امام علی بن الحسین: تفاوت میان نسخه‌ها

امام علی بن الحسین، یکی از 12 امامی است که [[پیامبر اکرم]] بر امامتش تصریح کرده است.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۱؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص396-۳۹۷.</ref>  [[امام علی]] او را بهترینِ اهل زمین در زمانۀ خود،<ref>صفار قمی، بصائر الدرجات، 1404ق، ج۱، ص۳۳۵.</ref>  و پدرش او را خوشبو و خوش‌اخلاق<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1413ق، ج۴۶، ص۱۹، ح8.</ref>  معرفی کرده‌اند.

امام علی بن الحسین، برترین بندگان خدا در زمانۀ خود، در [[اخلاق]]، [[بخشش]]، [[مهربانی به فقرا]]<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص127و 159.</ref>  و در علم و عمل بود.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص254.</ref>  دانشمندان را به طور اعم ارج می‌نهاد<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص158.</ref>  و می‌گفت [[علم]] هر جا که باشد، باید به دنبالش رفت<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص112.</ref>  و با کسی هم‌نشین ‌شو که برای دینت سود داشته باشد.<ref>ذهبی، سِیَر أعلام النُبَلاء، 1414ق، ج4، ص388.</ref>  از پیروانش می‌خواست در حق او مبالغه نکنند و به‌گونه‌ای سخن نگویند که نه با کتاب خدا سازگاری داشته باشد و نه با عقل و منطق؛ همگرایی، بلکه راه [[اعتدال]] پیشه کنند.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص169.</ref>  <br>

مَثَل اعلای [[پرهیزگاری]]، [[عبادت]] و ورع، و نمونۀ بارز [[اخلاق محمدی]] و تجلی خُلق عظیم نبوی بود،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص20، 23، 148، 153-154.</ref>  هنگام وضو، رنگ رخسارش به زردی می‌گرایید،<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص256.</ref>  هنگام نماز، رنگ چهره‌اش تغییر یافته<ref>قمی، منتهی‌الامال، 1371ش، ج2، ص37 و 44.</ref>  و تمام اعضای بدنش به رعشه می‌افتاد،<ref>ابن عبد ربه، عقدالفرید، ج۳، ص۱۱۴؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۲؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379ق، ج۳، ص289.</ref>  در شبانه روز 1000 رکعت [[نماز]] می‌گزارد.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص256؛ قمی، منتهی‌الامال، 1371ش، ج2، ص37 و 44.</ref>  هنگام [[نماز]]، خود را با [[عطر]] خوشبو می‌نمود،<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج6، ص515.</ref>  تسبیحش زیاد و سجده‌هایش طولانی بود،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص158-159.</ref>  بیشترِ اوقات عمرش، [[روزه]] بود.<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص163.</ref>  <br>

هنگامی که سواره بود، بانگ بر نمی‌آورد که راه را باز کنید، زیرا راه را مشترک و همگانی می‌دانست،<ref>جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، 1383ش، ج2، ص612.</ref>  به‌صورت ناشناس سفر می‌کرد تا به واسطۀ انتسابش به [[حضرت محمد|رسول خدا]]، بیش از آنچه حق خود می‌دانست، برای او امتیازی قایل نشوند،<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، 1378ش، ج۲، ص۱۴۵.</ref>  همچنین، بتواند هم‌پای سایرین، در خدمت اهل کاروان باشد.<ref>إربلی، کشف‌الغمه، 1381ق، ج2، ص319؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص101.</ref>  20 مرتبه با ناقه‌اش<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص325.</ref>  و چندین مرتبه نیز با پای پیاده به [[حج]] رفت.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص256.</ref>  همواره به [[حج]] توصیه می‌نمود، زیرا آن را موجب سلامتی بدن، فراخی [[روزی]] و کمال [[ایمان]] می‌دانست.<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص173.</ref>  در [[موسم حج]]، احترام فوق‌العادۀ مردم، تعجب صاحب منصبان و استنکار مقام شامخ وی را به دنبال داشت!<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص259.</ref>  که موجب إنشاد شعری معروف و ماندگار از طرف فرزدق شد.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص259.</ref>

از میان ویژگی‌های اخلاقی و رفتاریِ امام علی بن الحسین به موارد زیر اشاره شده است:<br>

[[بردباری]] و [[کنترل خشم|فرو خوردن خشم]] خود هنگام غضبناکی، شکیبایی بر مصیبت‌ها، جلوگیری از تجاوز به حقوق دیگران، زاهدترین و در عین حال، سخاوتمندترین فرد زمانۀ خود، مؤانست و [[مهربانی با فقرا]]، پرداخت [[صدقه]] به مستمندان و نیازمندان، [[اخلاص]] در عبادت و عمل، [[عزت نفس]] و زیستن کریمانه، خشیت و تضرع به درگاه الهی، نسبت به [[خانواده]]، رئوف و مهربان و مددکار در امور [[خانه]]، نیکوترین مواجهه با [[والدین]] و دعای نیکو در حق آنان، رساندن بیشترین بهرۀ علمی به فرزندان و پرهیز دادن آنان از هم‌نشینی با دروغگویان، فاسقان، بخیلان، احمقان و قاطعان رَحِم، مدارا و مهربانی با بردگان و عدم مجازات آنان در صورت ارتکاب خطا و خلاف.<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص31-47.</ref>

عالمان اهل سنت، چه در دورۀ خود او و چه پس از او، امام علی بن الحسین را ستوده‌اند<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص261.</ref>  و او را فردی ثقه، امین، والامقام، بسیار [[پرهیزگار]]، کثیرالحدیث،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص157.</ref>  أعظم الناس و أفقه أهل المدینه،<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۹۶۲م، ج۱۵، ص۲۷۴.</ref>  راستگو و معتمَد،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص27.</ref>  چراغ دنیا و زیبایی [[اسلام]]،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص219.</ref>  زینت و سرور عبادت کنندگان،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص25، 27-28.</ref>  عابد، پاک و خالص، بخشنده و باوفا،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص27.</ref>  معرفی کرده‌اند که کسی برتر و پرهیزگارتر از او یافت نمی‌شود.<ref>ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۲۴؛ ذهبی، تذکره الحفاظ، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۷۵.</ref>

امام علی بن الحسین در سخت‌ترین برهه از تاریخ امامان شیعه می‌زیست؛ زیرا انحراف، نقاب از رخ برداشته و چهرۀ عریان خود را در عرصه‌های مختلف سیاسی (مُثله کردن، قطع دست‌وپا و به دار آویختن)، اجتماعی ([[اشرافی‌گری]]، [[تجمل‌گرایی]]، [[ثروت‌اندوزی]])، علمی و فرهنگی (فلج شدن جامعه با ناآگاه نگاه‌داشتن مردم) و دینی(رواج محرماتی نظیر غنا) به نمایش گذاشته بود.<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص131-133.</ref> <br>

پس از حادثه [[عاشورا]]، در سال 61 هجری، به واسطه رفتار سَبُعانۀ امویان، که برای حفظ حکومت خود، آمادگی ارتکاب هرگونه جنایتی، حتی به خاک و خون کشاندن خاندان پیامبر را داشتند،<ref>نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، 1384ش، ص180.</ref>  رعب و وحشت تمام منطقه [[حجاز]] و [[عراق]] را فرا گرفت و با واقعۀ فجیع حَرّه در [[مدینه]]، در ذیحجه سال 63 هجری،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص143-145.</ref>  تشدید گشته و به اوج خود رسید.<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص327.</ref>  با [[خلافت]] عبدالملک پسر مروان، در سال 65 هجری، که بیست سال به طول انجامید، ناامیدی مطلق بر [[جامعه اسلامی]] و [[مسلمان|مسلمانان]] مستولی گشت<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص104.</ref>  و آشکارا به [[مقدسات مسلمانان]] اهانت می‌شد.<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص328؛ نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، 1384ش، ص180.</ref>  به‌ویژه وقتی برخی قیام‌ها و شورش‌ها، نظیر عبدالله پسر زبیر در [[مکه]]، شورش مردم [[مدینه]] به سرکردگیِ عبدالله پسر حنظله، توابین در سال 65 هجری به رهبری سلیمان پسر صُرَد خُزاعی<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص148-151.</ref>  و [[مختار]] با شعار [[یالثارات الحسین]]، در سال 66 هجری،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص99-100.</ref>  در [[کوفه]]، فرجام نیکویی نیافت،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص270.</ref>  این باور در [[مسلمانان]] شکل گرفت که نمی‌توان در شرایط کنونی علیه امویان اقدامی بایسته انجام داد. در چنین شرایطی، که امام علی بن الحسین سکان هدایت امت و رهبری معنوی و دینی جامعه را بر عهده داشت، از اقدام انقلابی، استقبال نمی‌کرد،<ref>طوسی، رجال الکشی-اختیار معرفه الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۶.</ref>  و با شکیبایی و تربیت عناصر صالح در جامعه، [[شیعه]] را از دورانی سخت، به سلامت عبور داد.<ref>نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، 1384ش، ص182.</ref>

گرچه برای امام علی بن الحسین فرصتی شبیه [[حسین بن علی]] برای قیام<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص331.</ref>  و [[امام محمد باقر|جعفر بن محمد]] برای گردآوری  و ساماندهی دائره‌المعارف [[شیعه]]، فراهم نبود، اما فرصتی بی‌نظیر فراهم شد تا در قالب [[دعا]] آنچه را به عنوان رهبر معنوی جامعه بر عهده دارد، در زمینه‌های مختلف سیاسی، کلامی، تربیتی، اجتماعی و اخلاقی به بهترین شکل ممکن، به جامعه و مخاطبان عرضه بدارد.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص171.</ref>  در این راستا، چنان ماهرانه و هوشمندانه عمل کرد که وی را ممتاز و انگشت‌نما نمود.<ref>مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص102.</ref>  نیایش‌های امام علی بن الحسین تصویرگر فقدان حاکم و حکومت عادل، تعطیلی [[امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر]]، إحیای باطل، فقدان امنیت در جامعه، عدم حراست از حق، و نیز، شامل هدایت گمراهان، رسیدگی به ناتوانان، یاد و یاری بی‌پناهان، مبارزه با [[اسراف]]، اخلاق نیکو و شیوۀ تربیت [[فرزند صالح]]،<ref>نصیری، تحلیلی از تاریخ تشیع و امامان، 1384ش، ص183-184.</ref>  همچنین، بیزاری‌ از کردار و گفتار زشت مردم، پناه بردن به خدا از آنچه می‌بیند و می‌شنود، روشن نمودن راه درست، در پرتو تربیت [[دین]] و [[قرآن]] و پاکیزه ساختن جانها از آلودگی‌ها، در زمانه و اجتماع دوران زندگانی او است.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، 1377ش، ص105.</ref>  <br>

[[صحیفه سجادیه]] که [[امام پنجم]] آن را «الکامل»، و [[امام ششم]] آن را «الدعاء» گفته‌اند، و بعدها به الدعاء الکامل، [[دعاءالصحیفه]]، الصحیفة الکاملة، معروف گردید،<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  مشتمل بر برخی دعاهای علی بن الحسین است، که پس از قرآن و نهج‌البلاغه، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین گنجینه گران‌بهای حقایق و معارف دینی به شمار می‌رود.<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص337.</ref>  از ویژگی‌های مهم دعاهای صحیفه سجادیه، صلوات بر محمد و آل او و تکرار آن در خلال ادعیه است.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص274.</ref>  صحیفه، دارای مضامین عالی اخلاقی، تربیتی، اعتقادی و سیاسی در قلمرو فرد، خانواده و اجتماع است.<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  <br>

[[دعای مکارم الاخلاق]] (دعای بیستم)، شب‌های ماه مبارک رمضان، در حق ستمگران بر او، برای رزمندگان و مرزداران،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص172-173 و 174-175 و 176-177 و 178-180.</ref>  دعای روز عرفه (دعای چهل و هفتم) و روز عید قربان (دعای چهل و هشتم)، از جمله ادعیه‌ای هستند که رنگ و بوی سیاسی داشته و در آنها به موضوع رهبری جامعه اسلامی،<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص337-338.</ref>  تعطیلی احکام خدا، متروک شدن قرآن و سنت پیامبر<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  اشاره و پرداخته شده است. آنچه در این ادعیه نمود دارد، این است که علی بن الحسین در قالب [[دعا]]، در صدد گسترش مفهوم امامت با زاویۀ نگاه شیعی است، که می‌توان به فقره 54 از دعای 47 و فقره 9 و 10 از دعای 48 و دعای 34 اشاره کرد.<ref>جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، 1383ش، ج2، ص624.</ref>

در زمان [[امامت]] علی بن الحسین، شورشی از اهالی [[مدینه]] بر علیه حکومت شکل گرفت که او با این شورش، همراهی نکرد. درباره دلایل همراهی نکردن امام با این شورش، به موارد زیر اشاره شده است:<br>

اول، پیش‌بینی شکست قیام حَرّه<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، ۱۳۸۵ش، ص۸۶.</ref>  که منتهی به فاجعه حَرّه و در نهایت منجر به بیعت گرفتن مسلم بن عُقبه از مردم مدینه به عنوان بردگان یزید شد؛<ref>اربلی، کشف الغمه، 1381ق، ج۲، ص۱۰۷.</ref> <br>

سوم، عدم مشورت شورشیان با علی بن الحسین برای قیام خود.<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص334.</ref>

امام علی بن الحسین، یک کنشگر اجتماعی فعال بود و متناسب با اقتضائات زمانۀ خود، از هیچ تلاش اجتماعی فروگذار نمی‌کرد. برخی از مهم‌ترین اقدامات فرهنگی و خدمات اجتماعی او را چنین برشمرده‌اند:

زنده نگه داشتن یاد و خاطره [[عاشورا]] با گریه بر [[حسین بن علی]] و [[شهدای کربلا]] و تهییج مردم علیه امویان،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص125.</ref>  پند و اندرز مردم در قالب [[موعظه]]،<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص336.</ref>  تبیین معارف اسلامی در قالب [[دعا]] و مناجات، به‌عنوان پیوندی معنوی میان بنده و [[خدا]] و تأثیر تربیتی [[دعا]] در سازندگی معنوی و رشد روحی انسان‌ها،<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص260.</ref>  مبارزه با علمای درباری،<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص338-339.</ref>  نشر احکام اسلام و آثار تربیتی و اخلاقی،<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص340.</ref>  دستگیری از درماندگان و نیازمندان و [[مساعدت]] به مستمندان در قالب سرپرستی 400 زن از عبدمناف، پس از [[واقعۀ حَرّه]] و تأمین مخارج آنان<ref>إربلی، کشف‌الغمه، 1381ق، ج2، ص312.</ref>  و تقبل هزینه زندگی یک‌صد خانوار<ref>قمی، منتهی‌الامال، 1371ش، ج2، ص39.</ref>  و کمک‌های پنهانی شبانه به نیازمندان.<ref>ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳.</ref>

از موارد زیر، به‌عنوان میراث معنوی و ماندگار از امام چهارم نام برده می‌شود:<br>

'''الف) صحیفه سجادیه'''؛ این مجموعه، پس از [[نهج‌البلاغه]] [[امام علی]]، به لحاظ هنری و ادبی، منحصر به فرد است<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص231.</ref>  و از ذخایر فرهنگ اسلام و از ستارگان درخشان آسمان بلاغت، تربیت، اخلاق و ادبیات در جهان اسلام است،<ref>حکیم، پیشوایان هدایت، زین‌العابدین، حضرت امام سجاد، 1385ش، ج6، ص279.</ref>  به‌عنوان «[[اٌخت القرآن]]»، «[[انجیل اهل بیت]]» و «[[زبور آل محمد]]» تعبیر می‌شود<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص337؛ منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  و  شامل 75 (21 دعای مفقوده)<ref>منتظرالقائم، تاریخ امامت، 1384ش، ص162.</ref>  یا 60<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج2، ص171.</ref>  یا 54<ref>عبدالحمید، سیره اهل بیت، ص337.</ref>  و یا 50 دعا است.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص274.</ref>  <br>