تشبیب؛ بیان ویژگی‌ها و زیبایی‌های زن در شعر.
تشبیب، شعری است که در آن شاعر به ذکر اوصاف و زیبایی‌های زن مورد علاقه‌اش می‌پردازد. این سبک، بیشتر برای اظهار عشق و برشمردن زیبایی جسمانی زنان به کار می‌رود. این عمل در مواردی که سبب اذیّت زن، هتک حرمت او و تمایل مردان به وی باشد، از منظر فقه اسلامی، حرام است.
مفهوم
«تشبیب» به‌معنای یادآوری ایّام جوانی و احوال مربوط به دوران عاشقی است. [۱] این واژه در اصطلاح، به‌معنای ذكر زيبايي‌هاى زن یا پسربچه در شعر و اظهار عشق به آنان است. [۲]
خاستگاه
گرایش مرد و زن به یکدیگر، امری فطری است و عامل زندگی اجتماعی، ازدیاد نسل و بقای آن دانسته شده است. در ادیان الهی و مکاتب بشری این کشش مورد توجه بوده و برای آن مقررات ویژه‌ای وضع شده است. دین اسلام نیز به‌منظور هدایت انسان‌ها و سالم‌سازی جامعه، دستوراتی در این زمینه بیان کرده است. در روایات، علاقه به زن از اخلاق پیامبران دانسته شده و قرآن نیز دوستیِ زن را فطری و عامل پیوند زن و مرد معرفی کرده است. [۳]
قالب شعری تشبیب
قصیده که از رایج‌ترین قالب‌های شعر فارسی است با تشبیب، عجین بوده است. شاعران از تشبیب به‌عنوان مقدمه‌ای جذاب برای سرودن قصیده، بهره برده‌اند و کمتر قصیده‌ای بدون تشبیب وجود داشته است. [۴]
حکم فقهی تشبیب
برخی فقها، تشبیب زن را با شرایطی حلال و جایز دانسته‌اند؛ اما بسیاری از فقها، با توجه به سویه‌های اغفال‌کننده و شهوت‌انگیز تشبیب، آن را حرام می‌دانند. [۵] البته حرمت تشبیب در صورتی محقق می‌شود که موضوع تشبیب، زن باشد؛ شنونده‌ای وجود داشته باشد؛ زنی که وصف می‌شود شناخته‌شده و محترم باشد و تشبیب از ناحیه شوهر نباشد.[۶] بنابراین تشبیب همسر، نامزد یا زنی که قصد ازدواج با او را دارد، حرام نیست. همچنین فقها، تشبیب زنی که شاعر او را می‌شناسد، اما شنونده زن را نمی‌شناسد و نیز تشبيب زن خیالی و مبهم را حرام نمی‌دانند. [۷] از منظر فقه اسلامی، سرودن اشعار عاشقانه دربارۀ پسربچه حتی به‌صورت مبهم و خیالی، حرام است. [۸] از نظر برخی فقها، حرمت تشبيب اختصاص به شعر ندارد و در غير شعر نيز حرام است. [۹] شنیدن تشبيب حرام نيز حرام است. [۱۰]
پیامدهای تشبیب حرام
تشبیب در مواردی که فقهای مسلمان، حرام دانسته‌اند می‌تواند پیامدهایی مانند رسوایی، هتک حرمت زن یا خانواده‌اش، اذیت زن و کشاندن مردان فاسق به‌سوی زن را به‌دنبال داشته باشد. [۱۱] به همین ترتیب، درآمدی که از راه تشبيب حرام به‌دست آید نیز حرام شمرده شده است. [۱۲]
پانویس
- ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص72؛ حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.
- ↑ انصاری، المكاسب، 1415ق، ج1، ص177.
- ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص74.
- ↑ حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.
- ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص76.
- ↑ سعید‌زاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص 17.
- ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج2، ص487.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28.
- ↑ سعید‌زاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص 17؛ ذهنی تهرانی،1369ش، تشريح المطالب، ج2، ص376.
- ↑ انصاری، المكاسب،1415ق، ج1، ص177-163؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج۲، ص487.
منابع
- انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة، 1415ق.
- حسینی، سیده الهام و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، مجله شعرپژوهی، سال 12، شماره 4، 1399ش.
- ذهنی تهرانی، محمدجواد، تشريح المطالب: شرح فارسی بر مکاسب، قم، حاذق، 1369ش.
- رضایی، مائده و عاشری، رقیه، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره 80، 1397ش.
- سعید‌زاده، سید محسن، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، پيام زن، شماره 34، 1373ش.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل‌البیت الاحیاء التراث، 1414ق.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت، 1382ق.