کارما

کارما؛ انگارۀ بازگشت نتیجۀ اعمال انسان به‌سوی او در زندگیِ دوباره.

انگارۀ «کارما» به‌معنای بازتاب عمل آدمی، امروزه به‌یاری فضای مجازی، در زندگی روزمرۀ انسان‌ها نمود فزاینده‌ای پیدا کرده است. ایرانیان نیز اگرچه این واژه را به‌صورت گفتاری در زندگی خود به‌کار نمی‌برند اما همواره به گسترۀ وسیعی از مفهوم آن در زندگی، اعتقاد داشته و به‌ویژه در اشعار، أمثال و حِکَم و حتی متون مذهبی، آن را بازنمایی کرده‌اند.

مفهوم‌شناسی

کارما در زبان سانسکریت به‌معنای زیست‌کار، عملکرد و نتیجه عمل هر فرد، در اصطلاح به انگاره‌ای اشاره دارد که ریشۀ آن در باورهای هندوییسم قابل رهگیری است. کارما که گاهی قانون بومرنگ نیز نامیده می‌شود، مفهوم شناوری است که در آیین‌های گوناگون، سویه‌های متفاوتی پیدا کرده است اما دالّ مرکزی آن که تقریباً در تمام خوانش‌ها همسان است، انگارۀ بسیطی است که می‌گوید هر عمل عکس‌العملی دارد؛ کار خوب در زندگی، نتیجۀ خوب می‌دهد و کار بد، نتیجۀ بد در پی خواهد داشت.

پیشینه

تاریخچۀ باور به کارما در میان آدمیان به هفت تا ده هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. اگرچه آیین هندوییسم را خاستگاه اصلی کارما دانسته‌اند، اما این انگاره یا آموزه‌های نزدیک به آن، در ادیان باستانی شرق مانند بودیسم، سیکیسم، زرتشت و حتی ادیان ابراهیمی مانند اسلام نیز وجود دارد. این باور امروزه در فرهنگ غربی هم نفوذ کرده است.

قوانین کارما

انگارۀ کارما دارای دوازده قانون اصلی به شرح زیر است:

1. تشابه؛ «هرچه بکارید، برداشت می‌کنید.»
2. آفرینش؛ «آنچه طلب می‌کنیم، از طریق مشارکت حاصل می‌گردد.»
3. تواضع؛ «نپذیرفتن آن‌چه هست منجر به استمرار آن می‌شود.»
4. رشد؛ «رشد ما فراتر از هر شرایطی است.»
5. مسئولیت؛ «زندگی ما نتیجه کارهای خودمان است، نه چیز دیگری»
6. پیوند؛ «همه چیز در جهان، به‌هم پیوسته است؛ از چیزهای کوچک گرفته تا بزرگ»
7. تمرکز؛ « نمی‌توان در یک زمان به دو چیز مختلف فکر کرد.»
8. بخشش؛ «نشان دادن بخشش، حاکی از نیات حقیقی است.»
9. تغییر؛ «تاریخ، خود را تکرار خواهد کرد مگر اینکه تغییر کند.»
10. اینجا و اکنون؛ «زمان حال تنها چیزی است که ما داریم.»
11. صبر؛ «هر چیز ارزشمندی تنها با ذهنیت صبور ایجاد می‌گردد.»
12. اهمیت و الهام؛ «بیش از انتظار، کارا باشید.»

کارما در فرهنگ شرقی

کارما یک مفهوم دینی، اخلاقی و فلسفی مشترک میان آیین‌های شرقی است؛ اما هر فرهنگ یا آیینی خوانش ویژۀ خود را از این مفهوم ارائه کرده است. از منظر هندوییسم تا زمانی که انسان درگیر خواسته‌های نفسانی باشد در دایره‌ای از زندگی‌های تکراری قرار می‌گیرد (تناسخ). کارما به‌عنوان مصداقی از قانون علیت، در بسیاری از آیین‌ها، اصلی از تناسخ به‌شمار می‌آید و باور به تناسخ در آیین دائو، بودا، هندو، مانوی، برهمایی و جینیسم وجود دارد. در باور پیروان این آیین‌ها، انسان پس از مرگ، در قالب یک انسان دیگر یا در قالب موجودی دیگر (شیء یا حیوان) به زندگی بازمی‌گردد. از این منظر، هستی آدمی بر پایه زندگی‌های پی‌در‌پی استوار است؛ اما چگونگیِ زندگیِ بعدی، در قالب پیامد أعمال آدمی در زندگی پیشین، توجیه و تعریف می‌شود.

کارما در فرهنگ غربی

امروزه باور به کارما در فرهنگ غربی نیز وارد شده و مورد توجه قرار گرفته است. البته این باور در غرب، مفهوم ژرف و معنوی ندارد؛ بلکه به‌صورت یک قانون مادی در هستی، پذیرفته شده است. غربی‌ها کارما را زیرمجموعۀ قانون جذب به‌شمار آورده و باور دارند که انرژی افکار، بر زندگی اثر می‌گذارد؛ یعنی به هر چیز خوب و بدی که فکر کنیم همان وارد زندگی ما خواهد شد.

کارما از منظر آموزه‌های اسلام

انگارۀ کارما در آن بخشی که به اصل تناسخ بازگردانده می‌شود، با آموزه‌های اسلام ناسازگار است؛ زیرا آموزه‌های اسلام و بلکه تمام ادیان آسمانی، چرخش روح از جسمی به جسم دیگر را نفی کرده و نمی‌پذیرند. در روایتی از امام رضا، معتقدان به تناسخ به‌دلیل آن‌که منکر انگارۀ معاد هستند، کافر دانسته شده‌اند. در این چارچوب، کارما کاملا بر رفتار آدمی تمرکز کرده و نقشی برای ارادۀ خدا در نظر نمی‌گیرد. همچنین در این مفهوم، جایگاهی برای توبه و پشیمانی آدمی تعریف نشده و با جبرگرایی، اراده و اختیار آدمی را نیز سلب می‌کند.

اما بازگشت پیامد أعمال آدمی به‌سوی او، که جوهرۀ اصلی انگارۀ کارما است، با آموزه‌های اسلام و ادیان آسمانی سازگار است. در آیات قرآن به این نکته اشاره شده است که خوبی و بدی حتی اگر به‌قدر ذره‌ای باشد به آدمی بازمی‌گردد و هر کار نیک و بد آدمی، در واقع، نیکی و بدی به خود او است. این آموزۀ انگیزشی، با دعوت انسان‌ها به کارهای نیک و بازداشتن آنها از کارهای بد موجب می‌شود که انسان‌ها با مراقبت بر رفتار، زندگی بهتری داشته باشند. البته از منظر آموزه‌های اسلام و ادیان آسمانی، دنیا گنجایش بازنمایی کامل پیامدهای اعمال انسان را ندارد و در چارچوب سنت الهی، بازتاب کامل اعمال آدمی در آخرت، ارائه می‌شود. این مفهوم در فرهنگ اسلامی با اصطلاح «تجسم أعمال» بازتولید شده و بر اساس آن، انسان هر کاری که در این جهان انجام می‌دهد آن را به‌صورتی متناسب، در آخرت دریافت می‌کند.

بازگشت اعمال در فرهنگ ایرانیان

در بسیاری از متون فارسی، اشعار و ضرب‌المثل‌هایی در مورد بازگشت عمل یا پیامد آن می‌توان یافت که نشان‌دهندۀ نفوذ این باور در میان ایرانیان است. صامت بروجردی در ترکیب‌بند معروف خود گفته است:

از مکافات عمل غافل مشو

گندم از گندم بروید، جو ز جو

سعدی نیز چنین سروده است:

تو نیکویی ‌کن و در دجله انداز

که ایزد در بیابانت دهد باز

همچنین مَثل‌های زیر نیز گویای نفوذ انگارۀ بازگشت اعمال در فرهنگ ایرانیان است:

«بخند تا دنیا به رویت بخندد»؛

«دنیا مزرعه آخرت است»؛

«چوب خدا صدا ندارد»؛

«از هر دستی بدهی از همان دست می‌گیری» و «هرچه را بکاری همان را درو می‌کنی».

منابع

• قرآن
• «تناسخ»، ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 27 مرداد 1401ش.
• جولایی، محمود، «قانون کارما چیست ؟ | رازهای قانون کارما در سال ۱۴۰۱»، وب‌سایت راز موفقیت، تاریخ درج مطلب: 4 مرداد 1401ش.
• خسروی، «کارما چیست؟ 12 اصل و قانون کارما»، وب‌سایت ایده‌آل مگ، تاریخ درج مطلب: 1 آذر 1400ش.
• سعدی، مثنویات، وب‌سایت گنجور، حکایت ش 41، تاریخ بازدید: 3 شهریور 1401ش.
• شهدوست، پدرام، «کارما چیست؟ +16 قانون Karma | تعریف کارما»، وب‌سایت دکتر ویز، تاریخ بازدید: 27 مرداد 1401ش.
• شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، تهران، جهان، 1378ق.
• صامت بروجردی، النصایح و التنبیه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 3 شهریور 1401ش.
• طباطبایی، فرزاد، «قانون کارما چیست؟ چگونه از قانون کارما استفاده کنیم؟»، وب‌سایت هنر زندگی، تاریخ بازدید: 27 مرداد 1401ش.
• «قانون کارما در اسلام چه جایگاهی دارد؟»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 8 آذر 1400ش.
• «قانون کارما در اسلام و سایر ادیان»، وب‌سایت جادوی باور، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1399ش.
• موسوی، ساره، «کارما چیست؟ (قانون کارما؛ آینه‌ای به وسعت اعمالمان در برابر ما)»، وب‌سایت مجله بوکاپو، تاریخ بازدید: 27 مرداد 1401ش.