توبه نصوح

توبه نصوح؛ توبه واقعی و بدون بازگشت به گناه.

توبه واژه‌ای عربی است که از ریشه «توب» گرفته شده است. اکثر لغویون توبه را برگشتن از گناه معنا کرده‌اند.^-
برخی «توب» را به معنای مطلق رجوع کردن و برگشتن معنا کرده‌اند. برخی نیز رجوع کردن را معنای اولیه توبه دانسته و آن را هم به انسان و هم به خدا نسبت داده‌اند به این معنا که خداوند به دلیل رحمت و مغفرت به بنده رجوع می‌کند و انسان به‌خاطر گناه و معصیت به خداوند رجوع می‌کند.
توبه در اصطلاح اخلاق اسلامی، پشیمانی از معصیتی است که انسان مرتکب شده و عزم بر ترک آن دارد. توبه نصوح، پشیمانی قلبی و استغفار با زبان، و عزم راسخ و دائمی بر عدم تکرار گناه است.

توبه نصوح در قرآن

توبه نصوح در آیه 8 سوره تحریم مطرح شده است. برخی از مفسران، توبه‌ نصوح را اینگونه تفسیر کرده‌اند که این توبه، انسان را از برگشت به طرف گناه بازدارد و انسان را برای بازگشت از گناه به سمت خدا آماده کند و در نتیجه،‌ هرگز به عملی که از آن توبه کرده، برنگردد.
در این آیه پنج اثر و نتیجه برای توبه نصوح بیان شده است:

1. بخشودگی گناهان
2. ورود در بهشت پرنعمت الهی
3. عدم رسوایی در قیامت
4. نور ایمان و عمل، در قیامت به سراغ توبه‌کنندگان آمده و پیشاپیش آنها حرکت نموده و ایشان را به سوی بهشت، هدایت می‌کند.
5. توجه آن‌ها به خدا بیشتر می‌گردد و تقاضای تکمیل نور و آمرزش کامل گناه خود می‌کنند.

توبه در قرآن هم به خداوند نسبت داده شده و هم به انسان و در هر دو معنا بسیار به‌کار رفته است. در مجموع بیش از 80 بار سخن از توبه و قبولی توبه و بازگشت به سمت خدا در قرآن آمده است. قرآن کریم توبه نصوح را به انسان نسبت می‌دهد. در برخی از آیات دیگری که توبه، به انسان نسبت داده شده، ایمان و عمل صالح شرط پذیرش توبه، قلمداد شده است.

توبه نصوح در روایات

آثار و ویژگی‌هایی در سخنان پیشوایان شیعه درباره توبه نصوح وارد شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:

1. امام صادق اثر توبه نصوح را مورد محبت الهی قرار گرفتنِ انسان می‌داند و این‌که خداوند گناه بنده‌اش را از دو فرشته‌ی نویسنده اعمال، از اعضای انسان و زمینی که در آن گناه کرده می‌پوشاند و در نتیجه این شخص خداوند را در حالی ملاقات می‌کند که چیزی نیست تا برایش شهادت گناه بدهد.
2. امام صادق در روایت دیگری توبه نصوح را چنین تفسیر می‌کند که انسان بعد از آن، دیگر به سمت گناه برنمی‌گردد.
3. امام هادی معنای توبه نصوح را همانند شدن باطن و ظاهر انسان و بلکه بهتر شدن باطن می‌داند.
4. امام علی نصوح بودن توبه را همراهی با سه شرط: پشیمانی قلبی و استغفار با زبان، و تصمیم جدی و مداوم بر ترک گناه، می‌داند.
5. امام باقر نیز اثر توبه واقعی را به حدی می‌داند که توبه‌کننده از گناه، مانند کسی است که اصلا گناهی نکرده است.

شرایط صحت و قبول توبه

در منابع اسلامی شش چیز به عنوان شرطِ صحت و قبول استغفار و توبه قلمداد شده است که با وجود آنها می‌تواند استغفار را بر زبان جاری کند:

• نخست؛ پشيمانى از گناه گذشته.
• دوم؛ تصميم بر بازنگشتن به آن گناه براى هميشه.
• سوم؛ پرداخت حقوق خلق خدا به ايشان.
• چهارم؛ انجام همۀ امور واجبى كه بر عهدۀ شخص بوده و ترك شده.
• پنجم؛ آب کردن گوشت‌هايى كه از حرام بر تن انسان روييده است با تلاش و اندوه بر گناه.
• ششم؛ آنكه انسان سختى فرمانبردارى و اطاعت را به پيكر خود بچشاند، همچنان كه شيرينى گناه را به آن چشاند.

منابع

• قرآن کریم
• ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، [بی‌جا]، مکتبة آیةالله العظمی المرعشي النجفي، [بی‌تا].
• الحرانی، حسن، تحف العقول، قم، مؤسسة النشر الاسلامي، 1404ق.
• راغب، حسین، المفردات فی غریب القرآن، [بی‌جا]، دفتر نشر الکتاب، 1404ق.
• علامه طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، [بی‌جا]، اسماعیلیان، [بی‌تا].
• الفراهیدی، عبدالرحمن الخلیل بن احمد، العین، قم، مؤسسة دار الهجرة، 1409ق.
• قزوینی رازی، احمد، معجم مقاییس اللغة، [بی‌جا]، دارالفکر، 1399ق.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، بیروت، دار احياء التراث العربي، 1403ق.
• مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، [بی‌نا]، 1368ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه‌، 1374ش.
• نراقی، احمد، معراج السعادة‌، [بی‌جا]، موسسه انتشارات هجرت، [بی‌تا].
• نراقی، ملا محمدمهدی، جامع السعادات، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، [بی‌تا].