زابل افغانستان

زابل افغانستان، ولایتی در جنوب افغانستان.

زابُل، در جنوب افغانستان، دارای آب‌و‌هوای نیمه‌خشک، کوه‌های بلند، دو رودخانۀ دائمی، منابع معدنی و جاذبه‌های گردشگری زیاد است. بافت جمعیتی زابل را بیشتر قوم پَشتُون تشکیل می‌دهند و اقتصاد آن از راه کشاورزی، دامداری و تجارت تأمین می‌شود.

پیشینه

زابل افغانستان، بخشى از منطقۀ تاریخى زابلستان قدیم است که از جنوب کوه هندوکش آغاز می‌شد و تا سیستان فعلی در ایران امتداد داشت. مناطق مختلف زابلستان در آن دورۀ تاریخی به‌دلیل آب فراوان و پوشش گیاهی خوب، رودخانه و دریاچۀ هامون، از بهترین زیستگاه‌های طبیعی بوده است. در سال 1343ش، زابل به‌عنوان یک ولایت مستقل تعیین شد و قبل از آن، بخشی از ولایت «لُوی قندهار» (قندهار بزرگ) بود.

جمعیت‌شناسی

بر اساس آمار مرکز ملی احصائیۀ (مرکز ملی آمار) افغانستان، در سال ۱۳۹۸ش جمعیت ولایت زابل بیش از ۳۷۷ هزار نفر برآورد شده است که ۱۹۲ هزار را مردان و ۱۸۵ هزار را زنان تشکیل می‌دهند. در این ولایت، تنها ۱۲ هزار نفر، شهرنشین هستند.

زبان و مذهب

اکثر ساکنان زابل، از قوم «پَشتُون» (افغان) با زبان «پَشتُو» و مذهب سنی حنفی هستند. قوم «هَزارَه» با زبان فارسی و مذهب شیعه نیز در بخش‌هایی از این ولایت سکونت دارند.

جغرافیا

1. موقعیت جغرافیایی

زابل با ارتفاع ۱۵۴۹ متر از سطح دریا، در ٦٦ درجۀ عرض شمالى و ٣٣ درجه و ٧ دقيقۀ طول شرقى، در جنوب افغانستان موقعيت دارد و مرکز آن شهر «قَلات» است. زابل از شمال به ولایت «اُرزگان»، از شرق به ولایت‌های «غزنی» و «پَکتِیکَا» و از غرب به ولایت «قندهار» متصل است. زابل از جنوب 164 کیلومتر با پاکستان مرز مشترک دارد.

2. مساحت

مساحت زابل 17342 کیلومترمربع بوده که بیشتر آن از زمین‌های کوهستانی و نیمه‌کوهستانی تشکیل شده است. این ولایت از نظر وسعت جغرافیایی، سیزدهمین ولایت افغانستان است که 2،28% از مجموع مساحت افغانستان را به‌‌ خود اختصاص داده است.

3. منابع آبی

زابل در منطقه‌ای خشك و كم‌‎آب واقع شده و از نظر منابع آبى بسيار فقير است. دو رودخانۀ دائمى به‌نام‌هاى «اَرغَندَاب» و «تَرَنك» در زابل جاری است که آب بخش‌هایی از ولايت را در السوالي‌هاى داى‌چوپان و قلات تأمين مى‌كنند. چشمه‌ها و رودهای فصلی و كاريزهاى سنتی نيز در زابل وجود دارد.

اقتصاد

1. کشاورزی و دامداری

اکثر ساکنان زابل، به کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند. بادام، گندم، جو، جَوارِی (ذرت)، ماش و ميوه‌هاى تازه مانند خربزه، تَربُوز (هندوانه)، انار و انگور محصولات کشاورزی ولایت زابل هستند. حدود ۶0 درصد از زمين‌هاى كشاورزى در اين ولايت آبى و بقيه ديم هستند. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی در زابل، کشت، برداشت و تجارت محصولات خشخاش است. گفته می‌شود حدود 7039 هكتار از زمين‌هاى زابل زير كشت خشخاش قرار دارد.

2. معادن

بر اساس مطالعات اولیۀ مؤسسۀ ژئولوژی افغانستان، ولایت زابل دارای منابع معدنی زیادی است که معدن طلا در منطقۀ «کُندَلان»، معدن قلع در «بایتِمُور» و معدن مس و آلمینیوم در «چِینُو» بخشی از آنها است.

3. تجارت

تجارت و بازرگانی از قدیم در زابل وجود داشته و در سال‌های اخیر رونق بیشتری پیدا کرده است. کالاهای تجاری این ولایت بیشتر محصولات کشاورزی و دامداری است که به رونق تجارت در داخل و خارج از زابل کمک کرده است. دو ولایت قندهار و غزنی، از مهم‌ترين بازارهاى داخلى و پاكستان مهم‌ترين بازار خارجى براى فروش محصولات كشاورزى زابل است. بيكارى به‌ويژه در ميان جوانان زابل باعث مهاجرت بسيارى از آنها به ولايت‌هاى ديگر افغانستان و همچنين به خارج از کشور شده است.

فرهنگ و هنر

1. انجمن‌های فرهنگی

در زابل، چند انجمن فرهنگی وجود دارد که نشست‌های فرهنگی، مشاعره و دیگر فعالیت‌های فرهنگی را مدیریت می‌کنند. «انجمن ادبی سُورغَر» و «نهاد فرهنگی زابل» دو مرکز مهم و فعال در زابل‌اند که هرساله نشست «مشاعرۀ بادام گل» را برگزار می‌کنند.

2. رسانه‌ها

در زمان نظام جمهوری در افغانستان، رسانه‌های زیادی در زابل فعالیت خود را شروع کردند که به‌عنوان نمونه می‌توان از تأسیس رادیوهای «تَرَنک ملی» و «زابل» و دوهفته‌نامۀ «کَلات غَژ» و هفتهنامۀ «ترنک» و مجله‌های «زُبَیدَه» و «شِنَه پَانَه» نام برد.

3. تفریح و ورزش

در ولايت زابل بازى‌هاى سنتی مانند «خُوسَى«، «بِيدَى»، «سُوخُوت»، «کشتى» و «توپ‌دَندَه» رایج است. همچنین ورزش‌های جدید مانند کِرکِت، فوتبال، والیبال در سال‌های اخیر رونق پیدا کرده است.

معارف (آموزش و پرورش)

بر اساس آمار دولت در سال ۱۳۹۸ق، تعداد ۲۲۳ باب مکتب (مدرسه) تعلیمات (آموزش) عمومی، ۳ باب دارالمعلمین، ۶ باب مکتب فنی و ۱۷ باب مدرسۀ دینی در این ولایت فعال بوده‌اند. درحال حاضر، 55 هزار دانش‌آموز در این ولایت مشغول به تحصیل هستند. با سقوط نظام جمهوری و آمدن دوبارۀ طالبان، تحصیل دختران از کلاس ششم ممنوع اعلام شده است.

آموزش عالی

ولایت زابل، داری یک مؤسسۀ دولتی تحصیلات عالی به‌نام «موسسۀ تحصیلات عالی میرویس‌ خان نیکه زابل» است که در مرکز زابل در شهر قلات قرار دارد.

تقسیمات کشوری

زابل دارای 11 السوالی به‌شرح زیر است:

1. اَتغَر، در جنوب زابل؛
2. اَرغَنْداب، در نیمۀشمالی؛
3. تَرَنک و جَلْدَک، در جنوب‌غربی؛
4. دا‌یچوپان، در شمال‌غرب؛
5. شاه‌جوی، در شرق؛
6. شِمِلزائى که به شامُلزائى نیز معروف است، در جنوب؛
7. شِینکَى، درجنوب؛
8. قلات، مرکز ولایت زابل است که جادۀ عمومی و اصلی افغانستان آن را به قندهار در غرب و غزنی در شرق وصل می‌کند؛
9. کاکَر، از شرق و غرب به ولایت غزنی و ارزگان متصل و از سمت جنوب با السوالی اَرغَنْداب همسایه است؛
10. میزان، در غرب زابل،
11. نوبهار، در شرق زابل.

گردشگری

در زابل، آثار باستانی زیاد و 5 زیارتگاه وجود دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از: «بالاحصار زابل»، «برج تیروکمان»، «تپۀ هولان رباط»، «تنگۀ زرین‌کلاه»، «منطقۀ بوستان»، «تپۀ میزانی»، «تپۀ توپ‌ها»، «منطقۀ شاه‌دم»، «قلعۀ پاینده‌خان»، «منطقۀ سنگر جمال خیل»، «تپه سرتاج»، «تپه بولان»، «زیارت چهل‌گزی بابا» و زیارت‌های شیخ مِتَی و حسن متی. همچنین منطقۀ «غُورَه مَرغَه» و کوه تاريخى «غُوندَاُنو»، راه تاريخى «کَچرُو» نیز از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی زابل است.

زیرساخت

1. جاده

زابل در مسیر بزگ‌راه کلیدی کابل- قندهار قرار دارد. این جاده از السوالی‌های ترنک، جلدک، قلات و شاه‌جوی این ولایت عبور می کند.

2. بهداشت و سلامت

در سال‌های اخیر، تلاش‌های زیاد داخلی و مؤسسات خارجی برای بهبود وضعیت درمانی زابل انجام شده؛ اما امکانات بهداشتی و درمانی در این ولایت نامطلوب توصیف شده است. در حال حاضر، ۴۱ مرکز بهداشتی فعال به‌صورت سیار و ثابت در زابل فعالیت می‌کنند.

زابل در روایت‌های اساطیری شاهنامه

نام زابل به‌عنوان جزئی از زابلستان قدیم، در داستان‌های عاشقانه، تراژیک و حماسی شاهنامۀ فردوسی، بسامد زیادی دارد و بخشی از فرهنگ اساطیری زابلستان قدیم محسوب می‌شود. یکی از آن داستان‌ها، ماجرای عشق و ازدواج «زال» و «رودابه» دختر کابل‌شاه بوده که حاصل آن «رستم»، نام‌آورترین پهلوان اساطیری ایران است.

منابع

• امیری، مختاراحمد، «امسال ۴۱ مرکز صحی سیار و ثابت را در زابل فعال کرده‌ایم»، وب‌سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: 3 آبان 1401ش.
• «بازمانده‌های باستانی در ولایت زابل در معرض ویرانی»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۷ اسد ۱۳۹۳ش.
• تقی‌زاده، محمدرضا، «زابل افغانستان؛ ولایتی با فرهنگ اساطیری»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تير ۱۴۰۰ش.
• «زابل: ولایتی فقیر در میانۀ فراموشی دولت سابق و محاصرۀ طالبان»، وب‌سایت کلکین، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1400ش.
• «سفر به ولایت زابل در جنوب افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2، تاریخ درج مطلب: 15 دلو 1398ش.
• شیرازی، سعید، «زابُل (2)»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1395ش.
• «ظواهر معدنی ولایت زابل»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم، تاریخ بازدید: 26 بهمن 1401ش.
• «معرفی مختصر ولایت زابل افغانستان»، سیاح آنلاین، تاریخ درج مطلب: 19 تیر 1394ش.
• «نهادهای تحصیلی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی، تاریخ بازدید: 26 بهمن 1401ش.
• «نیمی از مکاتب در ولایت زابل غیرفعال و یا تخريب ‌شده‌اند»، خبرگزاری اسپوتنیک، تاریخ درج مطلب: 14 اردیبهشت 1401ش.
• «ولایت زابل، نفوس و السوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 11 فروردین 1400ش.