخ چشتیه قائل به «وحدت وجود» هستند و برخی دیگر قائل به «وحدت شهود». پاره‌ای هم مثل بنده‌نواز و گیسودراز وحدت شهود را بر وحدت وجود ترجیح می‌دهند.<ref>چشتی، رسالة معرفة السلوک، 1898م، ص16.</ref>  

4. ریاضت و زهد: سیروسلوک صوفیان چشتیه بر ریاضت‌های شاقه و چله‌نشینی‌های متعدد استوار است. به همین جهت، این فرقه نسبت به دیگر سلسله‌ها پیروان کمتری دارد.<ref>چشتی مودودی، سیداحمدشاه، تاریخ چشت و مشایخ چشتیه، ص111.</ref>  

5. دنیاگریزی: در مورد مذمت دنیا مشایخ چشتیه متأثر از مرتاضان هند هستند. همجواری آنان با مرتاضان موجب شده است که مشایخ این طریقت مسئولیت‌های خانوادگی را نوعی اشتغال به امور دنیوی تلقی کنند که باعث غفلت انسان از یاد خدا می‌شود. براین اساس، «نظام‌الدین اولیاء» با ترجیج تجرد، آن را نشانه‌ای از ارادۀ استوار سالک در سلوک الی‌الله خوانده است.<ref>علاء سجزی، حسن، فواد الفواد، ص171.</ref>  

6. توبه: بزرگان چشتیه توبه را  به «توبۀ عوام» و «توبۀ خواص» تقسیم کرده‌اند: «توبۀ عوام» برای پرهیز از گناه است و «توبۀ خواص»، برای دوری از غیر خدا.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص196.</ref>  

7. سماع: اغلب مشایخ چشتیه، اعم از متقدمین و متاخرین، سماع را در نزدیکی به خدا، لازم شمرده‌اند. به باور آنان سماع «غذای روحانی» سالکان است.<ref>علاء سجزی، فواید الفواد، ص183 و ص177.</ref>  از دورۀ  خواجه معین‌الدین چشتی که سلسلۀ چشتیه در هند رایج شد، مراسم‌های سماع نیز رونق پیدا کرد. مراسم سماع چشتیه به دو صورت «خصوصی» و «عمومی» برگزار می‌شود. در مراسم‌های عمومی، در پایان مجلس ولیمه‌ای به حاضران داده می‌شود.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص200.</ref>  

8. ذکر و فکر: از نظر مشایخ چشتیه «ذکر» و «فکر» اشرف عبادات و جزو ارکان اصلی و عملی طریقت چشتیه است. در این فرقه، مرید می‌باید پس از هر نماز، ذکری را بخواند که شیخ به او تلقین کرده است. ذکر به صورت «جلی» و «خفی» خوانده می‌شود.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص832.</ref>   

9. مراقبه: از دیگر تعلیمات و رسوم مهم سلسلۀ چشتیه، «مراقبه» است. مراقبه که بعد از «مجاهده» قرار دارد مقدمه است‌ برای حصول مشاهده و مکاشفه. سیدمحمد گیسودراز در «رسالۀ مراقبه» از 36 نوع مراقبه نام برده است.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص211.</ref>  

10. خرقه‌پوشی: خرقه‌پوشی انواع مختلف دارد که معنای عام آن، بیعت با مرشد و به عضویت درآمدن فرد به سلسله است. در طریقت چشتیه، رسم خرقه‌پوشی مهم بود و خرقه به افراد کم‌تجربه اعطا نمی‌شد، اما اکنون از اهمیت آن کاسته شده است.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص203.</ref>  

11. خلافت: خلافت در طریقت چشتیه از سه طریق محقق می‌شود: یک. «خلافت رحمانی» که با الهام پیر صورت می‌گیرد؛ دو. «اجتهاد» که با مشاهدۀ اعمال فرد، شایستگی او در خلافت ظاهر ‌می‌شود؛ سه. «شفاعت» که با شفاعت کسی، شیخ مقام خلافت را به شخص مورد نظر دهد.<ref>چشتی مودودی، تاریخ چشت و مشایخ چشتیه، 1396ش، ص201.</ref>  

12. کرامت: صوفیان چشتیه کرامت را یکی از راه‌های شناخت ولیّ زمان می‌دانند. پیروان این طریقت نیز همچون دیگر طریقت‌ها برای مشایخ خود کرامات گوناگون قائل‌اند؛ مانند شفا دادن افراد گنگ، شل، کور و کر.<ref>چشتی مودودی، تاریخ چشت و مشایخ چشتیه، 1396ش، ص114.</ref>

==رابطۀ مراد و مرید در طریقت چشیته==

رابطۀ مراد و مرید در اغلب شاخه‌های طریقت چشتیه به‌دور از تشریفات و  ساده است. به همین دلیل‌ راه‌های پذیرش‌ مرید در آن نسبت به دیگر طریقت‌ها آسان است و یکی‌ از عوامل‌ تمایل‌ مردم‌ به‌ این‌ سلسله نیز همین‌ بوده‌ است‌. هرچند بعضی‌ از اقطاب‌، مانند بابافرید گنج‌شکر، روش‌ غیابی‌ را مردود می‌دانست، اما برخلاف آنان بعضی‌ دیگر، از جمله سیدمحمد گیسودراز، بر این باور بود که‌ لازم‌ نیست‌ مرید یا طالب‌، مرشد و پیر را حضوری ببیند، بلکه در‌ غیاب پیر‌ هم‌ می‌توان‌ با او بیعت‌ کرد.<ref>میرخرد، سیرالاولیاء در احوال‌ و ملفوظات‌ مشایخ‌ چشت‌، ج۱، 1357ش، ص۳۴۳ـ۳۵۱.</ref>  در این‌ سلسله‌ موقعی که سالک‌ قدم‌ در سیروسلوک‌ می‌گذارد، نخست می‌بایست با توبه خود را از معاصی‌ تخلیه کند تا در نفس او، شایستگی‌ برای تقرب به خدا و انجام عبادت نمود یابد.<ref>آریا، طریقۀ چشتیه‌ در هند و پاکستان‌، ج۱، 1365ش، ص۱۹۶ـ۱۹۷.</ref>   

در طریقت چشتیه‌ مرید درجاتی‌ دارد: مرید سالک‌، مرید واقف‌ و مرید راجع‌. مرید سالک‌ راه‌ معرفت‌ را بدون‌ وقفه‌ طی‌ می‌کند، اگر وقفه‌ای‌ در این‌ راه‌ ایجاد شد، وی‌ را واقف‌ می‌خوانند و چنانچه‌ این‌ وقفه‌ را با توبه‌ همراه‌ نسازد و بر آن‌ استمرار ورزد، به‌ او راجع‌ می‌گویند.<ref>نخشبی‌، سِلک ‌السلوک‌، ج۱، 1369ش،  ص۱۸ـ۱۹؛ میرخورد، سیرالاولیاء در احوال‌ و ملفوظات‌ مشایخ‌ چشت‌، ج۱، 1357ش، ص۳۳۴.</ref>  

از خصوصیات مشایخ چشتیه در گذشته‌ این بوده که‌ کمتر فرزندان‌ خود را به‌ خلافت‌ می‌نشاندند و بیعت‌ با مرده‌ و بیعت‌ با خضر، که‌ بعدها کم‌وبیش‌ معمول‌ شد، مردود بود. به‌ درویشانی‌ هم‌ که‌ دست‌ ارادت‌ به‌ شیخی‌ نداده‌ بودند، می‌گفتند که‌ «در پلۀ کسی‌ ننشسته‌ است‌». همچنین بیعت‌ کردن مرید با پیر دوم، معتبر نبود، زیرا مرید می‌بایست‌ به‌ یک‌ حلقه‌ متصل‌ می‌بود نه بیشتر.<ref>میرخرد، سیرالاولیاء در احوال‌ و ملفوظات‌ مشایخ‌ چشت‌، ج۱، 1357ش، ص۳۴۵.</ref>   

==خانقاه‌های چشتیه در افغانستان==

1. خانقاه سرشاری؛ این خانقاه را سید مظفرالدین‌شاه سرشاری از مشایخ چشتیه در تپۀ سلام بنا کرده است.<ref>سعیدی، صوفی کیست، 1387ش، ص79.</ref>  

2. خانقاه حضرت خواجه غریب‌نواز؛ این خانقاه را مولوی یار محمد کابلی و خلیفه شاه نیازاحمد چشتی تأسیس کردند.

3. خانقاه انچی باغبانان چهاردهی؛ این خانقاه را عبدالستارخان در 1316ش بنا کرده است.<ref>سعیدی، صوفی کسیت، 1387ش، ص82.</ref>  

4. خانقاه مرشد سید گلاب؛ این خانقاه در 1191ق بنا شد و متعلق به چهار طریقت قادریه، نقشبندیه، چشتیه و سهروردیه است.<ref>سعیدی، صوفی کیست، 1387ش، ص82.</ref>  

5. خانقاه مرشد سید غریب؛ این خانقاه به‌دست مولوی یارمحمدکابلی، مازون و خلیفه شاه‌نیاز احمد چشتی تأسیس شد.<ref>سعیدی، صوفی کیست، 1387ش، ص82.</ref>  

6. خانقاه کاکری‌ها؛ این خانقاه در قلعۀ موسی و مربوط به فرقۀ نقشبندیه و چشتیه است.<ref>سعیدی، صوفی کیست، 1387ش، ص83.</ref>

==پانویس==

==منابع==