جایگاه خانوادگی زن در ادیان

جایگاه خانوادگی زن در ادیان: نگاه آموزه‌های اسلام، مسیحیت و یهودیت به جایگاه زن در خانواده.

جایگاه زن در خانواده از مسائل مهمی است که در نحوه تعامل بین همسران تاثیر به‌سزایی دارد. پیروی از ادیان ابراهیمی توسط بخش زیادی از مردم جهان، بررسی جایگاه زن از منظر این ادیان را دارای اهمیت مضاعفی کرده است.

جایگاه زن در یهودیت

زن از دیدگاه آیین یهود، جنس دوم است و از جسم مرد به‌وجود آمده است. مساعدت و همراهی مرد، تنها هدف خلقت زن در تورات معرفی شده است. در آیین یهود، تنها راه کسب فضیلت زن، تشویق همسر و فرزندانش به فراگیری تورات و وادار کردن آنها به آموختن قوانین الهی در محضر دانشمندان است. نگاه‌های افراطی به زن در جامعه یهود، از شدت مردسالاری دین یهود مشخص است؛ آنها دختران را از رفتن به مدرسه منع می‌کردند و از منظر برخی از یهودی‌ها، شهادت یکصد زن با یک مرد برابری می‌کند و در برخی دوره‌های تاریخی، دارایی‌های زنان یهودی متعلق به شوهران‌شان بود و حتی خود زن، از اموال شوهرش انگاشته می‌شد. نزد برخی یهودیان، سوختن کلمات تورات در آتش، بهتر از آن است که زنان از آن بهره‌مند شوند.

جایگاه زن در مسیحیت

با ظهور مسیح، دین او دین رحمت معرفی شد و عیسی همگان را یکسان مورد محبت قرار می‌داد؛ اما در نسخه‌های گوناگون انجیل و رساله‌های برجای مانده از شخصیت‌های برجسته مسیحی، دیدگاه‌های متفاوتی دربارۀ هویّت زن بیان شده و از خلقت تَبَعی حوا و گناه او سخن گفته‌اند. زن در آیین مسیحیت، موجودی فرودست است و استقلال زن، طغیان علیه خدا محسوب می‌شود. از منظر برخی آموزه‌های مسیحی، زن اجازۀ تعلیم ندارد تا زیردست مرد باقی بماند؛ در داستان فریب خوردن انسان از ابلیس نیز آدم فریفته نشد بلکه زن فریب خورد. در نامه‌های پااولوس و پطرس، از وظایف شوهر، محبت نمودن به همسر و داشتن رفتاری شایسته و همراه با احترام دانسته شده است. کلیسا وظیفه حراست از زن را به شوهرش محول کرده و این انگاره را تقویت می‌کند که مرد شبیه خداوند آفریده شده پس زنان باید تابع شوهران‌شان باشند.

جایگاه زن در اسلام

از نظر قرآن زن و مرد در اصل خلقت تفاوتی ندارند. خلقت حوا پس از حضرت آدم نیز اشاره به ترتیب زمانی دارد نه ترتّب شأنی.

فلسفه ریاست مرد در خانواده

خانواده به عنوان اولین و کوچکترین اجتماع انسانی، برای دوری از هرج و مرج و نابسامانی به یک مسؤل و سرپرست نیاز دارد. ایجاد نظم در هر مجموعه‌، نیازمند مدیریت است. قرآن، به مسئولیت و ریاست مرد در خانواده تصریح کرده و آن را به‌دلیل برتری‌های طبیعی مرد دانسته و در قبال این ریاست، او را مکلف به تأمین امور مالی خانواده کرده است. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه، زنان و مردان را به شاخه‌های درختی تشبیه می‌کند که از تنۀ واحد به‌وجود آمده‌اند و اجزا و ابعاضی برای طبیعت واحد بشریت هستند. جامعه هم به شدت و قوت که خصلت مردان است نیاز دارد و هم به رقّت و عاطفه که ویژگی غالب در زنان است.

ریاست مرد در خانواده از نظر قانون

در ماده 1105 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، به صراحت آمده است که پس از انعقاد قرارداد نکاح، زن و شوهر در قبال هم عهده‌دار حقوق و تکالیفی خواهند شد و ریاست بر خانواده از جمله تکالیف و مسئولیت‌های شوهر است.

محدوده اطاعت زن از شوهر

ریاست شوهر بر خانواده استبدادی، تحکم‌آمیز و مالکانه نیست. از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر آیه 234 بقره، ریاست مرد بر زن در خانواده، به‌معنای سلب آزادی از اراده زن و تصرفات مالکانه‌اش نیست و همچنین سلب استقلال زن در حفظ حقوق فردی و اجتماعی خود در دفاع از منافعش هم نیست، پس زن همچنان می تواند برای رسیدن به هدف‌هایش به مقدماتی متوسل شود. زنان در محدودۀ حقوق همسری، موظف به اطاعت از شوهر هستند؛ اما شوهر نه‌تنها حق دخالت در امور مربوط به در آمد‌های اقتصادی و امور شخصی همسر، اعم از پختن غذا و شستن لباس و غیره را ندارد، بلکه موظف است در صورت نیاز و متعارف بودن آن، برای زن، خادم بگیرد.

منابع

• قرآن
• آشتیانی، جلال‌الدین، تحقیقی در دین مسیح ،تهران، نگارش، 1389ش.
• توکلی، نسرین، «زن در ادیان ابراهیمی: اسلام، یهودیت، مسیحیت»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: 5 خرداد 1397ش.
• جمعی از دانشمندان و اندیشمندان مسلمان، حقوق و مسولیت‌های زن در نظام اسلامی (مجموعه مقالات)، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1385ش.
• خویى، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین «المعاملات‏» ، نشر مدینة العلم، قم، چاپ بیست‏وهشتم، 1410ق.
• دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران، آموزش و پرورش، 1371ش.
• طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر همدانی، دفتر تبلیغات اسلامی، 1363ش.
• قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
• کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی: خانواده، تهران، یلدا، 1375ش.
• کهن، آبراهام و دیگران، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه امیرفریدون گرگانی، تهران، اساطیر، 1390ش.
• مرتضى، مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، ‏1374ش.
• المسیری، عبدالوهاب، دایرة المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های تاریخ خاورمیانه، 1383ش.
• مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیه، 1366ش.