اوستا

افزودن پیوند
از ویکی‌زندگی

اوستا؛ کتاب دینی زردشتیان

اوستا، کتاب دینی زردشتیان است که به پنج گروه تقسیم می‌شود: 1. یسنا؛ 2. اوستا، ویسپَرد؛ 3. وَندیداد؛ 4. یشتا؛ 5. خرده اوستا.[۱] برخی از پژوهشگران معتقدند که امروزه، تنها یک‌پنجم از این کتاب باقی مانده است.[۲] اوستا، کهن‌ترین اثر مکتوب برجای‌مانده به زبان ایران باستان است که به خط اوستایی نوشته شده و شامل آموزه‌های دینی زردشتیان، اساطیر، فرهنگ و باورهای کهن مردم ایران است.

واژه‌شناسی اوستا

واژۀ اوستا، در هیچ جای این کتاب نیامده است، و تنها از طریق زبان پهلوی به ایرانیان معرفی شده است.[۳] برخی، این واژه را به «نیایش»، «پایه، اساس»، «دانش» و «راز» معنا کرده‌[۴] و برخی دیگر آن را «آگاهی‌نامه» یا «دانش‌نامه» می‌دانند.

در مکتوبات کهن دوران اسلامی، از اوستا با نام‌های «ابستا»، «اَستا»، «اَبستاق»، «وِستا»، «ستا»، «اوستاک»، «آبستا»، «اَبستاغ» و «بستاق» یاد کرده‌اند.

اهمیت اوستا

پژوهشگران، کتاب اوستا را از دو نظر بااهمیت می‌دانند:

  1. این کتاب، شامل کهن‌ترین آموزه‌های مزدایی است؛
  2. تنها نوشتۀ باقی‌مانده به زبان اوستایی است.[۵]

آنچه دربارۀ این کتاب، بر همگان آشکار است، تدریجی بودن تدوین کتاب اوستا است. زمان و مکان دقیق سرایش بخش‌های مختلف این کتاب نیز مشخص نیست. قدمت این کتاب، بر اساس زبان نوشتاری آن، که بخشی به «گویش گاهانی» است به هزارۀ اول قبل از میلاد برمی‌گردد. بخش‌های دیگر این کتاب، به حدود 1700 سال پیش از میلاد نسبت داده شده است.[۶]

کتابت اوستا

متون اوستا، با خطی که در دورۀ ساسانیان ابداع شد و همچنین در همان بازۀ زمانی، نوشته شد.[۷] این خط، پس از آن به خط اوستایی یا خط دین شهرت یافت. انتقال دقیق و سینه به سینۀ متون اوستایی تا دوران ساسانیان، مهم‌ترین روش نگهداری این متون بوده[۸] و به‌عنوان یک سنت کهن تا مدت‌ها، در میان اقوام مختلف ایرانی ادامه یافت.[۹] این سنت، توسط گوسان‌ها در دورۀ اشکانیان و نیز به وسیلۀ نوازندگان و خنیاگران در دورۀ ساسانیان، به‌صورت اشعاری همراه با ساز برای مردم نقل می‌شد تا به دست شاعران فارسی‌زبان سپرده شد. نقالی، شاهنامه‌خوانی و کوراوغلی خوانی را باقی‌ماندۀ همان سنت‌های کهن در ایران باستان می‌دانند که تا امروز در میان ایرانیان رایج مانده است.

بخش‌های مختلف اوستا

در دورۀ ساسانیان، اوستا، شامل 3 کتاب بزرگ 7 فصلی بود که به‌ترتیب «گاهانیک»، «هادگ مانسَریگ» و «دادیگ» نام داشتند. کتاب گاهانیک شامل گاهان و تفاسیر آن، کتاب هادگ شامل دعا و اذکار ویژۀ مراسم دینی و کتاب دادیگ شامل متونی فقهی بود.[۱۰] بخش زیادی از کتاب اوستا، در طول تاریخ از بین رفته و اندکی از آن باقی‌مانده است که شامل 5 بخش و بیش از 20 قطعه اوستایی است. از جملۀ این قطعات نیز می‌توان به نیرنگستان، پرسشنیها، آئوگمدئچا، هادخت‌نسک، وَئثانسک، آفرین زردشت و ویشتاسپ‌یشت اشاره کرد.[۱۱]

یسنها

یسنا در زبان اوستایی به‌معنی پرستش و نیایش است. این بخش شامل 72 ها (های)، هائیتی یا بخش است. کمربند مقدس زردشتیان نیز شامل 72 بند بافته شده است که نمادی از 72 فصل یسنا است. سروده‌های یسنها، در مراسم یسناخوانی یا یزش، که مهم‌ترین آیین عبادی زردشتیان به‌حساب می‌آید، خوانده می‌شوند. طی این مراسم، دو موبد که «زوت» و «راسپی» نام دارند، 72 فصل یسنا را می‌خوانند. یسنهای 1 تا 8 شامل نام ایزدان است؛ یسنهای 9 تا 11 به‌نام «هوم پشت» شامل ستایش و نیایش ایزد هوم و درخواست بخشش‌های او است؛ یسن 12 در آغاز شامل دعای فَروَرانه است که برای هر فرد نوکیش واجب است؛ بخشی دیگر از یسنها، شامل چند ذکر مهم به گویش گاهانی هستند که بیشتر حالتی عبادی دارند. در بخش‌های مختلف اوستا و همچنین در نوشته‌های برجای‌مانده به زبان فارسی میانه، به فضیلت و آثار این دعاها اشاراتی شده است.[۱۲] 17 فصل از یسنها را نیز سروده‌های منسوب به زردشت تشکیل می‌دهند. این بخش، تنها بخشی از اوستا است که نظم روشن و آشکاری داشته و وزن آن نیز براساس شمار هجاها است.[۱۳]

ویسپرد

کتاب ویسپرد شامل 24 فصل است که از نظر مضمون و ادبیات، بسیار به یسنها شباهت دارد. برخی معتقدند که ویسپرد همان ینسها است با جملاتی کامل‌تر و واضح‌تر.[۱۴]

یشتها

یشتی نیز در زبان اوستایی به‌معنی پرستش است. این کتاب، اغلب شامل سروده‌هایی در رابطۀ با بزرگداشت ایزدان آریایی است. تنها 21 یشت از این کتاب باقی‌مانده که نام و ترتیبی هماهنگ با روزهای ماه در تقویم زردشتی دارد. در میان سروده‌های این کتاب می‌توان نشانه‌هایی از باورهای مردم آن روزگار را نیز یافت که هنوز پابرجا هستند، مانند باور به بازگشت فره‌وشیهای درگذشتگان به جهان مادی. این باور، پس از کتاب زردشت، در کتبی دیگر مانند آثار الباقیه، از نوشته‌های دوره اسلامی، نیز آمده است.[۱۵] «فره» که از آن در کتاب اوستا بسیار یاد شده، گوهری ایزدی است که ضامن تمام پیروزی‌ها و عاملی برای خوشبختی است.[۱۶] باورهایی همچون چشم زخم، جادو و پری نیز از اعتقادات کهن ایرانیان بوده است که هنوز در میان برخی از مردم ایران وجود دارد.[۱۷]

وندیداد

وندیداد در زبان اوستایی به‌معنی دور شدن و جدایی از دیوان است. این بخش، از جمله بخش‌های کتاب اوستا است که به‌صورت کامل باقی‌مانده است.[۱۸] پژوهشگران معتقدند که این کتاب به زبان اوستایی متأخر نوشته شده و مرتبط با دوران اشکانیان است.[۱۹] در ابتدا، دیوان، گروهی از خدایان بزرگ در اندیشه‌های هندوایرانی محسوب می‌شدند که با آمدن زردشت، این باور به‌صورت کلی به‌هم ریخته و به تدریج در اوستا، دیوان را خدایانی دروغین و نمایندگان اهریمن معرفی کرده‌اند.[۲۰] این کتاب اوستا، شامل 22 فصل است و مضمون آن شامل مطالبی درباره قوانین طهارت گناهان و مجازات آن‌ها است.

خرده اوستا

خرده اوستا، به‌معنی اوستای کوچک و شامل دعاها و نمازهای کوتاهی است که موبدان زردشتی در مراسم و موقعیت‌های خاص انجام می‌دهند.

پانویس

  1. ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه اوستا، سایت واژه‌یاب.
  2. ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه اوستا، سایت واژه‌یاب.
  3. ↑ راشد محصل، اوستا، ستایش‌نامۀ راستی و پاکی، ۱۳۸۲ش، ص۱۲-۱۳.
  4. ↑ Bailey, «Apastāk», 1985, vol.XXIV, P9.
  5. ↑ Kellens, «Avesta», 1974, vol. III, P35.
  6. ↑ آموزگار، زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات)، ۱۳۸۶ش، ص۱۹.
  7. ↑ هوفمان، «پیرامون فهرست نشانه‌های خط اوستایی»، ۱۳۶۹ش، ص۲۰۲-۲۰۳.
  8. ↑ Kellens, «Avesta», 1974, vol. III, P35-36.
  9. ↑ زرشناس، «تداوم سنتی کهن در میان اقوام ایرانی»، ۱۳۸۳ش، ص۶۰-۶۱.
  10. ↑ تفضلی، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، ۱۳۷۶ش، ص۷۲.
  11. ↑ Kellens, «Avesta», 1974, vol. III, P37-40.
  12. ↑ Modi, The Religious Ceremonies and Customs of the Parsees, 1995, P321-322, 327-328.
  13. ↑ Kellens, «Avesta», 1974, vol. III, P38.
  14. ↑ پورداود، مقدمه بر ویسپرد، ۱۳۴۳ش، ص۲۳-۲۴.
  15. ↑ بیرونی، الآثار‌الباقیة، ۱۹۰۶م، ص۲۲۴.
  16. ↑ آموزگار، زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات)، ۱۳۸۶ش، ص350-351.
  17. ↑ یسنا، ج1، ۱۳۴۰ش، ص194-195؛
    یشتها، ۱۳۴۷ش، ج1، ص475 و ج2، ص72؛
    وندیداد، ۱۳۷۶ش، ج3، ص1276 و ج4، ص1729 و 1842؛
    Bartholomae, Altiranisches Wörterbuch, 2004, P47.
  18. ↑ تفضلی، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، ۱۳۷۶ش، ص61.
  19. ↑
    Boyce, Zoroastrians, 1979, P94;
    کریستن سن، مزدا‌پرستی در ایران قدیم، ۱۳۷۶ش، ص117.
  20. ↑ آموزگار، زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات)، ۱۳۸۶ش، ص340-342.

منابع

  • آموزگار، ژاله، زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات)، تهران، معین، ۱۳۸۶ش.
  • بیرونی، ابوریحان، الآثار‌الباقیة، به‌تحقیق ادوارد زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۰۶م.
  • پورداود، ابراهیم، مقدمه بر ویسپرد، به‌تحقیق بهرام فره‌وشی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۴۳ش.
  • تفضلی، احمد، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به‌تحقیق ژاله آموزگار، تهران، سخن، ۱۳۷۶ش.
  • راشد محصل، محمدتقی، اوستا، ستایش‌نامۀ راستی و پاکی، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۲ش.
  • زرشناس، زهره، «تداوم سنتی کهن در میان اقوام ایرانی»، تهران، فرهنگ، س 17، شماره 51-52، ۱۳۸۳ش.
  • عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 12 بهمن 1400ش.
  • کریستن سن، آرتور، مزدا‌پرستی در ایران قدیم، ترجمۀ ذبیح‌الله صفا، تهران، هیرمند، ۱۳۷۶ش.
  • معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 12 بهمن 1400ش.
  • وندیداد، ترجمۀ هاشم رضی، تهران، فکر روز، ۱۳۷۶ش.
  • هوفمان، کارل، «پیرامون فهرست نشانه‌های خط اوستایی»، ترجمۀ بهنام خان خلیلی، تهران، فرهنگ، شماره 6، ۱۳۶۹ش.
  • یسنا، ترجمۀ ابراهیم پورداود، تهران، اساطیر، ۱۳۴۰ش.
  • یشتها، ترجمۀ ابراهیم پورداود، تهران، اساطیر، ۱۳۴۷ش.
  • Bailey, H. W., «Apastāk», Acta Iranica, Leiden, 1985, vol.XXIV.
  • Bartholomae, Ch., Altiranisches Wörterbuch, Tehran, 2004.
  • Boyce, M., Zoroastrians, London, 1979.
  • Kellens, J., «Avesta», Acta Iranica, Leiden, 1974, vol. III.
  • Modi, J.J., The Religious Ceremonies and Customs of the Parsees, Bombay, 1995.
برگرفته از «https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=اوستا&oldid=5622»