اختلال وسواسی جبری
اختلال وسواسی جبری؛ اختلال روانی و از نوع اضطرابی در فکر و عمل.
اختلال وسواسی-اجباری (وسواس فکری-عملی)، گونه‌ای از اختلال روانی است که به دو صورت فکری و عملی ظاهر می‌شود. این اختلال از شایع‌ترین اختلال‌ها در دنیا و چهارمین بیماری در حوزۀ روانپزشکی محسوب می‌شود. مهمترین درمان این اختلال، پرهیز از رفتار وسواسی است.
مفهوم‌شناسی
وسواس به‌معنای سرگردانی و تردید،[۱] در اصطلاح به حالتی گفته می‌شود که مانع ثبات و اطمینان است.[۲] در علم روانشناسی، اختلال وسواس در دسته اختلال‌های اضطرابی قرارگرفته[۳] که ناتوان‌کننده است و ویژگی اصلی آن وجود اجبارهای مکرر و شدید است که سبب اتلاف وقت و اخلال در زندگی طبیعی می‌شود. اختلال وسواس ((OCD در کتب روانشناسی معمولا با عبارت «وسواسی-اجباری» بیان می‌شود و گاهی نیز عبارت‌هایی مانند «وسواس فکری ـ عملی»، «وسواس ـ اجبار»، «وسواس» و «تشریفات وسواسی» استفاده شده است.[۴]
انواع وسواس
وسواس به دو نوع «وسواس فكرى» و «وسواس عملى»، تقسیم می‌شود؛ وسواس فكرى، پندارها و خيالاتی است که به ذهن انسان می‌آید. وسواس عملى نیز در اعمال انسان جلوه‌گر می‌شود.[۵] وسواس عملی معمولاً با فکرهای وسواسی رابطه منطقی دارد؛ مثلا کسی که از میکروب و آلودگی، ترس وسواسی دارد، اجبار عملی شستن دست‌ها و تمیز کردنِ خانه را در پیش می‌گیرد و یا به دنبال فکرهای وسواسی مربوط به امنیت، وارسی قفل درها و پنجره‌ها را شروع می‌کند.[۶]
فراوانی وسواس
دو تا سه درصد از مردم حهان گرفتار اختلال وسواس فکری_ اجبار عملی هستند.[۷] فراوانی این اختلال در میان ایرانیان، کمتر از دو درصد گزارش شده است. فراوانی وسواس میان مردان و زنان، تقریبا همسان است. یک پژوهش در ایران نشان داده است که شک و سرگردانی، رایج‌ترین وسواس فکری و شستن رایج‌ترین وسواس عملی میان ایرانیان است.[۸]
عوامل وسواس
با رویکردهای مختلف، عوامل متفاوتی برای وسواس شناسایی شده است. اندیشمندان مسلمان، القائات و خطورات شیطانی را سبب وسواس دانسته[۹] و وسواس را از ابزارهای شيطان براى گمراهی انسان معرفی کرده‌اند.[۱۰]
رویکرد روان تحلیل‌گری، علت وسواس را، تضادهای روانشناختی ناخودآگاه می‌داند.
از دیدگاه نظریه رفتاری، فکرهای وسواسی محرک‌های شرطی هستند. شخص درمی‌یابد که عمل خاصی موجب کاهش اضطراب وابسته به یک فکر وسواسی است و به تدریج این عمل به صورت یک الگوی رفتاری آموخته‌شده ثابت در می‌آید.
از دیدگاه نظریه شناختی، عامل اصلی تداوم اختلال وسواس، در خطاها و شیوه‌های نادرست ارزیابی افکار مزاحم نادرست و تلاش بیهوده در جهت کنترل آنها است. برخی پژوهش‌ها، وراثت را از زمینه‌های مهم وسواس معرفی کرده‌اند.[۱۱]
در بعضی مطالعات به سبک تفکر و تاثیر بدبینی به‌عنوان عاملی در شکل‌گیری وسواس اشاره شده است و اینکه افراد وسواسی، بدبینی بیشتری از افراد عادی دارند.[۱۲] تاثیر کمالگرایی منفی نیز در وسواس ثابت شده و در مطالعات متعددی ارتباط بین کمالگرایی منفی با وسواس شستشو، وارسی و احتکار، گزارش شده است.[۱۳]
درمان
در درمان اختلال وسواس دو رویکرد اساسی وجود دارد:
- مداخلات دارویی که ریشه در یافته‌های عصب‌شناختی دارد.
- مداخلات روانشناختی و رفتاری که متأثر از نظریه‌های یادگیری و یافته‌های شناختی است.[۱۴]
دارو درمانی
درمان‌های دارویی اختلال وسواس اجباری معمولاً با یکی از مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (فلوکسیتین، فلوکسامین، پاروکستین، سرترالین و سیتالوپرام) یا کلومی‌پرامین شروع می‌شود. از میان این داروها، فلوکسیتین مصرف گسترده‌‌‌ای دارد.[۱۵]
رفتار درمانی
رفتاردرمانی شامل رویارو‌‌کردن بیمار با موقعیت‌های گوناگون ایجاد‌کننده وسواس‌ها و سپس ممانعت از انجام هرگونه پاسخ رفتاری یا خنثی‌کننده به‌وسیله بیمار است. بر اساس مطالعات، تقریباً ۸۰ درصد از بیماران با این روش درمانی، بهبود یافته‌اند.[۱۶]
درمان شناختی- رفتاری وسواس
پیش‌فرض رویکرد شناختی- رفتاری آن است که در شکل‌گیری هر اختلال روانشناختی، باورهای ناکارآمد خاص آن اختلال، نقش دارند؛ از این‌رو برای درمان وسواس باید آن باورهای ناکارآمد برطرف شوند. رویکرد شناختی در وسواس به معنای رویارویی با محرک‌ها بوده و مکمل درمان رفتاری است.[۱۷]
درمان وسواس با رویکرد اسلامی
در متون دینی، وسواس به شیطان نسبت داده شده و برای درمان وسواس، به موارد زیر اشاره شده است:
- بستن راه نفوذ شیطان به قلب[۱۸] و آبادکردن دل با فضایل
- دعا، توسّل و رابطه با خدا[۱۹]
- استعاذه و تضرّع[۲۰]
- اندیشمندان مسلمان بهترین درمان را بی‌اعتنايى به وسواس دانسته‌اند؛ مثلا اگر فردی در وضو وسواس دارد، در عمل فقط یک غرفه آب استعمال كند[۲۱] و افراد عادی را به عنوان الگوی عملی خود انتخاب کند.[۲۲]
پانویس
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه وسواس.
- ↑ كاشف‌الغطاء، كشف الغطاء عن مبهمات الشريعة الغراء، 1422ق، ج1، ص309.
- ↑ هایمن و پدریک، رهایی از وسواس، 1393ش، ص35.
- ↑ ربیعی و خرم‌دل، اختلال وسواس-اجباری و اختلالات مرتبط با آن، 1393ش، ص۱۱-14.
- ↑ مظاهری، راهكارهاى عملى درمان وسواس، 1389ش، ص12.
- ↑ آردن و کورسو، کتاب کار برای درمان اختلال وسواس فکری ـ اجبار عملی، ۱۳۹3ش، ص۲۰.
- ↑ آردن و کورسو، کتاب کار برای درمان اختلال وسواس فکری_ اجبار عملی، ۱۳۹۳ش، ص۲۵.
- ↑ ربیعی و خرم‌دل، اختلال وسواس-اجباری و اختلالات مرتبط با آن، 1393ش، ص36-۳۸.
- ↑ خمینی، چهل حديث، 1388ش، ص399.
- ↑ مظاهرى، راهكارهاى عملى درمان وسواس، 1389ش، ص10.
- ↑ علیپور و دیگران، «شکل‌گیری اختلال وسواس ـ اجباری طهارت و نجاست بر اساس منابع اسلامی»، 139۸ش، ص9-11.
- ↑ بازدار و دیگران، «مقایسه سبک‌های تفکر، سبک‌های اسناد، خوشبینی و بدبینی در بیماران مبتلا به اختلال وسواس و افراد بهنجار»، 1392ش، ص40.
- ↑ حاجی سیدتقیا تقوي و دیگران، «مقایسه سطوح کمالگرایی مادر با پیوند والدینی در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری_عملی و افراد سالم»، 1394ش، ص48-49.
- ↑ ربیعی و خرم‌دل، اختلال وسواس-اجباری و اختلالات مرتبط با آن، 1393ش، ص۶۰.
- ↑ ربیعی و خرم‌دل، اختلال وسواس-اجباری و اختلالات مرتبط با آن، 1393ش، ص۶۱.
- ↑ ربیعی و خرم‌دل، اختلال وسواس-اجباری و اختلالات مرتبط با آن، 1393ش، ص۶۶.
- ↑ ربیعی و خرم‌دل، اختلال وسواس-اجباری و اختلالات مرتبط با آن، 1393ش، ص۶۷.
- ↑ «وسواس»، ویکی فقه.
- ↑ مظاهری، راهكارهاى عملى درمان وسواس، 1389ش، ص28.
- ↑ خمینی،چهل حديث، 1388ش، ص407.
- ↑ خمینی،چهل حديث، 1388ش، ص406.
- ↑ مظاهری، راهكارهاى عملى درمان وسواس، 1389ش، ص42.
منابع
- آردن، جان و کورسو، دانیل، کتاب کار برای درمان اختلال وسواس فکری_ اجبار عملی، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران، رشد، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- بازدار، فاطمه و دیگران، «مقایسه سبک‌های تفکر، سبک‌های اسناد، خوشبینی و بدبینی در بیماران مبتلا به اختلال وسواس و افراد بهنجار»، دو فصلنامه پژوهش‌های نوین روانشناختی، سال هشتم، شماره 32، زمستان 1392ش.
- حاجی سیدتقیا تقوي، زهراسادات و دیگران، «مقایسه سطوح کمالگرایی مادر با پیوند والدینی در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری_عملی و افراد سالم»، در مجله مطالعات روانشناختی، دوره 11، شماره 2، تابستان 1394ش.
- خمینی، سید روح‌الله، چهل حدیث، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم، 1388ش.
- ربیعی، مهدی و خرم‌دل، کاظم، اختلال وسواس-اجباری، تهران، دانژه، چاپ اول، 1393ش.
- علیپور، حسین و دیگران، «شکل‌گیری اختلال وسواس ـ اجباری طهارت و نجاست بر اساس منابع اسلامی»، در مجله اسلام و پژوهش‌های روانشناختی، سال پنجم، شماره اول، پیاپی ۱۱، بهار و تابستان 139۸ش.
- مظاهرى، حسین، راهكارهاى عملى درمان وسواس، اصفهان، مؤسسه فرهنگى مطالعاتى الزهرا، 1389ش.
- كاشف‌الغطاء، جعفر، كشف الغطاء عن مبهمات الشريعة الغراء، قم، دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، چاپ اول، 1422ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 فروردین 1402ش..
- «وسواس»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 26 فروردین 1406ش.
- هایمن، بروس م. و پدریک، چری، رهایی از وسواس، ترجمه حبیب‌الله قاسم زاده، تهران، کتاب ارجمند، چاپ اول، 1393ش.