شمس‌النهار
شمس‌النهار؛ اولین روزنامه در افغانستان.
شمس‌النهار نخستین روزنامۀ رسمی افغانستان در دورۀ دوم پادشاهی امیرعلی شیرخان، در 1252ش تأسیس شد. افغانستان پس از هندوستان، قفقاز و ایران چهارمین کشوری است که روزنامه‌ای به زبان فارسی منتشر کرد.
اولین شماره
چاپ نخستین شمارۀ این روزنامه، هفتۀ آخر شعبان[۱] مصادف با 15 ذی‌الحجۀ 1290ق[۲] بوده است.
مسئولین
شمس‌النهار با پیشنهاد سید جمال‌الدین و توسط امیرعلی شیرخان تأسیس شد. مدیریت آن نیز با میرزا عبدالعلی بود.[۳]
هدف
شمس‌النهار در راستای اصلاحات کشور و انتشار اخبار، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و بیانیه‌های دربار و با هزینه و سرپرستی دربار ایجاد شد.[۴]
شکل
شمس‌النهار در 16 صفحه، در اندازه‌های 5/15 اینچ عرض و 10 اینچ طول در چاپخانۀ دولتی[۵] به چاپ می‌رسید.[۶] متن آن با خط نستعلیق در کاغذ سفید نوشته شده و امور نشریات به‌صورت سیستم سنگی یا لیتوگرافی صورت می‌گرفت. همچنین، از خط‌کشی و کارهای هنری برای تزیین قالب استفاده می‌شد.[۷]
در صفحۀ اول روزنامه عنوان شمس‌النهار کابل بین صورت دو شیر که هر دو در یک دست شمشیر و در دست دیگر عنوان شمس‌النهار کابل را دارند جلب توجه می‌کرد.[۸] دو شمشیر کنایه و اشاره‌ای به اسم امیر داشت که از كلمۀ شیر و علی ساخته شده و لقب حضرت علی، اسدالله، یعنی شیر خدا بود.[۹] بعد از آن نام و تاریخ به قمری نوشته شده و شرح اشتراک نیز پس از آن ثبت شده است.[۱۰]
علاوه بر آن، در سه طرف سرلوحۀ شیر و شمشیر جریده شعر زیر درج شده است:[۱۱]
| کاری که بر توکل تو کردم ابتدا | يارب به‌فضل خویش رسانش بانتها | |
| اي نام تو راحت دل و جان | سرمایۀ فرحت فراوان | |
| هر سبزه که از زمین برآید | بر وحدت تو زبان گشاید | |
| ذات تو به روزگار پیدا | چون شمس النهار آشـکارا |
قیمت
اشتراک اخبار در صورت پیش خرید 20 روپیه شاهی و بعد از انتشار 25 روپیه شاهی بود. همچنین قیمت اشتراک شش ماهه 10 روپیه و یک شمارۀ آن ده آنه بود.[۱۲]
ترتیب انتشار
ترتیب انتشار روزنامۀ شمس‌النهار در ابتدا به‌صورت هفتگی و پس از شمارۀ نهم یا دهم به‌صورت ماهنامه منتشر شد.[۱۳]
محتوا
محتوای شمس‌النهار، شامل اطلاعات و اخبار خارج و داخل از روزنامه‌های داخلی و خارجی ترجمه شده[۱۴] و غالب مطالب آن برگرفته از روزنامه‌های هندی و اردوی چاپ هند بود.[۱۵] از روزنامه‌های اخبار عالم، اخبار عام لاهور، اخبار کوه نور، طلسم حیرت، اخبار انجمن پنجاب نیز در شمس‌النهار به‌عنوان منبع نام برده شده است.[۱۶] در شمارۀ 11 نشریه، از بدخشان خبری کار شده و از لفظ انگلیسی «کارسپاندت» برای نامه‌نگاری استفاده شده که نشان می‌دهد شمس‌النهار از نامه‌نگاران در برخی نقاط کشور بهره می‌برده است. مقالات و مطالب این نشریه توسط «عبدالقادر پیشاوری» و تعدادی از مترجم‌ها نوشته می‌شد.[۱۷]
اولین مترجمان
در میان مطالب شمس‌النهار ترجمه‌هایی نیز به‌چشم می‌خورند. بنابراین، اولین نسل مترجمان رسمی افغانستان را می‌توان به دوران امیر شیرعلی‌خان منتسب نمود. این مترجمان به ترجمۀ برخی مطالب از مجلات خارجی اقدام و سپس آن را در شمس‌النهار منتشر می‌کردند و بدین ترتیب بسیاری را از تحولات خارج از افغانستان، آشنا کردند.[۱۸]
توزیع در خارج از افغانستان
در یکی از اعلان‌های شمس‌النهار با عنوان اطلاع ضروری متنی خطاب به خوانندگان سرزمین هند و پشتونستان آمده که نشان می‌دهد این اخبار در سرزمین‌های خارج نیز خواننده داشته است.[۱۹]
پایان
شمس‌النهار به‌مدت 5 سال منتشر و در نهایت پس از حملۀ انگلیسی‌ها نشر آن در 1878م متوقف شد.[۲۰]
پانویس
- ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص6.
- ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص6.
- ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
- ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
- ↑ محمود،«شمس‌النهار؛ اولین نشریۀ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
- ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.
- ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.
- ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
- ↑ «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس.
- ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.
- ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص106.
منابع
- آهنگ، محمدکاظم، سیر ژورنالیزم در افغانستان، کابل، انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی، 1349ش.
- «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 14 مهر 1394ش.
- جعفری خانقاه، مهدی، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1388ش.
- جعفری خانقاه، مهدی، دو قرن مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1383ش.
- محمود، شاه‌محمود، «شمس‌النهار؛ اولین نشریۀ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا، تاریخ درج مطلب: 25 اردیبهشت 1392ش.
- «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس، تاریخ درج مطلب: ۳ عقرب ۱۳۹۰ش.
- عصمت‌اللهی، محمدهاشم، نظام مطبوعات افغانستان، تهران، بیکران، 1382ش.