یادگیری کودکان

یادگیری کودکان؛ فرآیند دستیابی کودکان به آگاهی یا کسب تجربه و توانایی‌های جدید.

یادگیری کودکان، فرآیندی است که طی آن کودکان با استفاده از اطلاعات کسب‌شده یا مهارت‌های آموخته به تجربه و آگاهی دست می‌یابند. یادگیری طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها را شامل می‌شود. هر کودکی از یک یا چند سبک یادگیری بهره می‌برد که بسته به ویژگی‌های فردی، جنسیت، وراثت، مزاج و محیط در هر کودکی منحصربه‌فرد است.

مفهوم‌شناسی

یادگیری فرآیندی فعال، شناختی و پیشرفتی است که از زمانی شروع و در زمانی دیگر خاتمه می‌یابد و همراه با فعل و انفعالات ذهنی، به تغییر در رفتار و گفتار و کسب تجربه می‌انجامد. عواملی چون انگیزه، هدف، تجربه، محیط، روش آموزش، تمرین و تکرار بر آن اثر داشته و طیف وسیعی از فعالیت‌ها را دربر دارد. کودک از آغاز تولد به‌صورت ناخودآگاه وارد چرخۀ یادگیری می‌شود.

تفاوت یادگیری و آموزش در کودکان

برای کودکان زیر هفت سال، آموزش مستقیم و هر نوع آموزشی که همراه با توضیح باشد قابل درک نبوده و نوعی اجبار محسوب می‌شود؛ درحالی‌که روند یادگیری مهارت‌ها در این بازۀ سنی، در جریان بازی و با علاقه‌مندی کودک حاصل می‌شود.

انواع سبک‌های یادگیری

تحقیقات روانشناسی نشان داده است که یادگیری در نتیجۀ برهم‌کنش محیط و وراثت حاصل می‌شود. چهار سبک یادگیری رایج وجود دارد که برخی کودکان از یکی و برخی یگر از تمام آن استفاده می‌کنند که عبارت است از:

مشاهده‌ای؛ یادگیری به‌صورت غیرمستقیم و با مشاهدۀ الگوی مطلوب حاصل می‌شود و شخصی با ویژگی‌های مثبت در معرض دید کودک قرار می‌گیرد. همچنین استفاده از نمودارها، تصاویر، فیلم و استفاده از رنگ‌ها در یادگیری کودکان مؤثر است.

شنیداری؛ این نوع یادگیری در کودکان، با استفاده از بحث و گفت‌وگو انجام می‌شود. مربی با استفاده از خواندن مطالب یا داستان و با ایجاد افت‌وخیز در صدا سبب تمرکز و افزایش مهارت‌های کودکان می‌شود.

کلامی؛ در این نوع از یادگیری، کودکان با استفاده از خواندن و نوشتن به یادگیری می‌پردازند. معلمان با استفاده از موسیقیِ کلام و استفاده از قافیه‌های مناسب در سخن خود، با استفاده از بازی‌های کلمه‌ای یا ایده‌پردازی می‌توانند این سبک از یادگیری را در دانش‌آموزان تقویت کنند.

فیزیکی یا حرکتی؛ این روش از یادگیری مختص کودکان ناآرام است. استفاده از ابزارها، مدل‌ها، وسایل تعاملی و ملموس‌سازی محتوای آموزشی، جنب‌وجوش در حین درس، انتقال محیط آموزشی به طبیعت و فضای باز یا سفرهای علمی سبب یادگیری این گونه از کودکان می‌شود.

استفاده از تمامی سبک‌های یادگیری در مدارس، به انتقال بهتر مفاهیم به کودکان منجر می‌شود.

یادگیری بهتر کودکان

عوامل و شیوه‌های کاربردی که می‌تواند در یادگیری کودکان مؤثر باشد، عبارت است از:

• بهبود روابط بین خانوادگی، توجه به هیجان‌ها و پاسخ‌دهی مناسب به نیازهای کودکان؛
• فراهم‌کردن محیط خانه برای فرآیند یادگیری؛
• فراهم کردن زمینه برای کسب مهارت‌ها و تجارب فردی در کودکان؛
• بهره‌گیری از افرادی صبور و باحوصله در فرآیند آموزش؛
• استفاده از کتاب‌های درسی یا داستانی حاوی تصاویر؛
• همراه بودن فرآیند یادگیری با بازی، هیجان، لذت و جایزه؛
• ایجاد انگیزه و میل لازم برای یادگیری، تقویت حس همکاری میان کودکان در فعالیت‌های گروهی.

استفاده از موسیقی، تغذیۀ مناسب، پرورش کودک در محیط دینی و شرکت در مراسم مذهبی، توجه به طبع و مزاج کودک و تفاوت‌های فردی و جنسیت از دیگر عوامل مؤثر در یادگیری است.

تأثیر موسیقی بر یادگیری کودکان

نتایج تحقیقات در مراکز پیش‌دبستانی نشان داده است که استفاده از موسیقی ملایم و آرام‌بخش به‌عنوان پس‌زمینه در حین فعالیت‌های یادگیری کودکان سبب افزایش انگیزه، تمرکز، شادابی، فعالیت مفید، به‌یادسپردن و به خاطرآوردن مطالب در آنان می‌شود.

نقش تغذیه در یادگیری کودکان

تغذیه سالم کودک به‌ویژه در دو سال اول زندگی اثر مهمی در توانایی یادگیری او دارد. تغذیه ناکافی می‌تواند در توانایی آنی یادگیری هر کودک در کلاس درس اثر منفی بگذارد. صرف صبحانه قدرت یادگیری کودکان را تقویت می‌کند. استفاده از مواد غذایی حاوی پروتئین، کلسیم، ویتامین‌ها و چربی‌های مفید در وعدۀ صبحانه سبب فعال شدن سلول‌های مغزی و افزایش یادگیری می‌شود. کارشناسان طب سنتی نیز مصرف مواد غذایی با مزاج گرم و تر یا متعادل را در یادگیری کودکان اثربخش می‌دانند. آنان همچنین استفاده از ساندویچ‌ها و شیرینی‌های خانگی، انجیر، خرما، مویز، هویج، سیب شیرین، کشمش، نخودچی و مغزی‌جات را گزینه‌های مناسب جهت تقویت حافظه و افزایش فهم می‌شمارند.

تأثیر دین در یادگیری کودکان

نتایج پژوهش‌هایی در آمریکا نشان داده است، کودکانی که در محیط مقید به دین و مذهب رشد یافته‌ و در مراسم دینی شرکت می‌کنند، در آزمون‌ درس‌های ریاضی و خواندن، از سایر دانش‌آموزان موفق‌تر عمل می‌کنند.

تأثیر مزاج و طبع در یادگیری کودکان

پزشکان طب سنتی دریافته‌اند، با توجه به طبایع نه‌گانه در میان انسان‌ها، کودکانی با طبع گرم متعادل از قدرت یادگیری بیشتری برخوردارند؛ همچنین طبع گرم و خشک متعادل در کودک، منجر به حافظه‌سپاری بهتر مطالب می‌شود؛ اما در صورتی که گرمی و خشکی از حد تعادل خارج شود، سبب عدم تمرکز و کاهش یادگیری می‌شود.

تفاو‌های فردی در یادگیری

هر کودکی مهارت‌ها، نقاط ضعف و قوت منحصربه‌فردی در انواع فعالیت‌ها؛ از جمله بازی، یادگیری و حفظ اطلاعات دارد. دانش‌آموزان به لحاظ فردی، خانوادگی و فرهنگی با یکدیگر متفاوت‌اند؛ این تمایز سبب تفاوت در میزان یادگیری آنان می‌شود. توجه به این مسئله سبب عدم مقایسۀ میان کودکان از نظر یادگیری، ارتباط مؤثر مربی با دانش‌آموزان و کشف استعداد و توانایی هر یک از آنان می‌شود. این تفاوت‌ها در هر یک از زمینه‌های سخن‌گویی، شنوایی، مهارت‌های خواندن و نوشتن، مهارت‌های عملی و دست‌ورزی و یادگیری ریاضی می‌تواند بروز کند.

تفاوت یادگیری در دختران و پسران

در زمینۀ یادگیری نمی‌توان هیچ‌‌کدام از پسر یا دختر را نسبت به دیگری برتر دانست؛ اما مغز انسان بر اساس جنسیت آن، عملکرد متفاوتی در دختر و پسر دارد و سبب تفاوت در نوع یادگیری می‌شود. پسرها از نیم‌کرۀ راست و دخترها از نیم‌کرۀ چپ خود بهرۀ بیشتری می‌برند؛ از این رو دختران در مهارت‌های کلامی، توانایی درک داده‌های اطلاعاتی- حسی، قوی‌تر از پسران عمل می‌کنند و اندیشۀ استقرایی دارند؛ اما پسران با استدلال قیاسی و به‌صورت ذهنی مسائل را تحلیل می‌کنند و از کل به جزء وارد می‌شوند.

یادگیری اعداد در کودکان

کودکان پس از یک سالگی توان فهم اعداد را دارند و می‌توان با استفاده از شعر، در قالب بازی و در فعالیت‌های روزمره آن را به کودکان آموخت. مهارت یادگیری اعداد با استفاده از شمردن انگشتان دست و پا و دیدن شکل عدد و تشخیص تفاوت میان شکل اعداد مختلف، تقویت می‌شود.

اختلال یادگیری کودکان

اختلال یادگیری کودکان، نوعی ناهنجاری عصب رشدی در کودکان است که کودک ضمن برخورداری از هوش نرمال، در مهارت‌هایی؛ مانند خواندن، نوشتن، یادگیری ریاضیات، گوش‌کردن و تمرکزکردن دچار اختلال می‌شود؛ اما در صورت تشخیص و درمان به‌موقع، مشکل جدی در کودک ایجاد نخواهد کرد. درمان در اختلال یادگیری تنها از طریق توانبخشی و در موارد حاد با تجویز دارویی امکان‌پذیر است. آموزش و پرورش، بهزیستی‌ها و وزارت بهداشت موظفند به‌صورت رایگان یا با هزینۀ کم به درمان این کودکان بپردازند.

 

منابع

• اسدی، «تفاوت یادگیری در دانش‌آموزان دختر و پسر: پسرها استدلال قیاسی می‌کنند و دخترها اندیشۀ استقرایی»، روزنامۀ اعتماد، شمارۀ 2119، تاریخ انتشار: 14 آذر 1388ش.
• امینی، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1387ش.
• بدر، پردیس، «ابعاد و علل ناتوانی‌های یادگیری در کودکان»، روزنامۀ سرمایه، شمارۀ 405، تاریخ انتشار: 8 اسفند 1385ش.
• بوالحسنی، ناصرقلی، «عامل یادگیری کودکان چیست؟»، مجلۀ رشد معلم، شمارۀ 79، 1370ش.
• بهبهانی، فاخره، «خوراکی‌های تقویت‌کنندۀ دانش‌آموزان»، روزنامۀ جام‌جم، شمارۀ 6340، تاریخ انتشار: 5 آبان 1401ش.
• بهرامی، عبدالله و دیگران، «اثربخشی تمرین ذهن‌آگاهی به همراه موسیقی بر حافظۀ کاری و انعطاف‌پذیری شناختی کودکان با اختلال یادگیری»، فصلنامۀ پژوهشی ناتوانی‌های یادگیری، دورۀ 11، شمارۀ 4، تابستان 1401ش.
• پورحسینی، مژده، «مزاج‌شناسی لازمۀ تربیت بدن»، وب‌سایت ایمانور، تاریخ بازدید: 26 اسفند 1401ش.
• «تأثیر مثبت کتاب‌های مُصّور روی یادگیری کودکان»، روزنامۀ صبح ایران، شمارۀ 4960، تاریخ انتشار: 25 مرداد 1399ش.
• حسنی‌زاده، محمود، «کودک زیر 7 سال، تفاوت بین یاددادن به کودک و یادگرفتن کودک»، وب‌سایت بِلز، تاریخ درج مطلب: 2 دی 1400ش.
• «رازهای پنهان در یادگیری کودکان»، روزنامۀ ایران، شمارۀ 4443، تاریخ انتشار: 5 اسفند 1388ش.
• رستم‌خانی، سیما، «یادگیری چگونه رخ می‌دهد؟»، روزنامۀ کیهان، شمارۀ 18966، تاریخ انتشار: 14 آذر 1386ش.
• رفیعی، پرستو، «یک روانپزشک از مشکلات کودکان در خلال آموزش می‌گوید: اختلال در یادگیری درمان‌پذیر است»، روزنامۀ ایران، شمارۀ 6045، تاریخ انتشار: 14 مهر 1394ش.
• سلیمانی، فرین، «رشد و تکامل و یادگیری کودکان خردسال»، روزنامۀ جمهوری اسلامی، شمارۀ 7889، تاریخ انتشار: 18 مهر 1385ش.
• «صبحانۀ کافی و مناسب قدرت یادگیری کودکان را بالا می‌برد»، روزنامۀ کیهان، شمارۀ 19652، تاریخ انتشار: 3 خرداد 1389ش.
• غلامی توران پشتی، مرضیه و دلاور، علی، «طراحی پرسشنامه (ارزیابی والد از کودک) جهت پیش‌بینی اختلال یادگیری در کودکان»، مجلۀ روانشناسی افراد استثنایی، شمارۀ 44، زمستان 1400ش.
• فلاحی، سهیلا، «چرا کودکم یاد نمی‌گیرد؟»، روزنامۀ جام‌جم، شمارۀ 4657، تاریخ انتشار: 14 مهر 1395ش.
• قاسم‌زاده، فاطمه، «موسیقی، کودکی و بیداری»، روزنامۀ شرق، شمارۀ 3371، تاریخ انتشار: 1 اسفند 1397ش.
• قلمزن، شیما و دیگران، «اثربخشی بازی‌های توجهی بر میزان عملکرد حافظه و یادگیری کودکان پیش‌دبستانی با ناتوانی‌های یادگیری عصب روانشناختی»، نشریۀ روانشناسی بالینی و شخصیت، سال 12، شمارۀ 2، پاییز و زمستان 1393ش.
• معجز، نسیم و دیگران، «تفاوت‌های فردی در آموزش و یادگیری»، اولین کنفرانس بین‌المللی علم اجتماعی، تربیتی، علوم انسانی و روانشناسی، تهران، جولای 2017م.
• «یادگیری اعداد در کودکان، زمان آن کی است؟»، وب‌سایت نی‌نی‌بان، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1401ش.
• .10 Types of Learning for Children”, Global Indian International School, Date of Upload: 22 April 2022"
• .Effects of Religious Practice on Education”, marripedia Website, Date of Visit: 17 March 2023"
• "Learning Theories: Classical Conditioning, Operant Conditioning and Learning by Observation”

.managementstudyguide Website, Date of Visit: 3 March 2023.