زرین‌درخت
زرین‌درخت؛ گونهای از گیاهان جنگلی در ایران و عراق.
زَرّیندرخت؛ درختی شبیه زیتون است که در ایران و عراق می‌روید. این درخت در ادبیات فارسی و فرهنگ عامه بازتاب پیدا کرده و دارای اهمیت فرهنگی، گردشگری، زیست‌محیطی و خواص درمانی است.
نامگذاری
زرین‌درخت را به نام درخت اترج، ترنج، نارنج، درخت طلایی یا زرین و «گل عاشقان» نیز میشناسند.[۱] زرین‌درخت در اواخر زمستان تا پایان بهار، شکوفههای زرد قشنگ و بزرگی دارد.[۲] برگ‌های زرین‌درخت شبیه برگ‌های درخت زیتون و گل آن مانند آفتاب است.[۳]
گسترۀ جغرافیایی
ابوریحان بیرونی، محل رویش زرین‌درخت را کشورهای عراق و ایران گفته است.[۴] برخی آن را گیاه بومی كازرون در استان فارس دانسته‌اند؛[۵] اما بر اساس بررسی‌های تازه، زرین‌درخت از گیاهان کهن اندیمشک از توابع استان خوزستان است.امروزه کمتر از ۱۰ اصله زرین‌درخت در این منطقه باقی مانده است.[۶]
اهمیت فرهنگی و گردشگری
پیشینۀ تاریخی زرین‌درخت، ارزش زیست‌محیطی این گونۀ نادر در طبیعت و نیز جلوه و شکوه آن در فصل گل‌دهی، این درخت را به میراثی طبیعی د رمنطقه تبدیل کرده که دارای جاذبۀ گردشگری برای اندیمشک است.[۷] برخی رسانه‌ها و طرفداران محیطزیست نیز اقداماتی را برای حفظ این گونه زیبای گیاهی آغاز کرده‌اند.[۸]
زرین‌درخت در ادبیات فارسی
زرین‌درخت، در ادبیات فارسی، الهام‌بخش نظامی گنجوی بوده است؛ او در اشعار خود از زیبایی این درختها سروده و آورده است: [۹] [۱۰] [۱۱]
| بهدست آری چنان شاهانه تختی | که باشد راست چون زریندرختی | |
| سر تاجداران برآمد به تخت | چو سیمرغ بر شاخ زرین‌درخت | |
| غلامان زرین‌کمر گرد تخت | چو سیمین ستون گرد زرین‌درخت |
زرین‌درخت در باور عامیانه
مردم اندیمشک «زرین‌درختان» را مقدس دانسته و شکستن و بریدن شاخ و برگ آن را گناهی بزرگ میپندارند. حتی اعتقاد عامۀ مردم بر این است که اگر کسی شاخۀ آن را بشکند «جوان‌مرگ» میشود. اهالی اندیمشک به تنه و شاخۀ آن‌ها تریش (پارچه) سبز میبندند[۱۲] و در زیر این درختها دعا خوانده و معتقد به اجابت آن بهعنوان مکانی مقدس هستند. تا چند دهه پیش مردم بومی و کشاورزان در زیر سایۀ زرین‌درختان غذای نذری میپختند و بین کشاورزان و مستمندان توزیع کرده و ضمن سپاس از خدا، درخواست باران و برکت در محصولات کشاورزی و دامداری و استجابت دعا می‌کردند.[۱۳] در طب سنتی برای زرین‌درخت، برخی خواص درمانی ذکر شده است.[۱۴]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ زرین‌درخت.]
- ↑ «زرین‌درخت اندیمشک میراثی فراموش‌شده»؛ وبسایت شبکة اطلاع‌رسانی راه دانا.
- ↑ ابنخلف تبریزی، برهان قاطع، 1380ش، ص455.
- ↑ ابوریحان، الصيدنة في الطب، 1383ش، ص563.
- ↑ راغب، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ص562.
- ↑ عارفیان، «زرین‌درخت اندیمشک را دریابید»، 1397ش، ص15.
- ↑ «زرین‌درخت اندیمشک میراثی فراموش‌شده»، وبسایت شبکة اطلاع‌رسانی راه دانا.
- ↑ «صدای نجات زرین‌درختان در اندیمشک»، خبرگزاری فارس.
- ↑ نظامی گنجوی، خسرو شیرین، 1387ش، ص47.
- ↑ نظامی گنجوی، شرفنامه، 1387ش، ص330.
- ↑ نظامی گنجوی، شرفنامه، 1387ش، ص516.
- ↑ «زرین‌درخت اندیمشک میراثی فراموش شده»، وبسایت شبکۀ اطلاع‌رسانی راه دانا.
- ↑ عارفیان، «زرین‌درخت اندیمشک را دریابید»، 1397ش، ص15.
- ↑ رازی، الحاوي في الطب، 1422ق، ج 20، ص195؛ ناظمجهان، اكسير اعظم، 1287ش، ج 4، ص675؛ ابنسینا، القانون في الطب، 1426ق، ج 1، ص430
منابع
- ابنسينا، حسين بن عبدالله، القانون في الطب، بیروت، دار إحياء التراث العربي، 1426ق.
- ابوريحان بيرونى، محمد بن احمد، الصيدنة في الطب، ترجمة باقر مظفرزاده، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسى، 1383ش.
- رازى، محمد بن زكريا، الأبدال المستعملة في الطب و العلاج، تهران، دانشگاه علوم پزشكى ايران، 1383ش.
- رازى، محمد بن زكريا، الحاوي في الطب، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1422ق.
- راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412ق.
- «زرین‌درخت اندیمشک میراثی فراموش‌شده»، وبسایت شبکة اطلاع‌رسانی راه دانا، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1395ش.
- «صدای نجات زرین‌درختان در اندیمشک»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 17 خرداد 1397ش.
- عارفیان، امیرهوشنگ، «زرین‌درخت اندیمشک را دریابید»، روزنامة جام‌جم، شماره ۵۰۸۱، ۲۳ فروردین ۱۳۹۷ش.
- عطار اسرائيلى، داود، منهاج الدكان و دستور الأعيان في أعمال و تراكيب الأدوية النافعة للأبدان، تهران، دانشگاه علوم پزشكى ايران، 1383ش.
- عقيلى علوى شيرازى، سيدمحمدحسين، مخزن الأدويه: دائرة المعارف خوردنيها و داروهاى پزشكى سنتى ايران، كلكته، هندوستان، چاپ سوم، 1260ق.
- ناظمجهان، محمداعظم، اكسير اعظم، تهران، دانشگاه علوم پزشكى ايران، 1387ش.
- نظامی‌گنجوی، خسرو و شیرین، بهکوشش سعید حمیدیان، تهران، قطره، 1387ش.
- نظامی‌گنجوی، شرفنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران، قطره، 1387ش.