بودای دره ککرک
بودای درّۀ کَکْرَکْ؛ مجسمه‌ای ۱۰ متری از بودا در ولایت بامیان افغانستان.
بودای درۀ کَکْرَکْ، مجسمه‌ای باستانی به ارتفاع ۱۰ متر از بودا در درۀ ککرک ولایت بامیان افغانستان است که به «بُتْ‌بَچَّه»، «چوچه بودا» یا «بودای کوچک» مشهور است.
نام‌گذاری و تاریخچه
در افسانه‌های محلی دو بت بزرگ بامیان (صلصال و شَهْ‌مامه) با هم ازدواج کرده‌اند و این بت ۱۰ متری نیز پسر آنها است. او ابتدا کنار پدر و مادر خود بوده، اما به دلیلی از آنها قهر کرده و در این دره سکنی گزیده است.[۱] به‌همین دلیل، این بت به «بُتْ‌بَچَّه»، «چوچه بودا» یا «بودای کوچک» مشهور شده است. درۀ ککرک در اوایل قرن ۵م و در زمان حکومت یَفْتَلی‌ها ساخته شده است. داخل دره و در اطراف این بت‌بچه بیش از ۱۰۰ معبد و مَغارَه وجود دارد که مکان عبادت برای مردم محل بوده است.[۲] چندین برج خشتی چند متری با معماری زیبا نیز در اطراف آن قابل مشاهده است. این دره همراه با درۀ اصلی بامیان و درۀ فولادی، سه مرکز اصلی بودیسم در گذشته بوده است.[۳] این بت همراه با آن معابد قدیمی و چند تصویر رنگی در جریان حفریات سال ۱۳۰۸ش کشف شد و تصاویر رنگی آن به موزۀ کابل انتقال داده شد. این تصویرها از دیوارنگاره‌هایِ مهم بودایی آسیا بعد از غارهای آجانتا[۴] بود.[۵] از البسۀ آهکی این بت، جز چند تکه که از یک شانه به شانۀ دیگر او فرو رفته، چیز دیگری باقی نمانده است.[۶] قسمت‌هایی از صورت و بدن این بت نیز بر اثر باد و باران به‌مرور زمان از بین رفته است.[۷] در ۸ حوت (اسفند) ۱۳۷۹ش این بت به‌همراه دو بت بزرگ بامیان (صلصال و شه‌مامه) به دست طالبان تخریب شد. [۸]
موقعیت جغرافیایی
درّۀ ککرک، در شرق وادی اصلی بامیان، در ۸ کیلومتری بت‌های بزرگ بامیان (صَلْصال و شَهْ‌مامَه)[۹] و یک کیلومتری خرابه‌های شهر غلغله واقع شده است. این بت ۱۰ متری به‌صورت ایستاده در فاصلۀ یک متری از دهانۀ درۀ ککرک، در دیوار شرقی طاقی که رو به سمت غرب کنده شده، در زیر رواق آن قرار دارد.[۱۰]
معماری
در رابطه با ارتفاع این مجسمه، اختلاف نظرهایی وجود دارد. بیشتر منابع ارتفاع این مجسمه را در حدود 10 متر عنوان کرده‌اند، اما برخی دیگر آن را مجسمه‌ای 15 متری معرفی می‌کنند.[۱۱] گروهی دیگر نیز آن را مجسمه‌ای 7 متری می‌شناسند.[۱۲] طاقی که این بت در آن قرار دارد به‌صورت سنگی و رنگی تزیین شده است. سطوح اطراف، ته طاق و دیوار صافی که بت بر آن تراشیده شده، تزئینات آهکی شبیه بعضی غارهای مجاور بودای 53 متری دارند. برخی معتقدند که این بت، بعد از بودای 53 متری ساخته شده باشد.[۱۳]
ثبت در یونسکو
بت بودای 10 متری و مغاره‌های اطراف آن در سال 2003م، در لیست میراث فرهنگی جهانی یونسکو به ثبت رسیدند. علاوه بر آن، ادارۀ فرهنگ و اطلاعات بامیان نیز افرادی را به‌منظور حفاظت از این بت منصوب کردند، اما با این همه، وضعیت فعلی این بت و مغاره‌های اطراف آن، نگران‌کننده است.[۱۴]
خطرات پیش روی
این بنای تاریخی به‌دلیل نوشته شدن یادگاری توسط بازدیدکنندگان بر روی بعضی از دیوارهای معبدها[۱۵] و حوادث طبیعی مثل برف و باران در معرض تخریب بیشتر قرار گرفته است. تعداد زیادی از دیوارنگاره‌های معابد آن نیز مورد دست‌برد مافیای آثار عتیقه قرار گرفته‌اند.[۱۶] همچنین، در ۱۵ سنبلۀ (شهریور) ۱۴۰۱ش نیروهای طالبان، تابلویی را که در ورودی درۀ ککرک بود و اطلاعات مختصری دربارۀ پیشینۀ این بت نوشته شده بود، به‌دلیل اینکه در بخشی از آن اشاره شده «بودای هفت‌مترۀ درۀ ککرک در سال ۲۰۰۱م توسط طالبان نابود شد» تخریب کردند.[۱۷]
پانویس
- ↑ خاوری، شگفتی‌های بامیان واقعیت یا افسانه، 1396ش، ص115.
- ↑ «بت‌بچه ککرک»، در مجموعه تلویزیونی جالب‌ترین‌های این دیار، تلویزیون بامیان.
- ↑ رادیو نسیم، «مستند بودای کوچک دره ککرک بامیان».
- ↑ غارهای آجانتا در ۴۰ کیلومتری شهر جالگائون هندوستان، مجموعۀ ۳۰ غار پر از نقاشی‌های مذهبی دربارۀ بودا است که قدمت آنها به ۲ قرن پیش از میلاد برمی‌گردد.
- ↑ کهزاد، افغانستان در پرتو تاریخ، 1346ش، ص236.
- ↑ موسیو گودار و دیگران، آثار عتیقه بامیان در هزارستان، 1372ش، ص105.
- ↑ کهزاد، افغانستان در پرتو تاریخ، 1346ش، ص236.
- ↑ خاوری، شگفتی‌های بامیان واقعیت یا افسانه، 1396ش، ص115.
- ↑ «بت‌بچه ککرک»، در مجموعه تلویزیونی جالب‌ترین‌های این دیار، تلویزیون بامیان.
- ↑ کهزاد، افغانستان در پرتو تاریخ، 1346ش، ص236.
- ↑ شریفی، «بت درۀ ککرک»، دانشنامه هزاره، 1397ش، ص ۱۱۸۷-۱۱۸۸؛ کهزاد، راهنمای بامیان، 1334ش، ص29؛ نائل، سایه روشن‌هایی از وضع جامعه هزاره، 1372ش، ص77.
- ↑ «طالبان تاریخ لوحه‌های ساحات تاریخی بامیان را تخریب کردند»، وب‌سایت ۸ صبح.
- ↑ موسیو گودار و دیگران، آثار عتیقه بامیان در هزارستان، 1372ش، ص105.
- ↑ «بت‌بچه ککرک»، در مجموعه تلویزیونی جالب‌ترین‌های این دیار، تلویزیون بامیان.
- ↑ «بت‌بچه ککرک»، در مجموعه تلویزیونی جالب‌ترین‌های این دیار، تلویزیون بامیان.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، 1390ش، ص168.
- ↑ «طالبان تاریخ لوحه‌های ساحات تاریخی بامیان را تخریب کردند»، وب‌سایت ۸ صبح.
منابع
- «بت‌بچه ککرک»، در مجموعه تلویزیونی جالب‌ترین‌های این دیار، تلویزیون بامیان در یوتیوب، تاریخ انتشار: ۱۹ می ۲۰۱۹م.
- خاوری، جواد، شگفتی‌های بامیان واقعیت یا افسانه، تهران، عرفان، 1396ش.
- رادیو نسیم، «مستند بودای کوچک دره ککرک بامیان»، تاریخ انتشار: ۳۱ می ۲۰۲۲م.
- شریفی، محسن، «بت درۀ ککرک»، دانشنامه هزاره، کابل، بنیاد دانشنامه هزاره، 1397ش.
- «طالبان تاریخ لوحه‌های ساحات تاریخی بامیان را تخریب کردند»، وب‌سایت ۸ صبح، تاریخ انتشار: ۱۵ سنبله ۱۴۰۱ش.
- عظیمی، محمدعظیم، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، کابل، الهدی، 1390ش.
- کهزاد، احمدعلی، افغانستان در پرتو تاریخ، کابل، دانش، 1346ش.
- کهزاد، احمدعلی، راهنمای بامیان، کابل، مطبعه دولتی، 1334ش.
- موسیو گودار و دیگران، آثار عتیقه بامیان در هزارستان، ترجمه احمدعلی‌خان، قم، اسماعیلیان، 1372ش.
- نایل، حسین، سایه و روشن‌هایی از وضع جامعه هزاره، قم، اسماعیلیان، 1372ش.