باغ فین
باغ فین؛ مشهورترین باغ ایرانی ثبت شده در یونسکو واقع در کاشان.
مجموعهٔ باغ فین در شهر کاشان استان اصفهان، یکی از بخش‌های مهم تاریخ کشور است. این باغ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و یکی از نُه باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
نام‌گذاری
باغ فین به‌دلیل قرارگیری دیوار، بارو و برج‌های استوانه‌ای در دورتادور خود بسیار باشکوه است و برخی به آن عنوان «باغ شاه» را نیز داده‌اند. دربارهٔ علت نام‌گذاری این مجموعه به فین دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه اول این است که فین معرب پین است و پین کلمه‌ای فارسی به‌معنی پایانه است. باغ فین به‌دلیل واقع‌شدن در پایان شهر، پین نام نهاده شد که بعدها به فین تغییر نام یافت. دیدگاه دوم این است که فین از فیمه گرفته شده و فیمه نام کلاهی است که مردم در آن زمان بر روی سر می‌نهادند.[۱]
جغرافیا
وسعت این مجموعه ۳۳۷۹۹ متر مربع است. دیوار، بارو و برج‌های استوانه‌ای‌شکل، حیاط مرکزی این مجموعه را در بر گرفته‌اند.[۲]
پیشینه
برخی منابع قدمت این باغ را به دوران آل‌بویه نسبت می‌دهند؛ اما این باغ در سال ۱۵۷۳ میلادی بر اثر زلزلهٔ مهیبی به‌طور کامل تخریب شد که بقایای آن در اطراف باغ فین فعلی، تحت عنوان باغ کهنه موجود است. باغ کهنه در دوران ایلخانان مغول گسترش یافت. ساخت باغ فین در دوران شاه صفی آغاز شد و تا دوران شاه عباس دوم نیز ادامه یافت. برای حفاظت این باغ در برابر سیل، سدی از ساروج و سنگ در فاصلهٔ یک کیلومتری جنوب باغ ساخته شد. در دوران پس از صفویه، پادشاهان به گسترش باغ فین اهمیت زیادی ندادند. در دوران پهلوی باغ فین به ثبت ملی رسید که باعث توجه بیش‌تر به این باغ شد.[۳]
معماری
در باغ فین عناصر طبیعی مانند آب و درخت در کنار عناصر معماری یعنی بناها دیده می‌شوند. در طراحی اولیهٔ باغ، حفظ تقارن اهمیت ویژه‌ای داشت؛ اما این موضوع به مرور زمان کمرنگ شد. آب از عناصر اصلی به‌کار رفته در باغ است که در شکل‌های مختلفی دیده می‌شود. آب راکد در استخر جلوی کوشک به چشم می‌خورد، آب جوششی در حوض جوشان، شترگلوی فتحعلی‌شاه، حوض‌خانهٔ صفوی و آب جوی‌های روان شکل‌های مختلف آب در این مجموعه هستند. در حوض جوشان این مجموعه ۱۶۰ حفره وجود دارد که نصف آنها برای فواره‌زدن و نصف دیگر برای مکش آب هستند. ورود و خروج آب از این فواره‌ها به‌صورت یکسان انجام می‌شود و هرگز آبی از حوض سرازیر نمی‌شود.
محور طولی باغ در وسط باغ و در راستای شمال‌شرقی به جنوب‌غربی قرار دارد و به ورودی اصلی باغ در جبههٔ شمالی منتهی می‌شود. گذر شرقی – غربی یکی از گذرهای اصلی باغ است و در دو سوی آن موزهٔ ملی کاشان و کتابخانهٔ امیرکبیر قرار دارند. گذر شمالی – جنوبی از عمارت سردر آغاز می‌شود.
درختان از دیگر عناصر اصلی باغ فین به‌شمار می‌روند. در این باغ ۵۷۹ درخت سرو و ۱۱ درخت چنار وجود دارد. قدمت برخی از آنها بیش از چندین قرن است. قدیمی‌ترین درختان باغ به سرو لیلی‌ومجنون شهرت دارند.[۴]
مرمت و بازسازی
کریم خان زند در دوران حکومت خود دستور مرمت و احیای باغ فین را داد و بناهای خلوت کریم‌خانی نیز به این مجموعه اضافه شد. فتحعلی شاه قاجار نیز علاقهٔ زیادی به باغ فین داشت و دستور مرمت و بازسازی آن را داد تا باغ ظاهری شاهانه پیدا کند. در این مرمت‌ها، حمام کوچکی در کنار حمام صفوی و شترگلوی فتحعلی شاهی نیز در سمت جنوب‌شرقی باغ اضافه شدند و نقاشی‌هایی با تصاویر شکار، خلوت نظام‌الدوله و دربار رسمی فتحعلی شاه اضافه گردید. محمدشاه قاجار نیز در سال ۱۲۵۶ق دستور مرمت باغ فین را صادر کرد و حوض جوشان، عمارت شاه‌نشین باغ فین و عمارت بادگیر نیز در آن دوره ساخته شد. در دوران پهلوی استخر مرکزی باغ مرمت شد و در سال ۱۳۳۶ش نیز کلنگ ساخت موزهٔ ملی کاشان زده شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی توجه زیادی به باغ فین نشد. در سال ۱۳۸۷ش کف باغ، جوی‌های آب داخل باغ و آب خروجی از حوض‌ها ساماندهی شد و عمارت سردر و کوشک صفوی مرمت شد.[۵]
وقایع تاریخی در باغ فین
شاه اسماعیل صفوی در آغاز حکومت خود، جشنی برای مردم در باغ فین برگزار کرد.
خضر نهاوندی سال‌ها حاکم کاشان بود و قدرت وی موجب نگرانی شاه شد. او در سال ۹۸۶ش در باغ فین کشته شد.
شاه صفی در اثر مصرف بیش از حد مشروب در باغ فین جان خود را از دست داد. فرزند ۱۰ سالهٔ او نیز در این باغ تاج‌گذاری کرد.
محمدتقی فراهانی (امیرکبیر) صدراعظم ناصرالدین شاه بود که در حمام فین کشته شد. این واقعه مهم‌ترین حادثهٔ باغ فین بوده است.
نایب‌حسین کاشی و یاران وی که از یاغیان دوران محمدعلی شاه بودند، برای ۱۴ سال در باغ فین اقامت داشتند و برخی از بخش‌های باغ را نیز تخریب کردند. در سال ۱۲۹۸ شمسی دستور اعدام آنها صادر شد.[۶]
جاذبه‌های گردشگری
کوشک صفوی؛ کوشک صفوی (صوفه عباسی) در زمان شاه عباس اول در دو طبقه ساخته شد. عمارت کلاه‌فرنگی نیز در زمان شاه صفوی به آن اضافه شد. در این کوشک، حوض سکه نیز قرار دارد که با نام «شترگلو» شناخته می‌شود.[۷]
عمارت سردر؛ در ابتدای مجموعه، بنای دو طبقه‌ای عمارت سردر قرار دارد. این سازه در دوران صفویه ساخته شد و تالاری دارد که بیرون و درون باغ را به یکدیگر متصل می‌کند.[۸]
اتاق شاه‌نشین؛ این اتاق به دستور محمدشاه قاجار ساخته شد و با نام‌های اتاق پنج‌دری و اتاق ارسی نیز شناخته می‌شود. در وسط اتاق، حوضی قرار دارد که برای اینکه نم حوض وسط اتاق به این بنا آسیبی نرساند، کانال‌هایی در ازاره‌ها تعبیه شده است که باعث جریان هوا در پشت دیوار اصلی می‌شود.[۹]
کوشک قاجار؛ در سال ۱۱۸۹ش کوشک قاجار توسط فتحعلی شاه ساخته شد و با نام‌های صوفه فتحعلی شاهی و شترگلوی فتحعلی شاهی نیز شناخته می‌شود.[۱۰]
چشمهٔ زنانه؛ چشمهٔ زنانه یا چایخانه در زیر حوض جوشان، حوض کوشک قاجار و حوض کوشک صفوی جریان می‌یابد و آب ورودی به باغ در این نقطه به سه بخش تقسیم می‌شود.[۱۱]
حمام سلطنتی؛ در سال ۱۱۸۹ش این حمام توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شد.[۱۲]
حمام صفوی؛ حمام صفوی یا حمام کوچک جایی است که امیرکبیر در آن به قتل رسید و به این دلیل به حمام امیرکبیر شهرت دارد.[۱۳]
حیاط خلوت کریم‌خانی؛ این حیاط توسط کریم‌خان زند در جنوب‌غربی باغ ساخته شد.[۱۴]
برج و باروی باغ؛ برج و باروی مستحکم، باغ فین را به یک باغ قلعه تبدیل کرده است. آنها علاوه بر ایمن‌سازی باغ، موجب ایجاد ظاهری شاهانه شده‌اند.[۱۵]
چشمهٔ سلیمانیه؛ چشمهٔ فین یا سلیمانیه، منبع تأمین آب در بخش‌های مختلف باغ است که از صخره‌ای با نام کوه دندانه در غرب کاشان می‌جوشد. قدمت این چشمه به ۷۰۰۰ سال قبل باز می‌گردد.[۱۶]
موزهٔ ملی کاشان؛ در شمال‌غربی باغ ،موزهٔ ملی کاشان واقع شده است که در سال ۱۳۴۶ش بر روی بنای خلوت نظام‌الدوله ساخته شد. این موزه شامل سه بخش مردم‌شناسی، باستان‌شناسی و صنایع‌دستی است و در آن انواع ظروف تاریخی شهرهای شوش، لرستان و سایر شهرها به نمایش گذاشته شده است.[۱۷]
اصطبل؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد که قدمت این اصطبل با خلوت نظام‌الدوله یکسان است.[۱۸]
کتابخانه؛ این بنا در دوران قاجار به محور عرضی باغ اضافه شد. کتابخانه از سال ۱۳۳۴ش با عنوان کتابخانهٔ عمومی امیرکبیر مشغول به فعالیت است.[۱۹]
امکانات رفاهی
در باغ فین سرویس بهداشتی، پارکینگ، نمازخانه، چایخانه، فروشگاه محصولات فرهنگی و سوغات وجود دارد.[۲۰] در شهر کاشان و در نزدیکی باغ فین نیز هتل‌های سنتی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی وجود دارند. همچنین رستوران‌های سنتی در اطراف مجموعه قرار دارند.[۲۱]
مسیر دسترسی
این مجموعه در شهر کاشان استان اصفهان و در انتهای خیابان امیرکبیر واقع شده است.[۲۲]
پانویس
- ↑ احمدزاده، «معرفی باغ فین کاشان و تمامی بناهای تاریخی آن»، وب‌سایت جاباما.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ احمدزاده، «معرفی باغ فین کاشان و تمامی بناهای تاریخی آن»، وب‌سایت جاباما.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ احمدزاده، «معرفی باغ فین کاشان و تمامی بناهای تاریخی آن»، وب‌سایت جاباما.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «باغ فین»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ خورسند، «باغ فین کاشان؛ باغ ایرانی معروف جهان»، وب‌سایت علی‌بابا مگ.
- ↑ احمدزاده، «معرفی باغ فین کاشان و تمامی بناهای تاریخی آن»، وب‌سایت جاباما.
- ↑ احمدزاده، «معرفی باغ فین کاشان و تمامی بناهای تاریخی آن»، وب‌سایت جاباما.
منابع
- احمدزاده، فرحناز، «معرفی باغ فین کاشان و تمامی بناهای تاریخی آن»، وب‌سایت جاباما، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش.
- «باغ فین»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش.
- خورسند، پاییز، «باغ فین کاشان؛ باغ ایرانی معروف جهان»، وب‌سایت علی‌بابا مگ، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش.