آسیب‌پذیری زن

آسیب‌پذیری زن؛ رویارویی همراه با آسیب زن در برابر مشکلات خانواده و اجتماع.

زن به‌عنوان عامل محرک و اثر‌گذار در خانواده و اجتماع، امروزه با مشکلات فردی و اجتماعی گوناگونی روبرو می‌شود که آسیب‌پذیری او را افزایش داده است. برخی انحرافات برآمده از دگرگونی‌های اجتماعی، بیشتر متوجه زنان می‌شود. افزایش آسیب‌پذیری زنان علاوه بر آسیب‌های روحی و جسمی آنها، سبب افزایش آسیب‌های خانوادگی و معضلات اجتماعی می‌شود.

مفهوم‌شناسی

زنان آسیب‌پذیر به زنانی گفته می‌شود که به دلایلی مانند اعتیاد، طلاق، فرار از خانه یا طرد‌شدن از خانواده نسبت به سایر افراد از توانمندی کمتری برای حل مشکلات برخوردار هستند.

زنان آسیب‌پذیر

بخش اصلی زنان آسیب‌پذیر، زنان مطلقه، بیوه یا فراری هستند که اغلب به‌دلیل مشکلات اقتصادی و روحی دچار آسیب‌های فردی و اجتماعی شده‌اند. گروه دیگر، زنان معتاد به مواد مخدر هستند. بسیاری از زنان آسیب‌پذیر به‌دلیل ناتوانی مالی در مکان‌هایی مانند گرم‌خانه‌ها، پارک‌ها و حاشیۀ شهر زندگی می‌کنند.

عوامل مؤثر بر آسیب‌پذیری زنان

در بسیاری از جوامع، زن‌ها معمولاً بیش از مردها در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند. کارشناسان معتقدند آسیب‌پذیری زنان، اغلب مرتبط با ساختار جسمانی و روانی آنها است. وجود حالات روحی متزلزل در زنان آسیب‌دیده سبب می‌شود آنها حتی در برخورد با حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله و آتش‌سوزی نیز دچار آسیب روحی بیشتری می‌شوند و نیاز به توجه و مراقبت ویژه‌ای دارند. ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جوامع نیز نقش بسزایی در آسیب‌پذیری زنان دارد. همچنین بی‌توجهی به توان‌مندی‌های زنان، میزان اعتماد به نفس آنها را کاهش داده و آنها را در بسیاری از محیط‌های خانوادگی و اجتماعی آسیب‌پذیر می‌کند. کارشناسان معتقدند برخی رفتارها و مشکلات اجتماعی مانند پرخاشگری، جنایت، خودکشی، طلاق، اعتیاد و تن‌فروشی از جمله مواردی هستند که آمار آنها در میان زنان آسیب‌پذیر بیشتر است.

تأثیر مدرنیته بر آسیب‌پذیری زنان

امروزه شیوع زندگی مدرن در جهان و به‌ویژه در کشور‌های مسلمان، سبب دگرگونی در زندگی فردی و اجتماعی زنان شده است. دوری افراد از سنت‌ها و باور‌های اصیل خود، سبب شده فضاهای گوناگونی برای آسیب‌پذیری زنان در جامعه فراهم شود. امروزه حضور زنان در فضا‌های عمومی، دگرگون شده و برخی به‌تنهایی در فضاهای عمومی مانند پارک‌ها حضور پیدا کرده و این حضور را فرصتی برای آزادی و هویت‌سازی مستقل از مردان تعریف می‌کنند؛ مانند کسانی که برای پرسه‌زنی، دوست‌یابی، دیده‌شدن و دیدن به پارک می‌روند. این شیوۀ زندگی و اندیشه، فضای عمومی را به فضای آسیب‌زا برای زنان تبدیل کرده و زن را از هویت اصلی خویش دور کرده است.

پیامد‌های منفی آسیب‌پذیری زنان

افزایش آسیب‌پذیری زنان از رهگذر افزایش انحرافات اجتماعی و خانوادگی، سبب تضعیف بنیان خانواده سستی بنیان‌های فرهنگی جامعه می‌شود. تن‌فروشی و اعتیاد از ناهنجاری‌های مهم اجتماعی در میان زنان آسیب‌پذیر به‌شمار می‌روند. رفتار‌های جنسی پرخطر از سوی زنان آسیب‌دیده، هم سبب به‌هم‌خوردن بهداشت روانی، تعادل عاطفی و رفتاری آنها می‌شود و هم سبب افزایش امراضی مانند ایدز و سایر بیماری‌های مقاربتی در جامعه می‌شود. آسیب‌پذیری زن، آسیب‌های روحی متعددی را به اعضای خانواده وارد می‌کند. اكثر فرزندانی که دارای مادر آسیب‌پذیر هستند به‌دليل نداشتن امنيت رواني در خانواده‌هاي خود و همچنين طرد‌شدن از طرف جامعه، جامعه‌پذيري مناسبي ندارند.

راهکارهای کاهش آسیب‌پذیری زن

کارشناسان معتقدند آموزش زنان آسیب‌دیده و افزایش آگاهی آنها، یکی از راه‌های برون‌رفت زنان از آسیب‌های اجتماعی است. آنها آموزش پیشینی را بیش از ارائه خدمات پسینی، در کاهش آسیب‌پذیری زنان دارای اهمیت می‌دانند. همچنین کاهش آسیب‌پذیری زنان با تشخیص و افزایش میزان توانمندی آنها امکان‌پذیر است. آگاه‌سازی بانوان از اهمیت و جایگاه آنها در خانواده و اجتماع،ایجاد خودباوری در زنان، اجرای برنامه‌های توانمندسازی و پیشرفت زنان در خانواده و اجتماع نیز از راهکار‌های مؤثر در کاهش آسیب‌پذیری زنان است. برخی کارشناسان، ایجاد شهرک‌های توانبخشی زنان آسیب‌دیده به‌منظور بازگرداندن آنها به زندگی عادی و تبدیل آنها به سرمایه‌های خانوادگی و اجتماعی را توصیه کرده‌اند. انگاره‌های فرهنگی نادرست درباره ازدواج نکردن با زنان بیوه یا مطلقه، سبب شده که آنها در شمار گزینه‌های مناسب ازدواج مجدد مرد‌ها نباشند. این طردشدگی اجتماعی و فرهنگی، سبب آسیب‌پذیری بیشتر این گروه از زنان شده است. تقویت عوامل و زمینه‌های شتاب‌دهندۀ ازدواج مجدد، قبح‌زدایی و دگرگونی انگاره‌های فرهنگی دربارۀ ازدواج دوبارۀ زنان بیوه و مطلقه، آسیب‌پذیری این گروه از زنان را کاهش می‌دهد.

پیامدهای مثبت کاهش آسیب‌پذیری زنان

زنان نقش مهمی در فرهنگ و فرهنگ‌سازی یک جامعه بر عهده دارند. کاهش آسیب‌پذیری آنها در اجتماع سبب پیشگیری و کاهش انحرافات و مفاسد اجتماعی می‌شود. از دیگر پیامدهای مثبت کاهش آسیب‌پذیری زنان، تقویت حس خودباوری و توانمندسازی زنان در عرصه‌های مختلف خانوادگی و اجتماعی است. رشد فردی، تقویت میزان کار‌آمدی، کاهش خود‌سرزنشی، قبول مسئولیت برای تغییر الگو‌های زندگی از جمله مهم‌ترین پیامدهایی است که در پی کاهش آسیب‎پذیری زنان، در آنها به‌وجود آمده یا تقویت می‌شود. همچنین کاهش آسیب‌پذیری زنان تأثیر بسزایی در ایجاد خانوادۀ موفق و کاهش ناهنجاری‌های خانوادگی دارد و بهداشت جسمی و روانی زن را نیز به‌دنبال دارد.

منابع

• احمدزاده، مریم، «نقش زن در کاهش آسیب پذیری فرهنگی»، وب‌سایت الزهرا، تاریخ بازدید: 27 فروردین 1402ش.
• برومند، زهرا، «زنان آسیب‌پذیر، خارج از متن جامعه»، مجموعه مقالات همایش سراسری ارتقاء سلامت زنان، 1398ش.
• ربانی خوراسگانی، علی و مومنی راد، فهیمه، «بررسی عوامل تربیتی مؤثر بر جامعه‌پذیری فرزندان بر اساس روش تحلیل مضمون (مطالعه موردی دو گروه از مادران آسیب دیده شهر اصفهان)»، پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، شماره 8، 1395ش.
• رشیدی، طلا و ملک‌حسینی، عباس، «مدرنیته و تأثیر آن بر هویت‌یابی زنان در فضاهای عمومی شهری (مطالعه موردی پارک ائل‌گلی تبریز)»، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 1393ش.
• شرف‌پور، فرهاد، «زنان؛ آسیب‌پذیرترین گروه در شرایط بحران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 30 آبان 1400ش.
• صیفوری، طیبه و همکاران، «رفتارشناسی زنان آسیب‌پذیر با رویکرد آمایش و ساماندهی فضایی- اجتماعی شهر تهران»، تحقیقات جغرافیایی، شماره 123، 1395ش.
• ناصری، عرفان و یزدخواستی، بهجت، «بررسی عوامل جامعه‌شناختی مرتبط با عدم ازدواج مجدد زنان فاقد همسر (مطالعه موردی: زنان تحت حمایت در شهر سنندج)»، توسعه اقتصادی، شماره 1، 1398ش.
• نوروزی، فریبا، «ارائه راهکارهای پیشگیری و کاهش آسیب در زنان آسیب‌دیده اجتماعی با تأکید بر آموزش»، مطالعات راهبردی در علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی، شماره 2، 1398ش.