از این ستون به آن ستون فرج است

از این ستون به آن ستون فرج است؛ ضرب‌المثلی که به داشتن امید و انجام تلاش در موقعیت‌های سخت زندگی اشاره دارد.

ضرب‌المثل «از این ستون به آن ستون فرج است» از گذشته‌های دور تاکنون در فرهنگ ایرانیان بسیار کاربرد داشته است. این ضرب‌المثل بین ایرانیان به‌عنوان نمادی از امیدواری و تلاش در شرایط سخت و دشوار شناخته شده است و نه‌تنها در زندگی روزمره آنان بلکه در حکایات و داستان‌های آنها نیز مورد استفاده قرار گرفته است و نشان از روحیۀ مقاوم ایرانیان در برابر مشکلات دارد.

واژه‌شناسی

اصلی‌ترین واژه در این ضرب‌المثل واژۀ «فَرَج» است. فرج در لغت‌نامۀ فارسی به‌معنی گشایش در کارها و مشکلات است. این واژه در متون دینی و ادبیات فارسی نیز بسیار به‌کار رفته و بیانگر امیدواری و گشایش کارها در شرایط سخت زندگی و ناامیدی است؛ زیرا بشر همواره با امید زنده است و در سایۀ امید ناملایمات زندگی را تحمل می‌کند. معنا و مفهوم کلی ضرب‌المثل این است که در شرایط دشوار می‌توان با امید و انگیزه با تغییر موقعیت فعلی خود به موفقیت و رهایی از شرایط سخت دست ‌یافت.

ریشۀ ضرب‌المثل

برای ضرب‌المثل «از این ستون به آن ستون فرج است»، دو داستان نقل شده است:

داستان اول

مردی گناه‌کار در آستانۀ دار زدن بود. او در هنگام اجرای حکم خود رو به فرماندار کرد و از او خواست تا آخرین خواستۀ او که دیدن مادرش در شهری دیگر است را بپذیرند و به او مهلت دهند که به دیدار مادرش برود و در اولین فرصت برگردد. همه از این خواستۀ او تعجب کردند. فرماندار از مردم خواست که کسی ضمانت او را قبول کند تا اجازه دهد که مرد به دیدار مادرش برود، اما به‌دلیل اینکه او فردی ناشناس در آن شهر بود، کسی ضمانت او را قبول نمی‌کرد. مرد رو به مردم کرد و از آنها خواهش کرد که فردی به‌خاطر خدا حاضر و ضامن او شود تا وی بتواند برای آخرین بار به دیدار مادرش برود. سرانجام شخصی جلو آمد و ضمانت آن مرد را قبول کرد که او برود و تا روز معینی خود را به آنجا برای اجرای حکم برساند وگرنه در غیر این صورت، مرد ضامن به جای فرد گناه‌کار، به دار آویخته شود. پس از آن مرد ضامن را زندانی کردند. روز موعود فرا رسید و مرد گناه‌کار به شهر بازنگشت. به حکم فرماندار، مرد ضامن را برای اجرای حکم به ستونی بستند. مرد ضامن قبل از اجرای حکم رو به فرماندار کرد و از او خواست تا وی را به ستون دیگری ببندند. از او دلیل این امر را سؤال کردند، مرد در جواب گفت: اگر خدا بخواهد از این ستون به آن ستون فرج است. با قبول این خواهش، زمانی که می‌خواستند او را به ستون دیگر ببندند، صدای فرد گناه‌کار از دور شنیده شد که خود را به شهر رسانده بود. پس از آن فرد ضامن را از ستون باز کردند و فرد گناه‌کار آمادۀ اجرای حکم شد. فرماندار که وفای به عهد فرد گناه‌کار را دیده بود، او را بخشید و مرد ضامن نیز با از این ستون به آن ستون رفتن از مرگ نجات پیدا کرد.

داستان دوم

روزی مسافری وارد شهری غریب شد و شب را در آنجا ماند. از قضا همان شب، مردی در آن شهر کشته شد. نگهبانان شهر که مرد مسافر را در نزدیکی محل قتل یافته بودند، او را دستگیر و متهم به قتل کردند. مرد مسافر هرچه انکار کرد و خواست بی‌گناهی خود را اثبات کند، کسی حرف او را نپذیرفت. بنابراین قرار شد که فردای آن روز، او را اعدام کنند و به همین دلیل او را به ستونی بستند. هنگام اجرای حکم از او آخرین خواسته‌اش را پرسیدند. مرد از آنها خواست که او را به ستون دیگری ببندند، اطرافیان که از خواستۀ او در تعجب بودند، از او دلیل این خواسته را پرسیدند. مرد مسافر در جواب آنها گفت شاید خدا خواست و از این ستون به آن ستون فرجی حاصل شد. در هنگام تعویض جایگاه او، حاکم شهر از آنجا می‌گذشت. حاکم با دیدن جمعیت به‌سوی آنها آمد و دلیل شلوغی را جویا شد. وقتی از اتهام مرد مسافر آگاهی یافت به نگهبانان دستور داد که او را آزاد کنند و به بقیه گفت که قاتل اصلی که خبر اعدام مرد مسافر را شنیده بود، از ترس اینکه فرد دیگری بی‌گناه اعدام شود، شب قبل، خود را به قاضی معرفی کرده است و به این ترتیب مرد مسافر بی‌گناه از مرگ نجات پیدا کرد. سپس مرد مسافر رو به مردم کرد و به آنان گفت: اگر من را از این ستون به آن ستون نمی‌بستید، من الان اعدام شده بودم و اگر خدا بخواهد «از این ستون به آن ستون فرج است».

کاربرد ضرب‌المثل

این ضرب‌المثل در جایی به‌کار برده می‌شود که فردی در شرایط بسیار سختی گرفتار شده و از همه چیز ناامید است. در آن هنگام به او گفته می‌شود «از این ستون به آن ستون فرج است»، یعنی هر کاری از دستت بر می‌آید انجام بده هرچند بی‌فایده به نظر برسد؛ زیرا ممکن است همان کار موجب گشایش در کار و رهایی تو از آن شرایط سخت شود و با این جمله به او دلداری داده و او را تشویق به یافتن راه‌حل‌های جدید می‌کنند.

نقش امید در آموزه‌های اسلامی

نقش امید در زندگی انسان بسیار پررنگ بوده و بر همین اساس در آیات قرآن و روایات اسلامی نیز بر اهمیت امید و گشایش امور در سختی‌ها تاکید شده است. در قرآن در سوره شرح آمده است که با سختی‌ها آسانی نیز هست و به اهمیت امید در فرهنگ اسلامی اشاره می‌کند. امام علی نیز بزرگترین بلا را ناامیدی دانسته است. تاثیر این آموزه‌ها در فرهنگ اسلامی به‌صورت بالا بودن امید در جوامع مسلمان و پویایی و سرزندگی آنها نمود پیدا کرده است.

ضرب‌المثل‌های مشابه

نقش امید و تلاش و تحرک در مواجهه با مشکلات، علاوه بر ضرب‌المثل «از این ستون به آن ستون فرج است»، در ضرب‌المثل‌های دیگری نیز آورده شده است، مانند:

• در ناامیدی بسی امید است: بیانگر امیدواری انسان در بدترین شرایط است.
• آدم به امید زنده است: به اهمیت امید در زندگی اشاره می‌کند.
• از تو حرکت از خدابرکت: نیز به تحرک و تغییر موقعیت زندگی در شرایط دشوار اشاره دارد.

منابع

• قرآن کریم.
• «از این ستون به آن ستون فَرَج است»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1399ش.
• تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، قم، دار الکتاب الاسلامی، 1410ق.
• «چگونه می‌توان امید را در جامعه گسترش داد؟»، وب‌سایت انجمن مددکاران اجتماعی ایران، تاریخ درج مطلب: 15 اسفند 1396ش.
• «حکایت ضرب‌المثل از این ستون به آن ستون فرج است را می‌دانید؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 15 آبان 1394ش.
• «داستان ضرب‌المثل از این ستون به آن ستون فرج است»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 10 مهر 1403ش.
• «داستان ضرب‌المثل از این ستون به آن ستون فرج است»، وب‌سایت کانون فرهنگی آموزش: قلم‌چی، تاریخ درج مطلب: 20 بهمن 1391ش.
• «ضرب‌المثل از این ستون به آن ستون فرج است»، وب‌سایت آخرین خبر، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1401ش.
• «ضرب‌المثل ازاین ستون به آن ستون فرج است»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 11 مهر 1403ش.
• کهنه‌پوشی، سامان، «ریشه و معنی ضرب‌‌المثل از این ستون به آن ستون فرج است»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 9 مرداد 1402ش.
• «معنی ضرب‌المثل آدم به امید زنده است»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 11 مهر 1403ش.
• «معنی ضرب‌المثل از این ستون به آن ستون فرج است+داستان»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 10 مهر 1403ش.
• «معنی ضرب‌المثل در ناامیدی بسی امید است»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 11 مهر 1403ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 مهر 1403ش.