رباب: تفاوت میان نسخه‌ها
←اجزاء رباب
| خط ۳: | خط ۳: | ||
رباب که به آن تنبور/ طنبور نیز می‌گویند<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8-5 دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه رباب.] </ref> سازی شبیه تار است که کاسه‌ی کوچک‌تری دارد و در گذشته دو سیم داشته که با استفاده از کمانه (آرشه) می‌نواختند.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8 عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه رباب.]</ref> رباب نام عربی این ساز و «رواوه» نام پارسی آن است<ref> [https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8-5 دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه رباب.]</ref> که در آن آوه یا آوازی حزین نهفته است.<ref>[https://books.google.de/books?id=9m58-v5DW4sC&pg=PA486&dq=Persarum+instrumenti+musici&hl=de&sa=X&ved=0ahUKEwjlvunJ05jNAhViM5oKHemEBuEQ6AEIPDAD#v=onepage&q=Pandura&f=false Johann, Lexicon persico-latinum etymologicum, 1864, p20, 63.]</ref> از این ساز با نام «بربط» نیز یاد شده است. خاستگاه رباب را که بیش از 1000 سال قدمت دارد، خراسان دوره اسلامی، سیستان و [[افغانستان]] می‌دانند. «رحیم خوش‌نواز» در افغانستان و «بیژن کامکار» در ایران از نوازندگان مشهور این ساز هستند. | رباب که به آن تنبور/ طنبور نیز می‌گویند<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8-5 دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه رباب.] </ref> سازی شبیه تار است که کاسه‌ی کوچک‌تری دارد و در گذشته دو سیم داشته که با استفاده از کمانه (آرشه) می‌نواختند.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8 عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه رباب.]</ref> رباب نام عربی این ساز و «رواوه» نام پارسی آن است<ref> [https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8-5 دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه رباب.]</ref> که در آن آوه یا آوازی حزین نهفته است.<ref>[https://books.google.de/books?id=9m58-v5DW4sC&pg=PA486&dq=Persarum+instrumenti+musici&hl=de&sa=X&ved=0ahUKEwjlvunJ05jNAhViM5oKHemEBuEQ6AEIPDAD#v=onepage&q=Pandura&f=false Johann, Lexicon persico-latinum etymologicum, 1864, p20, 63.]</ref> از این ساز با نام «بربط» نیز یاد شده است. خاستگاه رباب را که بیش از 1000 سال قدمت دارد، خراسان دوره اسلامی، سیستان و [[افغانستان]] می‌دانند. «رحیم خوش‌نواز» در افغانستان و «بیژن کامکار» در ایران از نوازندگان مشهور این ساز هستند. | ||
==اجزاء رباب== | ==اجزاء رباب== | ||
رباب از چهار قسمت اصلی تشکیل شده است: شکم، سینه، دسته و سر. شکم، جعبه‌ای به‌شکل | رباب از چهار قسمت اصلی تشکیل شده است: شکم، سینه، دسته و سر. شکم، جعبه‌ای به‌شکل کدو، یا خربزه است که بر آن پوستی از حیوانات (عموما پوست بزغاله) کشیده می‌شود و خرکی کوتاه روی آن قرار می‌گیرد. سینه، جعبه‌ای مثلثی‌شکل است که جلوی آن گرد و به‌شکل ماهی می‌شود و از جنس چوب است. بر روی سطح جانبی سینه، هفت‌گوشی طراحی شده که سیم‌های تقویت‌کننده صدای ساز بر روی آن قرار می‌گیرند. دسته این ساز نسبتا کوتاه است و بر روی آن 10 «دستان» تعبیه شده است. در سر این ساز، جعبه‌ی گوشی‌ها قرار گرفته است که سطح جانبی آن کمی به‌سمت عقب کشیده می‌شود. | ||
تعداد سیم‌های رباب 6 سیم است که گاهی آن را به‌صورت 3 سیم جفتی در نظر می‌گیرند. سیم‌های جفتی، هم‌صوت یکدیگر کوک می‌شوند. | تعداد سیم‌های رباب 6 سیم است که گاهی آن را به‌صورت 3 سیم جفتی در نظر می‌گیرند. سیم‌های جفتی، هم‌صوت یکدیگر کوک می‌شوند. | ||
==انواع رباب== | ==انواع رباب== | ||
رباب در کشورهای اسلامی دو گونه است که در هر دو، کاسه‌ای پوشیده از پوست وجود دارد. نوع اول، مجروراتِ (سازهای کمانه‌ای) دسته‌بلند یا کوتاه است که در این میان، مجرورات پایه‌دار و مجرورات یکپارچه با هم متفاوت‌اند؛ نوع دوم نیز بربط‌ها (لوت‌ها)ی زخمه‌ای است که عموما دسته‌های کوتاهی دارند و در این گروه نیز بربط‌های کاسه دوبخشی (مانند رباب‌های هندی و افغانستانی) متفاوت از بربط‌های با دسته‌ی مجزا (مانند رَوَبِ اویغوری) هستند. در این میان، رباب‌هایی به‌صورت محدود وجود دارند که بتوان هم با کمانه (آرشه) و هم با مضراب نواخت. تصاویر به‌جامانده از رباب، نشان می‌دهد که در گذشته این ساز را از کاسه‌ای که با پوست پوشیده شده می‌ساختند. در ادامه، پایه‌ای از آن عبور کرده و دور پایه نیز دسته‌ای با سطح مقطع گرد همراه با 2 وتر قرار گرفته است. این شکل از ساز رباب هنوز در مصر (رباب با 2 وتر از دُم اسب)و در ترکیه (رباب با 3 وتر از دُم اسب) با همین شکل و نام رایج است. در برخی کشورهای دیگر نیز این ساز با نام و شکلی متفاوت مرسوم است؛ برای مثال، عراق (جوزه با 3 وتر)، قفقاز (کمانچه با 3 یا 4 وتر که از ابریشم، زه یا فلز ساخته می‌شوند)، آسیای میانه (قیجَک که مشابه کمانچه است)، اندونزی (رباب با 2 وتر)، و آناتولی (کَبَک، ایکلیگ). سازهای مشابه دیگری با رباب در مناطقی از آسیا رایج است، مانند: «اِرهوی» در چین، «غیجَک» در افغانستان و تاجیکستان که از اصول رباب‌های کمانه‌ای پایه‌دار تبعیت می‌کنند و نیز ساز «ایمزَد» در آفریقای جنوبی، «رباب‌الشاعر» که جعبه‌ی کم‌عمق، مستطیل‌شکل یا گردی دارد و در میان بادیه‌نشینان، اعراب [[خوزستان]] و بربرهای سوسِ مراکش رواج دارد.<ref>اطرایی، سازشناسی ایران، ۱۳۸۸ش، ص135.</ref> | رباب در کشورهای اسلامی دو گونه است که در هر دو، کاسه‌ای پوشیده از پوست وجود دارد. نوع اول، مجروراتِ (سازهای کمانه‌ای) دسته‌بلند یا کوتاه است که در این میان، مجرورات پایه‌دار و مجرورات یکپارچه با هم متفاوت‌اند؛ نوع دوم نیز بربط‌ها (لوت‌ها)ی زخمه‌ای است که عموما دسته‌های کوتاهی دارند و در این گروه نیز بربط‌های کاسه دوبخشی (مانند رباب‌های هندی و افغانستانی) متفاوت از بربط‌های با دسته‌ی مجزا (مانند رَوَبِ اویغوری) هستند. در این میان، رباب‌هایی به‌صورت محدود وجود دارند که بتوان هم با کمانه (آرشه) و هم با مضراب نواخت. تصاویر به‌جامانده از رباب، نشان می‌دهد که در گذشته این ساز را از کاسه‌ای که با پوست پوشیده شده می‌ساختند. در ادامه، پایه‌ای از آن عبور کرده و دور پایه نیز دسته‌ای با سطح مقطع گرد همراه با 2 وتر قرار گرفته است. این شکل از ساز رباب هنوز در مصر (رباب با 2 وتر از دُم اسب)و در ترکیه (رباب با 3 وتر از دُم اسب) با همین شکل و نام رایج است. در برخی کشورهای دیگر نیز این ساز با نام و شکلی متفاوت مرسوم است؛ برای مثال، عراق (جوزه با 3 وتر)، قفقاز (کمانچه با 3 یا 4 وتر که از ابریشم، زه یا فلز ساخته می‌شوند)، آسیای میانه (قیجَک که مشابه کمانچه است)، اندونزی (رباب با 2 وتر)، و آناتولی (کَبَک، ایکلیگ). سازهای مشابه دیگری با رباب در مناطقی از آسیا رایج است، مانند: «اِرهوی» در چین، «غیجَک» در افغانستان و تاجیکستان که از اصول رباب‌های کمانه‌ای پایه‌دار تبعیت می‌کنند و نیز ساز «ایمزَد» در آفریقای جنوبی، «رباب‌الشاعر» که جعبه‌ی کم‌عمق، مستطیل‌شکل یا گردی دارد و در میان بادیه‌نشینان، اعراب [[خوزستان]] و بربرهای سوسِ مراکش رواج دارد.<ref>اطرایی، سازشناسی ایران، ۱۳۸۸ش، ص135.</ref> | ||