ادیان ابراهیمی

ادیان ابراهیمی؛ سه دین یهودیت، مسیحیت و اسلام که نیای مشترک آنها حضرت ابراهیم (ع) است.

مفهوم‌شناسی

ادیان ابراهیمی شامل سه دین توحیدی یهودیت، مسیحیت و اسلام می‌شود. این عنوان توسط پژوهشگران انتزاع شده و خاستگاه مستقلی ندارد. حضرت ابراهیم در این ادیان، به عنوان یک فرد اثرگذار است. ابراهیم در زبان عبری، «ابرام» به‌معنای «پدر عالی‌قدر» است؛ زیرا او پدر همۀ پیامبران بنی‌اسرائیل و نیای بزرگ حضرت محمد (ص) است. نیای مشترک؛ از آن رو است که نسل یهود از فرزند حضرت ابراهیم، اسحاق و حضرت یعقوب است و نسب پیامبر اسلام از فرزند دیگرش، اسماعیل است. نسل مادر حضرت عیسی نیز به نقلی به حضرت یعقوب فرزند حضرت ابراهیم می‌رسد. در سنت مسیحیت، حضرت ابراهیم به «پدر ایمان» توصیف شده است. نام‌های دیگر ادیان ابراهیمی، ادیان توحیدی و ادیان سامی است.

کتاب‌های آسمانی

هریک از ادیان ابراهیمی دارای کتاب ‌آسمانی هستند. کتاب الهی یهودیان تورات، کتاب دینی مسیحیان انجیل و قرآن نیز کتاب مقدس مسلمانان و معجزۀ پیامبر اسلام است. پیروان هر یک از این ادیان؛ اعتبار کتب آسمانی دیگر را منکر شده‌اند. از این رو یهودیان و مسیحیان الهی بودن قرآن را رد کرده‌اند. علاوه بر این یهودیان الهی بودن انجیل را نپذیرفته‌اند. مسلمانان نیز معتقدند تورات و انجیل دچار تحریف شده و با نسخۀ اولیه بسیار متفاوت‌اند.

قلمرو سرزمینی

حضرت موسی در سرزمین طور به پیامبری مبعوث شد و از جانب خدا وحی را دریافت کرد. او به همراه قوم بنی‌اسرائیل از مصر به سمت کنعان (سرزمین مقدس) حرکت کردند؛ اما به‌دلیل رفتارهای نادرست این قوم تا چهل سال اجازۀ ورود به آنجا را نداشتند. مسیح نیز در سرزمین فلسطین مبعوث شد؛ اما رسالت حضرت محمد در غار حرا از سرزمین مکه و با دریافت وحیِ آیات نخستین سوره علق آغاز شد. مستندات زیادی، جهانی بودن هر یک از ادیان ابراهیمی را نشان می‌دهد؛ مانند بسیاری از آیات و روایات که جهان شمولی و عمومیت در دعوت از ویژگی بارز آنها است.

باورهای مشترک

هدف آفرینش

متکلمانِ مسیحی، در بیان هدف آفرینش به تورات استناد کرده‌اند. در تورات نیز هدف آفرینش ‌نشان‌ دادن جلال خداوند به بندگان و به تکامل رسیدن موجودات معرفی شده است. در قرآن نیز ذیل آیات 56 ذاریات و 115 مؤمنون به هدف و غایت خلقت اشاره شده و آن عبادت کردن خداوند و به كمال رسيدن انسان است.

یکتاپرستی

یکتاپرستی اصل بنیادی در ادیان ابراهیمی است. این اصل، اساس تمایز میان این ادیان و سنت‌های دینی غیرالهی پیش از آنها است. در همۀ ادیان ابراهیمی این دیدگاه یکسان نیست و در اسلام و مسیحیت تفاوت‌های اساسی دارد.

عدالت‌ورزی و منجی آخرالزمان

پیروان ادیان سه‌گانۀ ابراهیمی در پیروزی ایمان بر کفر و حاکمیت حق، علم، عدالت اجتماعی و نجات بشر از ظلم و وراثت زمین به صالحان اعتقاد راسخ دارند. ظهور موعود و منجی از باورهای مشترک ادیان ابراهیمی بوده و برخاسته از ضرورت نجات‌خواهی است. همچنین همگی به زندگی جاودانه و محاسبۀ اعمال توسط خداوند اعتقاد دارند.

احکام عملی مشترک

روزه در همۀ ادیان ابراهیمی وجود دارد و هدف از روزه‌داری تهذیب نفس و ایجاد طهارت معنوی و رفع بلا است. همچنین پوشش زنان از احکام مشترک همۀ ادیان ابراهیمی است که هر کدام جداگانه اهمیت و جایگاه آن را مورد تأکید قرار داده‌اند و تنها تفاوت در حدود حجاب است. در آیین یهود، بر استفاده از پوشش سراسری برای اندام و پوشش سر تأکید شده است؛ البته در مورد دختران مجرد، موی سر به شرط سادگی می‌تواند مشخص باشد، در حالی که در آیین مسیحیت، ازدواج نکردن مقدس شمرده می‌شود؛ لذا رعایت پوشش کامل به صورت شدیدتری دنبال شده و ترک لذایذ دنیوی از اصول این دین بوده است. در اسلام رعایت حجاب به منظور حفظ پاکی و قداست زن و اجتماع مورد توجه خاص قرار گرفته و حدود آن با توجه به آیات و روایات، پوشاندن همه بدن به جز گردی صورت و دست‌ها تا مچ، معرفی شده است.

بشارت به دین خاتم

در متون دینی یهود و مسیحیت بشارت هایی به آمدن پیامبراسلام داده شده است؛ از جمله در باب چهاردهم و پانزدهم انجیل که حضرت عیسی درخواست دینی ابدی از خدا کرده است. در ترجمۀ لاتین از لفظ «پریکلیتوس» استفاده شده که به معنای «بسیار ستوده» است. در قرآن نیز از قول حضرت عیسی بشارت به پیامبری بعد از خود با نام احمد آمده است. در متون عهد قدیم دین یهود نیز خصوصیاتی از پیامبر خاتم بیان شده و به آمدن او بشارت داده است؛ که منطبق با ویژگی‌های حضرت محمد (ص) است.

منابع

• ابراهیم‌زاده، عبدالله، ادیان الهی و فرق اسلامی، قم، تحسین، 1383ش.
• «بررسی موضوع جهانی بودن رسالت موسی (ع) و عیسی (ع)»، پایگاه خبری فارس، تاریخ درج مطلب: 12 مرداد 1393ش.
• «بنی اسرائیل»، در سایت دانشنامۀ اسلامی، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
• «پیامبر اسلام»، در دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
• «تهذیب نفس و تقرب؛ غایت روزه»، در خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 30 شهریور 1386ش.
• «حضرت عیسی (ع)، در دانشنامۀ اسلامی، تاریخ بازدید: 6 تیر 1401ش.
• شاکری زواردهی، روح‌الله، منجی در ادیان، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، 1388ش.
• صادق‌نیا، «نگاهی به رشتۀ ادیان ابراهیمی»، سایت دانشگاه ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: 20 فروردین 1392ش.
• «عیسی پیامبر صلح و مهربانی»، در پایگاه حوزه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
• «قرآن»، در سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 30 خرداد 1401ش.
• «مسحیت»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.
• منتظری، حسینعلی، از آغاز تا انجام، تهران، گواهان، 1388ش.
• «موسی»، در سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
• موسوی، زهره، «اشتراکات حجاب در ادیان ادیان ابراهیمی»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 36، 1386ش.
• «هدف از آفرینش انسان در دیدگاه یهود، مسحیت و اسلام»، در سایت پاسخگویی به شبهات حوزه، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.