گنبد بیگم

گنبد بیگم در السوالی جِیغتُوی غزنی

گنبد بیگم، از آثار تاریخی و گردشگری در ولایت غزنی.

گُنبَد بِیگُم، بنایی تاریخی با معماری اسلامی در ولایت غزنی افغانستان است که به‌عنوان نماد حضور و نقش‌آفرینی زن در فرهنگ و تمدن دورۀ غزنویان محسوب می‌شود.

معرفی

ساختار و مواد استفاده شده در ساختمان گنبد نشان‌دهندۀ معماری اسلامی در عصر غزنویان است. اندازۀ قطر گنبد 22 متر و ارتفاع آن 10 متر است. این بنا از خشت‌ پخته ساخته شده و به‌مرور زمان یک ردیف از خشت‌های آن آسیب دیده است. گنبد بیگم، یک دروازۀ کوچک شبیه پنجره دارد که در تمامی گنبدهای آن دوره دیده می‌شود. به گفتۀ ساکنان محلی، کتیبه‌هایی نیز در بنای گنبد وجود داشته که در زمان سلطنت ظاهرشاه، به سرقت رفته است. داخل بنای گنبد، یک قبر قدیمی دیده می‌شود و پایین‌تر از گنبد، انبار خشت‌های پخته و یک سرداب وجود دارد که برای مرمت آسیب‌های گنبد در نظر گرفته شده است.

تاریخچه

گفته می‌شود که «سلطان محمود غزنوی» هنگامی که قصد عبور از این محل را داشته، دختری را در لب جوی می‌بیند و از او آب می‌خواهد. دختر، آب گل‌آلود به سلطان می‌دهد و در جواب سلطان که از علت این کار می‌پرسد، می‌گوید آب صاف موجب بیماری شما می‌شد و شفا در آب گل‌آلود است. محمود غزنوی تحت‌تأثیر هوش و خرد دختر قرار می‌گیرد و لقب «بیگم» و مقداری زمین به او پاداش می‌دهد و برای او گنبدی می‌سازد که به گنبد بیگم مشهور می‌شود. بر اساس روایت شفاهی دیگر، حدود 700 سال قبل، در آن منطقه پهلوانی به‌نام «ماکو» زندگی می‌کرده که عاشق بیگم دختر حاکم آنجا می‌شود. برادران بیگم که از ماجرا باخبر می‌شوند، ماکو را در همین محل می‌کشند. بعد از این حادثه، مردم محل بر ضد حاکم قیام می‌کنند و حاکم و پسرانش را از بین می‌برند و قدرت را به بیگم می‌دهند. بیگم گنبدی بر سر قبر ماکو می‌سازد که به گنبد بیگم شهرت پیدا می‌کند.

موقعیت جغرافیایی

این بنای تاریخی و اسلامی، در روستای «خُوش اَبدَال» ولسوالی (شهرستان) «جِیغتُو» در فاصلۀ 15 کیلومتری شهر غزنی قرار دارد. بالاتر از گنبد، چمنزاری وجود دارد که به‌نام «چمن بیگم» مشهور است.

گنبد بیگم نماد حضور اجتماعی زن مسلمان

نما و ساختار اسلامی گنبد و تزئینات معنوی و الهام‌بخش آن و نام‌گذاری گنبد با عنوان احترام‌آمیز «بیگم»، بازسازی نقش نمادین زن مسلمان و تأثیر او در حوادث سیاسی و تاریخی و شکوه فرهنگ و تمدن دورۀ غزنویان است.

منابع

• ذکریا، «گنبد بیگم ترمیم می‌شود»، وب‌سایت کلید، تاریخ درج مطلب: 8 اسفند 1395ش.
• «گنبد بیگم آبدۀ تاریخی کمتر دیده‌شده از دوران غزنویان در افغانستان»، وب‌سایت آی‌فیلم 2، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
• «گنبد بیگم؛ بنایی با معماری اسلامی در غزنی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 8 اسفند 1395ش.
• «گنبد تاریخی بیگم در ولایت غزنی ترمیم می‎شود»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1395ش.