عایشه بنت‌الشاطی
عایشه بنت‌الشاطی، بانوی پژوهشگر، مفسر قرآن و ادیب مصری
تولد
عایشه عبدالرحمان، معروف به بنت‌الشاطی سال 1913م در دَمیاط مصر متولد شد.[۱] او در خانواده‌ای متدین پرورش يافت و بسیاری از اجداد و نياكان او، عالم دانشگاه الازهر بودند.[۲]
تحصیلات
عايشه علوم مقدماتي، ادبيات عرب و آموزش قرآن را نزد پدرش که از عالمان دانشگاه الازهر بود، فراگرفت.[۳] پس از مدتی موفق به دریافت گواهی «الكفاة» (آموزش خانگی) و رتبه اول آن در سطح کشور مصر شد. او در سال 1931م موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. نبوغ و علاقۀ او به فرهنگ و مطبوعات سبب شد تا به این عرصه وارد شود ولی به‌دلیل مخالفت‌های خانواده‌اش تصمیم گرفت با نام مستعار «بنت‌الشاطی» به‌معنی دخترِ ساحل بنویسد تا او را نشناسند. [۴]عایشه در «مجلة النهضة» آغاز به نشر شعر و مقاله کرد و مدتی بعد منتقد ادبی روزنامۀ الأهرام شد.[۵] او در سال 1936م در دانشگاه فؤاد اول (قاهره کنونی) مشغول به تحصیل در رشتۀ ادبیات عرب شد و پس از دریافت لیسانس، در سال 1941م فوق‌لیسانس خود را نیز با رتبۀ برتر به‌پایان رسانید.[۶] او توانست دو سال بعد با ارائۀ پایان‌نامه‌ای دربارۀ «ابوالعلاء معری» دکتری خود را نیز در رشتۀ ادبیات عرب با موفقیت دریافت کند.[۷]
ازدواج
بنت‌الشاطی در 1324ق با امین خولی قرآن‌پژوه و ادیب مصری ازدواج کرد.[۸]
فعالیت‌های اجرایی
او مدتی استاد پژوهش‌های قرآنی در دانشکدۀ شریعت و دارالحدیث و همچنین عضو مجمع البحوث الاسلامیه بود.[۹] همچنین مدتی در دانشگاه عین‌الشمس قاهر تدریس کرد و در سمت استاد به پژوهش‌های قرآنی در دانشگاه مصر پرداخت. وی پس از بازنشستگی نیز به‌عنوان استاد مطالعات عالی قرآنی در دانشگاه قرویین -در شهر فاس مراکش- مشغول تدریس بود.[۱۰]
بنت‌الشاطی و فمینیسم
با گسترش گرایش‌های فمینیستی در میان زنان تحصیل‌کردۀ عرب، بنت‌الشاطی کتاب و مقاله‌هایی در این‌باره نوشت. او در کتاب «المفهوم الإسلامی لتحریر المرأه» ضمن رد تساوی زن و مرد به‌معنای آنچه فمینیست‌ها بر آن قائل بودند، بر این نکته تأکید می‌کند که زن و مرد برای رسیدن به کمال وجودی خود به همدیگر نیاز دارند و هریک مکمل دیگری است.[۱۱]
مهم‌ترین اثر بنت‌الشاطی
مهم‌ترین اثر او «التفسیر البیانی للقرآن الکریم» است. او با پیروی از روش امین خولی محتوای هر آیه را به‌گونه‌ای موضوعی و با‌دقت در همۀ آیات مشابه آن و با توجه به سبک‌های ادبی در قرآن بررسی می‌کند. او همچنین نظر به ترتیب نزول آیات مشابه به جستجوی قرائن و شواهد همراه آیات می‌پردازد و در این مسیر از تأویل خلاف ظاهر، توجه به اسرائیلیات و تحمیل اکتشافات علمی و اقوال نحویان و مفسران بر آیات پرهیز می‌کند و سعی دارد تا معنای اصلی هر واژه را با توجه به کاربردهای قرآنی بیان کند.[۱۲]
آثار در مورد زنان خاندان پیامبر
از عایشه بنت‌الشاطی بیش از 60 اثر در زمینه‌های گوناگون فقه، قرآن، تاریخ، رجال و سیره به یادگار مانده است. برخی نوشته‌های او دربارۀ زندگی پیامبر اکرم و خاندان ایشان به‌دلیل پردازش‌های هنری و داستانی در کنار استناد‌های تاریخی، آثار او را از معاصرانی چون طه حسین و محمد حسنین هیکل متمایز کرده است.[۱۳]
- از جمله کتاب «السیدة زینب عقیلة بنی‌هاشم» دربارۀ حضرت زینب که سبب محبوبیت بیش‌تر او میان شیعیان شده است.[۱۴]
- کتاب «تراجم سیدات بیت النبوه»؛ که مجموع پنج کتاب کوچک‌تر او در شرح‌حال خاندان پیامبر (مادر، زنان، دختران پیامبر، زینب عقیلۀ بنی‌هاشم و سکینه دختر امام حسین است و با عنوان‌های مختلفی چون آمنه مادر پیامبر، زنان پیامبر، بانوی کربلا زینب دختر زهرا (علیها سلام)؛ شیرزن کربلا یا زینب دختر علی (علیه السلام)، قهرمان کربلا، زینب دختر علی (علیه السلام)، زینب بانوی قهرمان کربلا، سکینه دختر سیدالشهدا ستاره درخشان سرزمین وحی، به فارسی ترجمه شده است.
دیگر آثار بنت‌الشاطی
- کتاب القرآن و التفسیر العصری؛
- کتاب مقال فی الانسان و الشخصیة الانسانیة؛
- کتاب القرآن و قضایا الانسان؛
- الاسرائیلیات فی الغزو الفکری؛
- القرآن و حریة الارادة؛
- القرآن و حقوق الانسان؛
- کتابنا الاکبر؛
- من اسرار العربیة فی البیان القرآنی؛
- مع ابی‌العلاء فی رحلة حیاته؛
- الحیاة الانسانیة عند ابی‌العلاء؛
- ابوالعلاء معرّی از مجموعه کتاب‌های «اعلام العرب»؛
- الخنساء؛
- الشاعرة العربیة الاولی؛
- تراثنا بین ماض و حاضر؛
- لغتنا و الحیاة؛
- قیم جدیدة للادب العربی، القدیم و الحاضر؛
- رجعة فرعون: روایة مصریة؛
- سید العزبة: روایة مصریة واقعیة؛
- ارض المعجزات: رحلة فی جزیرة العرب؛
- الغفران: دراسة نقدیة، رسالۀ دکتری؛
- جدید فی رسالة الغفران.[۱۵]
درگذشت
عایشه بنت‌الشاطی سرانجام در سال 1998م از دنیا رفت.[۱۶]
پانویس
- ↑ «ادعای عدم اعجاز علمی قران»، فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1394ش.
- ↑ «بنت‌الشاطی، شیدای زینب»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 28 خرداد 1390ش.
- ↑ «بنت‌الشاطی، شیدای زینب»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 28 خرداد 1390ش.
- ↑ شاکر و ساکی، «بنت‌الشاطی و سازمان‌دهی تفسر ادبی»، 1393ش، ص85.
- ↑ «ادعای عدم اعجاز علمی قران»، فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1394ش.
- ↑ شاکر و ساکی، «بنت‌الشاطی و سازمان‌دهی تفسیر ادبی»، 1393ش، ص85.
- ↑ شرقاوی، اتجاهات التفسیر فی مصر الحدیث، 1972م، ص203.
- ↑ کریمی‌نیا، دانشنامه جهان اسلام، ج4، ذیل «عایشه عبدالرحمان بنت‌الشاطی»
- ↑ سعفان، المنهج البیانی فی تفسیر القرآن الکریم، 1981م، ص103.
- ↑ «ویراست تازه‌ای از کتاب زینب بانوی قهرمان کربلا منتشر شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 26 اردیبهشت 1395ش.
- ↑ کریمی‌نیا، دانشنامه جهان اسلام، ج4، ذیل «عایشه عبدالرحمان بنت‌الشاطی».
- ↑ سعفان، المنهج البیانی فی تفسیر القرآن الکریم، 1981م، ص115-120.
- ↑ کریمی‌نیا، دانشنامه جهان اسلام، ج4، ذیل «عایشه عبدالرحمان بنت‌الشاطی».
- ↑ «عاشقانه بنت‌الشاطی زن محقق مصری دربارۀ حضرت زینب»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 28 خرداد 1390ش.
- ↑ کریمی‌نیا، دانشنامه جهان اسلام، ج4، ذیل «عایشه عبدالرحمان بنت‌الشاطی».
- ↑ کریمی‌نیا، دانشنامه جهان اسلام، ج4، ذیل «عایشه عبدالرحمان بنت‌الشاطی».
منابع
- «ادعای عدم اعجاز علمی قرآن»، فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1394ش.
- «بنت‌الشاطی، شیدای زینب»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 28 خرداد 1390ش.
- «عاشقانه بنت‌الشاطی زن محقق مصری دربارۀ حضرت زینب»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 28 خرداد 1390ش.
- «ویراست تازه‌ای از کتاب زینب بانوی قهرمان کربلا منتشر شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 26 اردیبهشت 1395ش.
- سعفان، کامل علی، المنهج البیانی فی تفسیر القرآن الکریم، قاهره، مکتبه الانجلو المصریه، 1981م.
- شاکر، محمدکاظم، ساکی، نانسی، «بنت‌الشاطی و سازمان‌دهی تفسیر ادبی»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا سلام الله علیها، سال یازدهم، شمارۀ 4، زمستان 1393ش.
- شرقاوی، عفت محمد، اتجاهات التفسیر فی مصر الحدیث، قاهره، مطبعۀ الکیلانی، 1972م.
- کریمی‌نیا، مرتضی، دانشنامه جهان اسلام، ج4، مدخل «عایشه عبدالرحمان بنت‌الشاطی»، 1394ش.