از خون جوانان وطن لاله دمیده

از خون جوانان وطن لاله دمیده؛ تصنیف مشهور و اثرگذار از عارف قزوینی.

از خون جوانان وطن لاله دمیده، تصنیف ملی و میهنی و اثر ماندگار و مشهور از عارف قزوینی در دوران انقلاب مشروطه است که نقش مهم در ایجاد حس وطن دوستی در صد سال اخیر بین مردم ایران داشته و در هنر موسیقی به‌طور گسترده و اثرگذار بازتاب پیدا کرده است. این تصنیف مربوط به ادبیات مقاومت بوده و روایتگر از خودگذشتگی جوانان برای حفظ وطن و هویت ملی ایران و ارزش‌های دینی است.

نام‌گذاری

این تصنیف با نام «از خون جوانان وطن لاله دمیده» مشهور شده است و «راز دل» و «هنگام می» نیز خوانده می‌شود. لاله در نام این تصنیف، همان لالۀ سرخ بوده که در ادبیات فارسی نماد شهید و کشتۀ راه دوست است. بر اساس یک افسانه، گفته می‌شود که وقتی «سیاوش» قهرمان ایران زمین کشته شد از قطرات خون او لاله دمید و بعد از آن، این گل، به‌عنوان نماد شهید مطرح شده است.

معرفی

«از خون جوانان وطن لاله دمیده» نام هفتمین و مشهورترین تصنیف از مجموعه سروده‌های عارف قزوینی (١٣١٣- ١٢٦١ش) است که عارف آن را در دورۀ دوم «مجلس شورای ایران»، به‌دنبال فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان و به‌یاد اولین قربانیان آزادی سرود و از آن زمان تا به امروز این تصنیف ماندگار شده است. به‌گفتۀ عارف قزوینی، به‌واسطه عشق «حیدرخان عموقلی» به آن، این تصنیف به‌یاد وی چاپ شده است. این تصنیف با اشعار زیر، آغاز می‌شود:

هنگام می و فصل گل و گشت چمن شد		در بار بهاری تهی از زاغ و زغن شد
از ابر کرم، خطۀ ری رشک ختن شد		دلتنگ چو من مرغ قفس بهر وطن شد
چه کج رفتاری ای چرخ		چه بد کرداری ای چرخ
سر کین داری ای چرخ		نه دین داری،
نه آیین داری ای چرخ
از خون جوانان وطن لاله دمیده		از ماتم سرو قدشان، سرو خمیده
در سایۀ گل بلبل از این غصه خزیده		گل نیز چو من در غمشان جامه دریده

درون‌مایۀ اصلی

درون‌مایۀ اصلی این تصنیف، ستایش از مبارزه و دلاوری جوانان و کسانی است که برای وطن و احیای ارزش‌های دینی و ملی، از جان خود می‌گذرند و در برابر ستم و استبداد، ایستادگی می‌کنند.

زمینه ها

1. استبداد و بی‌کفایتی دستگاه حکومتی

استبداد سیاسی، بی‌کفایتی دستگاه حکومتی قاجاریه، نااميدي مردم از حكومت، ضعف نيروي اداري و نظامي و نابسامانی‌های فرهنگی و اجتماعی، شدت يافتن درگيري ميان علما و حاکمان قاجار و زیر سؤال رفتن مشروعیت سیاسی و مردمی قاجاريه، زمینه‌ساز خلق ادبیات مقاومت از جمله تصنیف از خون جوانان وطن لاله دمیده، بوده است.

2. انقلاب مشروطه

انقلاب مشروطه مهمترین رویداد سیاسی و اجتماعی بود که عارف قزوینی را تحت تأثیر قرار داد و باعث خلق تصنیف از خون جوانان وطن لاله دمیده، شد و به موفقیت نهضت مشروطه کمک کرد. به‌طور کلی، سرودهای اعتراضی، از انقلاب مشروطه در ایران رواج پیدا کرد.

محبوبیت مردمی

مضمون این سرود مورد استقبال ایرانیان قرار گرفت و زبان به زبان و سینه به سینه نقل شد و با گذشت صدسال نیز مردم کوچه و بازار این تصنیف را دوست دارند. این اثر جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ ملی و تاریخ ایران شده است و به‌همین دلیل، فراموش نمی‌شود.

اثرگذاری‌ها

1. ایجاد روحیۀ انقلابی

این تصنیف در آن روزگار در روزنامه‌ها، اعلان‌ها و بروشورها بازتاب رسانه‌ای پیدا کرد و در برانگیختن و آزادی مردم نقش مهمی داشت؛ زیرا مردم آن را می‌خواندند و برای مبارزه و شرکت در انقلاب بسیج می‌شدند.

2. بیداری مردم و آزادی‌خواهی

این تصنیف کارکرد اجتماعی و سیاسی بالاتر از دوران مشروطه پیدا کرد و در دوره‌های مبارزات ضد ستم و شور آزادی‌خواهی، در ذهن و زبان مردم جاری شد و هنوز هم هر جایی که خون شهیدی بر زمین می‌ریزد، این سرود، توسط مردم زمزمه می‌شود.

3. انقلاب اسلامی و هشت‌سال دفاع مقدس

«از خون جوانان وطن لاله دمیده» با پیروزی انقلاب اسلامی ایران جانی دوباره گرفت. این شعر هم در رشادت‌های جوانان ایرانی در شكل‌گیری انقلاب اسلامی و هم در دوران دفاع مقدس تأثیرگذار بود.

راز ماندگاری

راز محبوبیت و ماندگاری این تصنیف میهنی را در زبان ساده و همه‌فهم، مضامین اجتماعی، افکار سیاسی و عقاید بلند انقلابی و انسانی آن می‌دانند. شاعر نیز صداقت عاطفی داشته و ارزش‌های اصلی و نیاز روز مردم را مطرح کرده و درهم‌آمیزی این تصنیف با هنر موسیقی نیز در ماندگاری آن تأثیرگذار بوده است.

بازتاب‌های هنری

1. موسیقی

تصنیف از خون جوانان وطن لاله دمیده، در موسیقی بازتاب گسترده پیدا کرده است. عارف قزوینی، خود اولین کسی بود که این تصنیف را تنها با یک سه‌تار اجرا کرد اما نسخه‌ای از آن اجرا در دست نیست. این تصنیف بعدها، بارها توسط خوانندگان مشهور ایران اجرا شده اما در میان آنها اجرای «محمدرضا شجریان» از همه مشهورتر است. شجریان در سال ۱۳۵۱ش با همکاری گروه «شیدا» به سرپرستی محمدرضا لطفی این اثر را با تنظیم متفاوت فرامرز پایور اجرا کرده است. سالار عقیلی، علی‌رضا قربانی، افتخاری، عبدالله دوامی و عسگر عبدالله‌یف (در تفلیس) نیز این تصنیف را اجرا کرده‌اند.

2. نقاشی

جان‌مایۀ تصنیف از خون جوانان وطن لاله دمیده در یک اثر هنری به‌همین نام به‌مناسبت حادثۀ تروریستی در حرم شاه‌چراغ شیراز، توسط «حسن روح‌الامین» نقاشی شده است. در این نقاشی اثرگذار، تصویر مادر و فرزندی دیده می‌شوند که جزء قربانیان این رویداد تروریستی بوده‌اند.

منابع

• «از خون جوانان وطن لاله دمیده... »، خبرگزاری رضوی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ بهمن ۱۳۹۴ش.
• «از خون جوانان وطن لاله دمیده روی بوم نقش بست»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 6 آبان 1401ش.
• «بررسی تصنیف از خون جوانان وطن لاله ‌دمیده؛ با كاروان شعر و موسیقی رادیو فرهنگ»، وب‌سایت رادیو فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1399ش.
• «تأثیر اتفاقات سیاسی و اجتماعی بر تصنیف‌سرایی؛ عارف، شیدا و بهار اضلاع اصلی تصنیف‌سرایان نوین»، خبرگزاری ایلنا، 29 آذر 1399ش.
• «تصنیف ۱۱۵ ساله؛ از خون جوانان وطن لاله دمیده»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ش.
• «تصنیف از خون جوانان وطن لاله دمیده به چه مناسبتی سروده شد؟/ عارف قزوینی پایه‌گذار کنسرت در ایران بود»، خبرگزاری دانشجو، 10 شهریور 1393ش.
• «دربارۀ از خون جوانان وطن بیشتر بدانیم»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۴۰۰ش.
• «عارف قزوینی؛ شاعری میهن‌پرست»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱ بهمن ۱۳۹۴ش.
• «عارف قزوینی؛ شاعری وطن‌پرست و سرشار از شور انقلابی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۹۷ش.
• قزوینی، عارف، تصنیف‌ها، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 21 اردیبهشت 1402ش.
• «گل لاله و سمبل شهادت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 11 تیز 1385ش.