امام علی بن الحسین: تفاوت میان نسخه‌ها

علی بن الحسین (علیه السلام) بزرگ‌ترین<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص129.</ref>  فرزند [[حسین بن علی]] و معروف به «ابن الخِیَرَتَین»<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1413ق، ج46، ص4.</ref>  است. کنیه‌اش، ابومحمد، ابوالحسن اول،<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص317؛ مفید، الإرشاد، 1399ق، ص253.</ref>  ابوبکر، ابوالحسین<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص8.</ref>  و ابوعبدالله<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص53.</ref>  است. و القابش، سید عابدین،<ref>قمی، منتهی‌الامال، 1371ش، ج2، ص32؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص255.</ref>  زینت دوستان،<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص315.</ref>  زین‌العابدین،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص27 و 29.</ref>  سیدالساجدین،<ref>قمی، منتهی‌الامال، 1371ش، ج2، ص32.</ref>  علی الخیر، علی العابد، علی الأغَرّ (نیک‌مرد، کریم الافعال<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه أغرّ.</ref>)، ذوالثفنات (پیشانی پینه‌بسته)،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص262.</ref>  قدوة‌الزاهدین (پیشوای زاهدان<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه قدوه.</ref>)، سیدالمتقین، امام المؤمنین، زین‌الصالحین، مَنارالقانتین (چراغ شب زنده‌داران و فرمانبرداران<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه قانتین.</ref>)، امام‌الامة، البَکّاء (بسیار اشک‌ریز)، العدل، الأمین، الزکی و سجاد است.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379ق، ج۳، ص۳۱۰؛ اربلی، کشف الغمه، 1381ق، ج۲، ص۳۱۷؛ .شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص7؛ قمی، منتهی‌الامال، 1371ش، ج2، ص32.</ref>  این القاب از طرف کسانی به علی بن الحسین داده شده است، که نه [[شیعه]] بوده‌اند، و نه او را امام منصوب از جانب خداوند می‌دانسته‌اند!<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص8.</ref>  در بین این القاب، سجاد و زین‌العابدین مشهورترند.<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص53.</ref>  در روز یکشنبه یا سه‌شنبه یا پنجشنبه<ref>اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، 1381ق، ج2، ص285.</ref>  یا جمعه پانزدهم جمادی‌الاولی<ref>قمی، منتهی‌الامال، 1371ش، ج2، ص29.</ref>  یا پانزدهم جمادی‌الثانیه یا پنجم<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص123؛ منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص139.</ref>  یا هفتم شعبان سال 33،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص258.</ref>  35، 36،<ref>جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، 1383ش، ج2، ص605-606.</ref>  37،<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص29، 30 و 39.</ref>  38<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص317؛ مفید، الإرشاد، 1399ق، ص253.</ref>  یا 48هجری،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص256.</ref>  در [[مدینه]]<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص253؛ اربلی، کشف الغمه، 1381ق، ج2، ص285.</ref>  به دنیا آمد. 2 سال و چند ماه با جدش، علی<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص325.</ref>  و 10<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص57 و 131. </ref>  یا 12<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص253.</ref> یا 13 سال<ref>نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، 1384ش، ص180.</ref>  با عمویش، [[امام حسن|حسن]] و 20<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص326.</ref> یا 23 سال<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص254.</ref>  با پدرش، [[امام حسین|حسین]] همراه بود.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص129.</ref>  مدت امامتش نیز 34<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص140.</ref>  یا 35 سال و چند ماه<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص326.</ref>  بود. دوران خردسالی و نوجوانی او با حکومت معاویه، آشفتگی و اختناق [[عراق]]، بحران‌های حجاز، درهم‌ریختگی سنت و پدید آمدن بدعت و تبدیل خلافت به پادشاهی موروثی، مصادف بود.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص 39 و 45.</ref>  وی معاصر با شش خلیفه اموی (معاویه بن ابوسفیان-38 تا 60 هجری-، یزید بن معاویه-60 تا 64 هجری- و معاویه بن یزید-64 هجری-) و مروانی (مروان بن حکم-65 هجری-، عبدالملک بن مروان-65 تا 86 هجری- و ولید بن عبدالملک-86 تا 95 هجری-) بود.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶ـ۲۵۷.</ref>  او دارای 15 فرزند<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص261.</ref>  (11 پسر و 4 دختر) بود.<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص163.</ref>  در [[کربلا]]، در حالی که 21 یا 22 یا 23 یا 25 و یا 30 ساله بود،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص123.</ref>  به همراه پدرش حاضر بود<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص325.</ref>  و شاهد شهادت پدر، برادران، عموها و جوانان [[بنی‌هاشم]] بود.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص129.</ref>  اما خود، به علت بیماری که معلوم نیست از چه برهه‌ای و از چه منزلی آغاز شده بود،<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص50.</ref>  – درد شکم – نتوانست در معرکه قتال حضور یابد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص319.</ref>  دشمن نیز به علت بیماری او، از کشتنش در گذشت و به همراه اسیران [[اهل بیت]] به کوفه و سپس شام گسیل داشت.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص51.</ref>  سخنان روشنگر و کوبندۀ او در بارگاه عبیدالله در [[کوفه]] و نیز در کاخ یزید و در [[مسجد جامع دمشق]]،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص270.</ref>  و برشماری شش خصلت ممتاز برای [[اهل بیت]] ([[علم]]، [[شجاعت]]، [[فصاحت]]، [[بردباری]]، [[جوانمردی]] و [[محبت]])،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص79-82.</ref>  موجبات رسوایی دشمن را فراهم آورد<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص131، 133 و 134.</ref>  و آنان را وادار به سکوت و احترام به اسیران نمود.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص52-53، 69-71 و 73-75.</ref>  مردم عراق به زشتی کار خود پی برده و شامیان نیز دریافتند [[حسین بن علی]] و [[شهدای کربلا]] و نیز اسیران [[اهل بیت]]، خارجی و شورشی نبوده و نیستند.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص76.</ref>  همچنین، به‌دلیل اتّخاذ روش مسالمت‌جویانه و غیرمداخله‌گرانۀ علی بن الحسین با امویان،<ref>جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، 1383ش، ج2، ص621.</ref>  تنها کسی که پس از تصرف [[مدینه]] توسط سپاه شام، از تعرض و توهین مسلم بن عُقبه مصون ماند، علی بن الحسین بود.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص260.</ref>  وی به واسطه زهری که ولید بن عبدالملک به او خورانید، در روز شنبه<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص201-202.</ref>  یا دوشنبه، بیست‌ودوم،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص258.</ref>  دوازدهم یا هجدهم یا بیست‌وپنجم<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص326.</ref>  [[محرم]] سال 92 یا 94 یا 95<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج۱، ص468.</ref>  در سن 57<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص326.</ref>  یا 58 سالگی<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص257.</ref>  به [[شهادت]] رسید و در [[بقیع]]،<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص326.</ref>  در کنار عمویش، [[امام حسن|حسن]] به خاک سپرده شد.  

==علی بن الحسین در آیینه آیات==

چنان که علی بن الحسین، خود، در دیدار و گفتگو با مرد شامی تصریح و تأکید کرده است، آیات مودت،<ref>سوره شوری، آیه 22.</ref>  تطهیر،<ref>سوره أحزاب، آیه 33.</ref>  ذوی‌القربی،<ref>سوره إسراء، آیه 26.</ref>  خُمسِ غنایم<ref>سوره أنفال، آیه 41.</ref>  و آیه «و اولوا الأرحام بعضهم أولی ببعض فی کتاب الله»،سوره أحزاب، آیه 6.  در شأن او و سایر امامان شیعه نازل شده است.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص66.</ref>

علی بن الحسین، یکی از 12 امامی است که [[پیامبر اکرم]] بر امامتش تصریح کرده است.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۱؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص396-۳۹۷.</ref>  [[امام علی]] او را بهترینِ اهل زمین در زمانۀ خود،<ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، 1404ق، ج۱، ص۳۳۵.</ref>  و پدرش او را خوشبو و خوش‌اخلاق<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1413ق، ج۴۶، ص۱۹، ح8.</ref>  معرفی کرده‌اند.

علی بن الحسین، برترین بندگان خدا در زمانۀ خود، در اخلاق، [[بخشش]]، [[مهربانی به فقرا]]<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص127و 159.</ref>  و در علم و عمل بود.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص254.</ref>  دانشمندان را به طور اعم ارج می‌نهاد<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص158.</ref>  و می‌گفت [[علم]] هر جا که باشد، باید به دنبالش رفت<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص112.</ref>  و با کسی هم‌نشین ‌شو که برای دینت سود داشته باشد.<ref>ذهبی، سِیَر أعلام النُبَلاء، 1414ق، ج4، ص388.</ref>  از پیروانش می‌خواست در حق او مبالغه نکنند و به‌گونه‌ای سخن نگویند که نه با کتاب خدا سازگاری داشته باشد و نه با عقل و منطق؛ همگرایی، بلکه راه [[اعتدال]] پیشه کنند.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص169.</ref>  <br>

عالمان اهل سنت، چه در دورۀ خود او و چه پس از او، علی بن الحسین را ستوده‌اند<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص261.</ref>  و او را فردی ثقه، امین، والامقام، بسیار [[پرهیزگار]]، کثیرالحدیث،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص157.</ref>  أعظم الناس و أفقه أهل المدینه،<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۹۶۲م، ج۱۵، ص۲۷۴.</ref>  راستگو و معتمَد،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص27.</ref>  چراغ دنیا و زیبایی [[اسلام]]،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص219.</ref>  زینت و سرور عبادت کنندگان،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص25، 27-28.</ref>  عابد، پاک و خالص، بخشنده و باوفا،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص27.</ref>  معرفی کرده‌اند که کسی برتر و پرهیزگارتر از او یافت نمی‌شود.<ref>ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۲۴؛ ذهبی، تذکره الحفاظ، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۷۵.</ref>

علی بن الحسین در سخت‌ترین برهه از تاریخ امامان شیعه می‌زیست؛ زیرا انحراف، نقاب از رخ برداشته و چهرۀ عریان خود را در عرصه‌های مختلف سیاسی (مُثله کردن، قطع دست‌وپا و به دار آویختن)، اجتماعی ([[اشرافی‌گری]]، [[تجمل‌گرایی]]، [[ثروت‌اندوزی]])، علمی و فرهنگی (فلج شدن جامعه با ناآگاه نگاه‌داشتن مردم) و دینی(رواج محرماتی نظیر غنا) به نمایش گذاشته بود.<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص131-133.</ref> <br>

پس از حادثه [[عاشورا]]، در سال 61 هجری، به واسطه رفتار سَبُعانۀ امویان، که برای حفظ حکومت خود، آمادگی ارتکاب هرگونه جنایتی، حتی به خاک و خون کشاندن خاندان پیامبر را داشتند،<ref>نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، 1384ش، ص180.</ref>  رعب و وحشت تمام منطقه [[حجاز]] و [[عراق]] را فرا گرفت و با واقعۀ فجیع حَرّه در [[مدینه]]، در ذیحجه سال 63 هجری،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص143-145.</ref>  تشدید گشته و به اوج خود رسید.<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص327.</ref>  با خلافت عبدالملک پسر مروان، در سال 65 هجری، که بیست سال به طول انجامید، ناامیدی مطلق بر [[جامعه اسلامی]] و [[مسلمان|مسلمانان]] مستولی گشت<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص104.</ref>  و آشکارا به [[مقدسات مسلمانان]] اهانت می‌شد.<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص328؛ نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، 1384ش، ص180.</ref>  به‌ویژه وقتی برخی قیام‌ها و شورش‌ها، نظیر عبدالله پسر زبیر در [[مکه]]، شورش مردم [[مدینه]] به سرکردگیِ عبدالله پسر حنظله، توابین در سال 65 هجری به رهبری سلیمان پسر صُرَد خُزاعی<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص148-151.</ref>  و [[مختار]] با شعار یالثارات الحسین، در سال 66 هجری،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص99-100.</ref>  در [[کوفه]]، فرجام نیکویی نیافت،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص270.</ref>  این باور در [[مسلمانان]] شکل گرفت که نمی‌توان در شرایط کنونی علیه امویان اقدامی بایسته انجام داد. در چنین شرایطی، که علی بن الحسین سکان هدایت امت و رهبری معنوی و دینی جامعه را بر عهده داشت، از اقدام انقلابی، استقبال نمی‌کرد،<ref>طوسی، رجال الکشی-اختیار معرفه الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۶.</ref>  و با شکیبایی و تربیت عناصر صالح در جامعه، [[شیعه]] را از دورانی سخت، به سلامت عبور داد.<ref>نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، 1384ش، ص182.</ref>

گرچه برای علی بن الحسین فرصتی شبیه [[حسین بن علی]] برای قیام<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص331.</ref>  و [[امام محمد باقر|جعفر بن محمد]] برای گردآوری  و ساماندهی دائره‌المعارف [[شیعه]]، فراهم نبود، اما فرصتی بی‌نظیر فراهم شد تا در قالب [[دعا]] آنچه را به عنوان رهبر معنوی جامعه بر عهده دارد، در زمینه‌های مختلف سیاسی، کلامی، تربیتی، اجتماعی و اخلاقی به بهترین شکل ممکن، به جامعه و مخاطبان عرضه بدارد.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص171.</ref>  در این راستا، چنان ماهرانه و هوشمندانه عمل کرد که وی را ممتاز و انگشت‌نما نمود.<ref>مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص102.</ref>  نیایش‌های علی بن الحسین تصویرگر فقدان حاکم و حکومت عادل، تعطیلی [[امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر]]، إحیای باطل، فقدان امنیت در جامعه، عدم حراست از حق، و نیز، شامل هدایت گمراهان، رسیدگی به ناتوانان، یاد و یاری بی‌پناهان، مبارزه با [[اسراف]]، اخلاق نیکو و شیوۀ تربیت فرزند صالح،<ref>نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، 1384ش، ص183-184.</ref>  همچنین، بیزاری‌ از کردار و گفتار زشت مردم، پناه بردن به خدا از آنچه می‌بیند و می‌شنود، روشن نمودن راه درست، در پرتو تربیت [[دین]] و [[قرآن]] و پاکیزه ساختن جانها از آلودگی‌ها، در زمانه و اجتماع دوران زندگانی او است.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص105.</ref>  <br>

[[صحیفه سجادیه]] که [[امام پنجم]] آن را «الکامل»، و [[امام ششم]] آن را «الدعاء» گفته‌اند، و بعدها به الدعاء الکامل، دعاءالصحیفه، الصحیفة الکاملة، معروف گردید،<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  مشتمل بر برخی دعاهای علی بن الحسین است، که پس از قرآن و نهج‌البلاغه، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین گنجینه گران‌بهای حقایق و معارف دینی به شمار می‌رود.<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص337.</ref>  از ویژگی‌های مهم دعاهای صحیفه سجادیه، صلوات بر محمد و آل او و تکرار آن در خلال ادعیه است.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص274.</ref>  صحیفه، دارای مضامین عالی اخلاقی، تربیتی، اعتقادی و سیاسی در قلمرو فرد، خانواده و اجتماع است.<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  <br>

دعای مکارم الاخلاق (دعای بیستم)، شب‌های ماه مبارک رمضان، در حق ستمگران بر او، برای رزمندگان و مرزداران،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص172-173 و 174-175 و 176-177 و 178-180.</ref>  دعای روز عرفه (دعای چهل و هفتم) و روز عید قربان (دعای چهل و هشتم)، از جمله ادعیه‌ای هستند که رنگ و بوی سیاسی داشته و در آنها به موضوع رهبری جامعه اسلامی،<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص337-338.</ref>  تعطیلی احکام خدا، متروک شدن قرآن و سنت پیامبر<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  اشاره و پرداخته شده است. آنچه در این ادعیه نمود دارد، این است که علی بن الحسین در قالب [[دعا]]، در صدد گسترش مفهوم امامت با زاویۀ نگاه شیعی است، که می‌توان به فقره 54 از دعای 47 و فقره 9 و 10 از دعای 48 و دعای 34 اشاره کرد.<ref>جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، 1383ش، ج2، ص624.</ref>

در زمان امامت علی بن الحسین، شورشی از اهالی مدینه بر علیه حکومت شکل گرفت که او با این شورش، همراهی نکرد. درباره دلایل همراهی نکردن امام با این شورش، به موارد زیر اشاره شده است:<br>

زنده نگه داشتن یاد و خاطره [[عاشورا]] با گریه بر [[حسین بن علی]] و [[شهدای کربلا]] و تهییج مردم علیه امویان،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص125.</ref>  پند و اندرز مردم در قالب [[موعظه]]،<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص336.</ref>  تبیین معارف اسلامی در قالب [[دعا]] و مناجات، به‌عنوان پیوندی معنوی میان بنده و [[خدا]] و تأثیر تربیتی [[دعا]] در سازندگی معنوی و رشد روحی انسان‌ها،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص260.</ref>  مبارزه با علمای درباری،<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص338-339.</ref>  نشر احکام اسلام و آثار تربیتی و اخلاقی،<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص340.</ref>  دستگیری از درماندگان و نیازمندان و مساعدت به مستمندان در قالب سرپرستی 400 زن از عبدمناف، پس از واقعۀ حَرّه و تأمین مخارج آنان<ref>إربلی، کشف‌الغمه، 1381ق، ج2، ص312.</ref>  و تقبل هزینه زندگی یک‌صد خانوار<ref>قمی، منتهی‌الامال، 1371ش، ج2، ص39.</ref>  و کمک‌های پنهانی شبانه به نیازمندان.<ref>ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳.</ref>

'''الف) صحیفه سجادیه'''؛ این مجموعه، پس از [[نهج‌البلاغه]] [[امام علی]]، به لحاظ هنری و ادبی، منحصر به فرد است<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص231.</ref>  و از ذخایر فرهنگ اسلام و از ستارگان درخشان آسمان بلاغت، تربیت، اخلاق و ادبیات در جهان اسلام است،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص279.</ref>  به‌عنوان «اٌخت القرآن»، «انجیل اهل بیت» و «زبور آل محمد» تعبیر می‌شود<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص337؛ منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  و  شامل 75 (21 دعای مفقوده)<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  یا 60<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص171.</ref>  یا 54<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص337.</ref>  و یا 50 دعا است.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص274.</ref>  <br>

* تجسم کامل بریدن از عالم ماده و پیوستن تامّ به خداوند متعال؛  

* نشانگر شناخت بالای امام سجاد نسبت به خدا و ایمان کامل به او؛  

* تکرار صلوات بر محمد و آل او؛  

* ایجاد شوق و امید به رحمت گستردۀ الهی در دل بندگان؛  

* نشان دادنِ راهِ چگونه سخن گفتن با خدا؛  

* دربردارندۀ برنامه‌های اخلاقی، روحی و سلوکی برای تربیت انسان؛  

* مهم‌ترین ابزار برای اصلاح امور در بدترین شرایط سرکوب و ارعاب؛  

* خاستگاه فصاحت و بلاغت و چشمۀ جوشان ادبیات هدفمند اسلامی.<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص279-281.</ref>

اکثر قریب به اتفاق مورخان متقدم در قرن سوم و چهارم هجری،<ref>منقری، وقعه صفین، 1382ق، ص12؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، ص335؛ صفار قمی، بصائرالدرجات، 1404ق، ص96؛ قمی، تاریخ قم، 1361ش، ص196؛ کلینی، الکافی، 1388ق، ج2، ص369؛ قاضی نعمان، شرح الدخبار، 1409ق، ج3، ص266.</ref>  مادر علی بن الحسین را شهربانو یا شاه زنان<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص253؛ مطهری، مجموعه آثار14 (خدمات متقابل اسلام و ایران)، 1384ش، ص114 و 122.</ref>  یا جهان‌شاه،<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص317.</ref>  دختر یزدگرد<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص253.</ref>  سوم ساسانی دانسته‌اند. اما برخی پژوهندگان معاصر، این مطلب را برنتافته و با مُداقّۀ علمی، رو به انکار و استنکار آورده<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص9.</ref>  و داستان شهربانو را یک برساخت تاریخی دانسته‌اند.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص9.</ref>  در سند روایت آن در کتاب «الکافی» نیز، راویانی نظیر «ابراهیم بن اسحاق احمری نهاوندی» و «عمرو بن شمر» وجود دارند که مورد طعن رجال‌شناسان بوده و موجب گردیده‌اند تا روایتِ موصوف، از وثاقت و اعتماد خارج شود.<ref>مطهری، مجموعه آثار14 (خدمات متقابل اسلام و ایران)، 1384ش، ص123.</ref> <br>

* قرآن

* ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۹۶۲م.

* ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، نشر علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.

* ابن عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.

* ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، مطبعه المبارکه المرتضویه، ۱۳۵۶ق.

* ابن‌کثیر، البدایه والنهایه، تحقیق علی شیری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.

* اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، تحقیق و تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی،‌ چاپ اول، ۱۳۸۱ق.

* جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام؛ تاریخ خلفا، قم، دلیل ما، چاپ سوم، 1383ش.

* جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، چاپ یازدهم، 1387ش.

* حکیم، منذر، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، مترجم کاظم حاتمی طبری، تهران، مجمع جهانی اهل بیت، چاپ دوم، 1393ش.

* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، در سایت اینترنتی واژه‌یاب، تاریخ بازیابی: 22 مهر 1400ش.

* ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تذکره الحفاظ، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

* ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق شعیب ارناووط، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق.

* شهیدی، جعفر، زندگانی علی بن الحسین، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هفتم، 1377ش.

* صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

* صفار قمی، محمد بن حسین، بصائر الدرجات، به کوشش محسن کوچه باغی، قم، مکتبه المرعشی، 1404ق.

* طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، اسلامیه،‌ چاپ سوم، ۱۳۹۰ق.

* طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.

* عبدالحمید، عبدالرحمان، سیره اهل بیت، زاهدان، مکتبه الاسلامیه، چاپ اول، بی‌تا.

* قاضی نعمان، شرح الأخبار، تحقیق محمدحسین جلالی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1409ق.

* قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی قمی، تهران، طوس، 1361ش.

* قمی، عباس، منتهی‌الآمال، قم، هجرت، چاپ ششم، 1371ش.

* کاشفی، حسین، روضه الشهداء، 1358ش، تصحیح و حواشی: ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1358ش.

* کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی- اختیار معرفه الرجال، تحقیق و تصحیح شیخ طوسی و حسن مصطفوی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

* مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، ترجمه: محمدجواد نجفی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، 1362ش.

* مطهری، مرتضی، سیری در سیره ائمه اطهار، تهران، صدرا، چاپ بیست‌وپنجم، 1383ش.

* مطهری، مرتضی، مجموعه آثار 14 (خدمات متقابل اسلام و ایران)، تهران، صدرا، چاپ نهم، 1384ش.

* معروف حسنی، هاشم، زندگی دوازده امام، تهران، امیرکبیر، چاپ ششم، 1389ش.

* مفید، محمد بن نعمان، الإختصاص، قم، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

* مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، 1399ق.

* منتظرالقائم، اصغر، تاریخ امامت، قم، دفتر نشر معارف، چاپ سوم، 1384ش.

* منقری، نصر بن مزاحم، وقعه صفین، تحقیق عبدالسلام هارون، قاهره، 1382ق(افست قم، مکتبه المرعشی، 1404ق).

* نصیری، محمد، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول، 1384ش.

* یعقوبی، احمد بن محمد، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.

[[رده:ویکی‌زندگی]] [[رده:پیشوایان]] [[رده:شهیدان]] [[رده:الگوهای اخلاقی]] [[رده:گروه‌های مرجع]] [[رده:مناسک دینی]] [[رده:آرامش معنوی]]