جنگل گلستان

جنگل گلستان؛ بزرگ‌ترین پارک طبیعی ایران.

جنگل گلستان یا پارک ملی گلستان، از جمله مناطق حفاظت‌شده در استان گلستان است. این جنگل، قدیمی‌ترین پارک ملی ثبت‌شده در ایران و از اماکن دیدنی استان‌های گلستان و خراسان شمالی محسوب می‌شود. جنگل گلستان، همچنین، به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره، در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

تاریخچه

جنگل گلستان، در 1336ش، به‌نام «منطقۀ حفاظت‌شده آلمه وایشکی» تحت حفاظت کانون شکار در ایران قرار گرفت. این جنگل، در 1342ش به‌نام «پارک محمدرضا شاه» و در 1343ش، این منطقه به «پارک وحش» تغییر نام داد. پس از آن، در 1350ش، محدوده‌ای به‌نام «قُرخود» که در سمت شرقی پارک قرار داشت نیز به این پارک الحاق شده و در 1353ش، این مجموعۀ جنگلی به‌نام «پارک ملی» ثبت شد. در سال 1354ش، جنگل گلستان، به‌عنوان یکی از 50 ذخیره‌گاه زیست‌محیطی کره زمین، به ثبت جهانی یونسکو رسید و عنوان «ذخیره‌گاه کره مسکون» را کسب کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در 1357ش، دو منطقۀ قرخود و آلمه، از یکدیگر جدا شده و پارک فعلی به‌نام «پارک ملی گلستان» تغییر نام داد. امروزه، این پارک تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست قرار دارد. این پارک، در 1387ش، در فهرست میراث طبیعی ایران نیز ثبت شد.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی

جنگل گلستان، بزرگ‌ترین پارک طبیعی ایران و دارای مساحتی در حدود 87,402 هکتار است. مرز غربی این پارک از روستای «تنگراه» در استان گلستان و مرز شرقی آن در روستای «رباط قره‌بیل» در استان خراسانی شمالی واقع شده است. بیشترین مساحت این جنگل در استان گلستان، 34 درصد در استان خراسان شمالی و بخش اندکی از آن نیز در استان سمنان قرار گرفته‌اند.

آب‌وهوا

جنگل گلستان، به‌دلیل اختلاف ارتفاع در نقاط مختلف، دارای آب‌وهوا و اقلیم متفاوتی هست؛ برای مثال، در بخش‌های شرقی و جنوبی، این جنگل دارای آب‌وهوای سرد و خشک و در قسمت‌های غربی نیز دارای آب‌وهوای نیمه‌مرطوب و معتدل است.

رشته‌کوه‌ها

ارتفاع این جنگل از سطح دریا بین 400 تا 2411 متر متغیر است. همین اختلاف در ارتفاع، تنوع زیستی بسیاری را در این جنگل به وجود آورده است. از مهم‌ترین ارتفاعات این جنگل می‌توان به ارتفاعات قره‌قون، تنگه گل، شاخا، یکه قدم، آلمه، قَرَه قاشلی و قوفی قورچی اشاره کرد. دره‌های آلمه، آنسِر، قرغون، آق‌سو، آلی دالی، جمشیدآباد، قرقلعه و آلوباغ نیز در این جنگل وجود دارند.

منابع آبی

کارشناسان، میانگین بارندگی در مناطق مختلف این جنگل را در حدود 150-700 میلی‌متر برآورد کرده‌اند. آبشارهای آق‌سو، آبشار جنگل گلستان (با ارتفاع 70 متر) و نیز آبشار اوچرا (با ارتفاع 110 متر) از جمله آبشارهای معروف در این جنگل هستند. علاوه بر آن، رودخانه‌ها و چشمه‌های متعددی نیز در اقصی‌نقاط این جنگل جریان دارند. مهمترین رودخانه‌های جنگل گلستان شامل رودخانه مادرسو، زاو و قرتو بوده و مهمترین چشمه‌های موجود در این جنگل نیز به نام‌های گلشن، گلستان، جانو، سردارخانه، دوشان، آق‌سو و کرکولی هستند.

حیات‌وحش

بررسی‌های انجام‌شده بر تنوع زیستی در این منطقه، حکایت از آن دارد که این جنگل، از تنوع جانوری و گیاهی بیشتری نسبت به برخی از کشورهای اروپایی که صدها برابر این پارک، وسعت دارند، برخوردار است. جنگل گلستان دارای بیش از 302 گونۀ حیوانی مختلف است. این پارک ملی زیستگاه پستاندارانی همچون پلنگ، خرس قهوه‌ای، گرگ، مرال، شوکا، گوسفند وحشی، بز وحشی، آهوی ایرانی و گراز است. علاوه بر آن، تعداد بسیار زیادی قوچ و میش اوریال در این منطقه زندگی می‌کنند. در 1350ش، 150 هزار رأس قوچ و میش در این جنگل زندگی می‌کردند که معادل سه‌چهارم از کل جمعیت گوسفندان اوریال در دنیا بوده است. علاوه بر پستانداران، 149 گونۀ پرنده شامل قرقاول، کبک، تیهو، ابیا، بلدرچین معمولی، دارکوب سیاه و بلبل در این منطقه زندگی می‌کنند. در این جنگل، همچنین، 24 گونه از خزندگان و سه گونه از دوزیستان زندگی می‌کنند که از آن جمله می‌توان به مارمولک بی‌پا، وزغ سبز، لاک‌پشت چهارچنگالی، جکوی کاسپی، مار آبی و قورباغه جنگلی اشاره کرد. امروزه، متأسفانه، بیش از 19 گونه جانوری در این منطقه، در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند، مانند هما، بالابان، گیلان‌شاه خال‌دار، روباه ترکمنی، مرال، شوکا، قوچ و میش.

پوشش گیاهی

وجود اقلیم‌ها و ارتفاعات مختلف در این جنگل، گونه‌های گیاهی مختلفی را نیز به وجود آورده است. این جنگل، دارای بیش از 1350 گونۀ مختلف گیاهی است که از آن جمله می‌توان به بلوط، بلند مازو، ممرز، انجیلی، افرا، نمار، زبان گنجشک، توسکا، انجیر، ازگیل، زالزالک، گلابی وحشی، زرشک، گوجه وحشی، درمنه و ارس اشاره کرد. امروزه، سه گونۀ درختی سرخدار، شمشاد و ملج در این جنگل، در معرض تهدید و خطر انقراض قرار گرفته‌اند.

خطرات طبیعی و انسانی

پژوهشگران، امروزه، یکی از بارزترین و مهمترین خطرات موجود در این جنگل را ساخت راه‌ها و مسیرهای پر تردد از میان این جنگل می‌دانند. سالیانه، آماری از مرگ‌ومیر پستانداران در این پارک ملی منتشر می‌شود؛ برای مثال، در 1384ش، بیش از 130 حیوان و حدود 60 جغد، در برخورد با خودروها، تلف شدند. دیگر مشکلی که این جنگل با آن روبه‌رو شده، خطر سیل است. در 1380ش، سیلی ویرانگر در این جنگل رخ داد که در آن، علاوه بر خساراتی که به حیات‌وحش و پوشش گیاهی این منطقه زده شد، تعدادی از مسافران را از بین برد. سومین خطر مهم در این جنگل که همه روزه با آن مواجه است، خطر آتش‌سوزی است. در 1397ش، آتش‌سوزی بزرگی در این منطقۀ جنگلی رخ داد که موجب نابودی قسمتی (در حدود 150 هکتار) از جنگل گلستان شد. چهارمین خطر نیز حضور شکارچیان است که خطری جدی برای گونه‌های کمیاب جانوری و جنگل‌های این منطقه محسوب می‌شوند. از دیگر خطراتی که این جنگل همواره با آن روبه‌رو بوده، قطع غیر اصولی درختان است که به‌منظور ساخت جاده‌ها و تهیۀ چوب صورت می‌گیرند.

گردشگری

این مکان تفریحی، دارای امکانات و فرصت‌هایی همچون امکان برپایی اردو، محل‌های اقامت مختلف، شانس تماشای حیات‌وحش، زیبایی‌های طبیعی، آبشارها، دریاچه‌ها و چشمه‌سارهای متعدد است. از جمله اماکن گردشگری در این منطقه می‌توان به «موزه حیات‌وحش پارک ملی گلستان»، «منطقۀ جنگلی ناهارخوران»، «آبشار پیرغار گالیکش (با ارتفاع 30 متر)»، «آبشار آق‌سو» و «منطقۀ حفاظت‌شده لُوِه» اشاره کرد.

مستند

در ایران، مستندهای بسیاری دربارۀ این پارک جنگلی کهن ساخته شده است. از آن جمله می‌توان به مستند «اقلیم»، مستند «هیرکان» - پارک ملی گلستان و مستند «پارک ملی گلستان» اشاره کرد.

مسیر دسترسی

جنگل گلستان، در فاصلۀ 115 کیلومتری از بجنورد (در استان خراسان شمالی) و نیز در فاصلۀ 15 کیلومتری از شهر گالیکش (از توابع مینودشت در استان گلستان) قرار دارد. وسعت زیاد این جنگل، راه‌های دسترسی بسیاری را به آن، ایجاد کرده است. پر ترددترین جادۀ منتهی به این جنگل، جادۀ گرگان – مشهد است که به ورودی اصلی این پارک می‌رسد. مسیر دسترسی این جنگل زیبا از استان گلستان، شهر گالیکش است. از استان خراسان شمالی نیز میتوان از سمت بجنورد به این جنگل رسید. پس از رسیدن به شمال غربی بجنورد، به‌سمت آشخانه، سپس روستای دشت و پس از آن نیز، جاده به سمت شرقی جنگل گلستان می‌رسد. برای دسترسی به جنگل، از استان سمنان نیز لازم است ابتدا به‌سمت شاهرود حرکت کرده، سپس با پیمودن چند کیلومتر به این جنگل زیبا رسید.

منابع

• «آشنایی با پارک ملی گلستان»، وب‌سایت سپنجا، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1401ش.
• «پارک ملی گلستان کجاست؟»، وب‌سایت ایران گرد، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1401ش.
• «پارک ملی گلستان»، وب‌سایت پایگاه خبری دیده‌بان محیط‌ زیست و حیات‌وحش ایران، تاریخ بارگذاری: 9 شهریور 1391ش.
• «پارک ملی گستان»، وب‌سایت سفر با ما، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1401ش.
• «پارک ملی گلستان»، وب‌سایت شبکه تلویزیونی تلوبیون، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1401ش.
• «پارک ملی گلستان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1401ش.
• «جنگل گلستان»، وب‌سایت لحظۀ آخر، تاریخ بارگذاری: 20 مرداد 1398ش.
• «سه گونۀ درختی شاخص جنگل‌های گلستان در معرض تهدید»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: 4 اسفند 1400ش.
• مستند «اقلیم» - استان گلستان، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1401ش.
• «معرفی کامل پارک ملی گلستان بهشت گمشدۀ ایران»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1401ش.
• «هیرکان»، وب‌سایت شبکه مستند، تاریخ بازدید: 29 شهریور 1401ش.