تشبیب

از ویکی‌زندگی

تشبیب؛ بیان ویژگی‌ها و زیبایی‌های زن در شعر.

تشبیب، شعری است که در آن شاعر به ذکر اوصاف و زیبایی‌های زن مورد علاقه‌اش می‌پردازد. این سبک، بیشتر برای اظهار عشق و برشمردن زیبایی جسمانی زنان به کار می‌رود. این عمل در مواردی که سبب اذیّت زن، هتک حرمت او و تمایل مردان به وی باشد، از منظر فقه اسلامی، حرام است.

مفهوم

«تشبیب» به‌معنای یادآوری ایّام جوانی و احوال مربوط به دوران عاشقی است. [۱] این واژه در اصطلاح، به‌معنای ذكر زيبايي‌هاى زن یا پسربچه در شعر و اظهار عشق به آنان است. [۲]

خاستگاه

گرایش مرد و زن به یکدیگر، امری فطری است و عامل زندگی اجتماعی، ازدیاد نسل و بقای آن دانسته شده است. در ادیان الهی و مکاتب بشری این کشش مورد توجه بوده و برای آن مقررات ویژه‌ای وضع شده است. دین اسلام نیز به‌منظور هدایت انسان‌ها و سالم‌سازی جامعه، دستوراتی در این زمینه بیان کرده است. در روایات، علاقه به زن از اخلاق پیامبران دانسته شده و قرآن نیز دوستیِ زن را فطری و عامل پیوند زن و مرد معرفی کرده است. [۳]

قالب شعری تشبیب

قصیده که از رایج‌ترین قالب‌های شعر فارسی است با تشبیب، عجین بوده است. شاعران از تشبیب به‌عنوان مقدمه‌ای جذاب برای سرودن قصیده، بهره برده‌اند و کمتر قصیده‌ای بدون تشبیب وجود داشته است. [۴]

حکم فقهی تشبیب

برخی فقها، تشبیب زن را با شرایطی حلال و جایز دانسته‌اند؛ اما بسیاری از فقها، با توجه به سویه‌های اغفال‌کننده و شهوت‌انگیز تشبیب، آن را حرام می‌دانند. [۵] البته حرمت تشبیب در صورتی محقق می‌شود که موضوع تشبیب، زن باشد؛ شنونده‌ای وجود داشته باشد؛ زنی که وصف می‌شود شناخته‌شده و محترم باشد و تشبیب از ناحیه شوهر نباشد.[۶] بنابراین تشبیب همسر، نامزد یا زنی که قصد ازدواج با او را دارد، حرام نیست. همچنین فقها، تشبیب زنی که شاعر او را می‌شناسد، اما شنونده زن را نمی‌شناسد و نیز تشبيب زن خیالی و مبهم را حرام نمی‌دانند. [۷] از منظر فقه اسلامی، سرودن اشعار عاشقانه دربارۀ پسربچه حتی به‌صورت مبهم و خیالی، حرام است. [۸] از نظر برخی فقها، حرمت تشبيب اختصاص به شعر ندارد و در غير شعر نيز حرام است. [۹] شنیدن تشبيب حرام نيز حرام است. [۱۰]

پیامدهای تشبیب حرام

تشبیب در مواردی که فقهای مسلمان، حرام دانسته‌اند می‌تواند پیامدهایی مانند رسوایی، هتک حرمت زن یا خانواده‌اش، اذیت زن و کشاندن مردان فاسق به‌سوی زن را به‌دنبال داشته باشد. [۱۱] به همین ترتیب، درآمدی که از راه تشبيب حرام به‌دست آید نیز حرام شمرده شده است. [۱۲]

پانویس

  1. رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص72؛ حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.
  2. انصاری، المكاسب، 1415ق، ج1، ص177.
  3. رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص74.
  4. حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.
  5. رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص76.
  6. سعید‌زاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص 17.
  7. رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.
  8. محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28
  9. هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج2، ص487.
  10. محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28.
  11. سعید‌زاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص 17؛ ذهنی تهرانی،1369ش، تشريح المطالب، ج2، ص376.
  12. انصاری، المكاسب،1415ق، ج1، ص177-163؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج۲، ص487.

منابع

  • انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة، 1415ق.
  • حسینی، سیده الهام و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، مجله شعرپژوهی، سال 12، شماره 4، 1399ش.
  • ذهنی تهرانی، محمدجواد، تشريح المطالب: شرح فارسی بر مکاسب، قم، حاذق، 1369ش.
  • رضایی، مائده و عاشری، رقیه، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره 80، 1397ش.
  • سعید‌زاده، سید محسن، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، پيام زن، شماره 34، 1373ش.
  • محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل‌البیت الاحیاء التراث، 1414ق.
  • هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت، 1382ق.