عبدالحق بیتاب
عبدالحق بیتاب، شاعر، ادیب و عارف بزرگ افغانستان.
عبدالحق بیتاب، شاعر، ادیب و عارف مشهور وأثرگذار معاصر افغانستان است که 51 سال در عرصۀ معارف (آموزش و پرورش) و تحصیلات عالی افغانستان فعالیت کرده و نقش مهمی در گسترش ادبیات فارسی و عرفان اسلامی در این کشور داشته است.
زندگی‌نامه
عبدالحق بیتاب، فرزند «عبدالاحد عطار»، در 1245ش در کابل، پایتخت افغانستان، به دنیا آمد. وی در 9 سالگی پدر خود را که عالم دین و ادیب بود، از دست داد و تحت سرپرستی عموهای خود که از عالمان دین و ادیبان برجسته در کابل بودند، قرار گرفت.[۱] عبدالحق بیتاب، در ۳۰ سالگی کارهای فرهنگی و آموزشی را ابتدا به‌عنوان معلم در مدارس ابتدائیه، دارالمعلمین و مدرسۀ دخترانه شروع کرد و سپس در ۱۳۲۶ش استاد دانشگاه شد و به‌مدت ۱۸ سال در این شغل فعالیت کرد.[۲]
تحصیل
عبدالحق بیتاب، فنون ادب و بلاغت و ادبیات عرب، علوم عقلی اسلامی و هیئت را، ابتدا در خانواده و سپس نزد استادان شهر کابل فراگرفت. وی در شعر و شاعری خود را از شاگردان «قاری عبداللّه« از شاعران مشهور و اولین ملک‌الشعراء افغانستان، می‌دانست و از تأثیرگذاری وی بر پرورش ذوق ادبی و شاعری خود، با افتخار بسیار، یاد می‌کرد.[۳]
فعالیت
1. فرهنگی و علمی
بیتاب، از سی‌سالگی تدریس ادبیات فارسی را در مدارس کابل آغاز کرد و سپس به‌‌تدریس فنون ادبی، بدیع، عروض و قافیه، معانی و بیان، دستور زبان و اصول عرفان و تصوف در دانشکدة ادبیات دانشگاه کابل مشغول شد.[۴] همچنین، در این سال‌ها کرسی بیدل‌شناسی به وی اختصاص داشت و ۵ سال به‌عنوان عضو هیأت ترجمه و تفسیر قرآن از طرف «صدارت عظمی» (نهاد نخست وزیری) تعیین شد.[۵]
2. سیاسی
بیتاب در سال ۱۳۴۴ش با پایان‌یافتن دورۀ استادی، در مجلس سنای افغانستان، به‌عنوان «سناتور» فعالیت‌های سیاسی خود را شروع کرد.[۶]
شاگردان
بسیاری از شاعران و نویسندگان معاصر افغانستان از شاگردان بیتاب به‌‌شمار می‌روند.[۷]
طریقت عرفانی
عبدالحق بیتاب پیرو مذهب حنفی بود و در طریقت عرفانی، خود را از مریدان و شاگردان «شاه محمدغوث لودین«، از مشایخ بزرگ نقشبندیة مجددّیة هرات، می‌دانست.[۸]
سیره عملی و اخلاقی
عبدالحق بیتاب، مردی پارسا، صمیمی، مهربان و ساده‌‌زیست بود. با مردم، به‌ویژه با شاگردان و دوستان خود با خوش‌رویی و مهربانی برخورد می‌کرد. از شأن و شوکت تصنعی و ارزش‌های مادی تنفر داشت و به ارزش‌های معنوی ارج فراوان می‌گذاشت.[۹]
سبک شعری
سبک شعری بیتاب در غزل، شیوه‌ای میان سبک خراسانی و هندی و زبان شعری او، به‌ویژه در غزل، ساده، روان و نزدیک به زبان گفتار مردم کابل است. [۱۰] دیوان اشعار وی شامل قصیده و غزل است اما قالب محبوب او بیشتر غزل بوده است.[۱۱]
اثرپذیری
بیتاب از کلیم همدانی، سلیم تهرانی و به‌ویژه عبدالقادر بیدل در سبک هندی تأثیر پذیرفته بود. [۱۲]
اثرپذیری
آثار
الف) تألیف
- علم معانی؛
- دیوان اشعار بیتاب؛
- گفتار روان در علم بیان؛
- علم بدیع؛
- تصوف برای صنف (کلاس) چهارم؛
- مفتاح الغموض فی علم قافیه و عروض؛
- دستور زبان فارسی؛
- دو رساله در صرف عربی برای صنف هفت و هشت؛
- ده‌ها مقالات ادبی در روزنامه‌ها و مجله‌های معتبر افغانستان. [۱۳]
ب) ترجمه
- ترجمۀ الکافیه در نحو؛
- ترجمۀ موجز در طب؛
- ترجمۀ فروق الامراض؛
- ترجمۀ ابن‌عقیل؛
- ترجمۀ الفیه ابن‌مالک در نحو عربی؛
- ترجمۀ ایساغوجی؛
- ترجمۀ انشاء مقالات از محمود عابدین؛
- ترجمۀ شافیه ابن‌حاجب در علم صرف؛
- ترجمۀ صریری در مبادی نحو عربی تألیف ابوالحسن قندوزی؛
- ترجمۀ چهار رساله در منطق تألیف علمای مصری؛
- ترجمۀ کتاب قاضی عبدالجبار همدانی در علم صنعت؛
- ترجمۀ قسمت اول علم الاجتماع؛
- ترجمۀ تفسیر کابلی.[۱۴]
نوآوری
با این‌که زبان شعر وی ساده بود اما در صنایع لفظی و معنوی نوآوری داشت و آنها را با مهارت زیاد در اشعار خود به‌‌کار می‌برد. [۱۵] غزلیات بیتاب را سه هزار بیت دانسته‌اند که این مقدار، با توجه به فعالیت شعری بیتاب کم به‌نظر می‌رسد اما نشان می‌دهد که وی به کثرت شعر علاقه‌مند نبوده بلکه آوردن مضامین تازه برای او اهمیت بیشتری داشته است.[۱۶]
درگذشت
عبدالحق بیتاب، در۲۰ اسفند ۱۳۴۷ش در سن ۸۳ سالگی از دنیا رفت و در کابل به خاک سپرده شد.[۱۷]
افتخارات
1. ملک‌الشعرای افغانستان
بیتاب در 6 فروردین (حَمَل) 1331ش، توسط دولت وقت افغانستان، به‌صورت رسمی به‌عنوان «ملک الشعراء» افغانستان انتخاب شد.[۱۸]
2. نشان معارف
وی نشان درجه دوم معارف و مدال «رَشتِین» را از وزارت معارف (آموزش و پرورش) دریافت کرد.[۱۹]
3. نام‌گذاری مدرسه
به پاس خدمات عبدالحق بیتاب برای آموزش و پررش افغانستان، یک مدرسۀ ابتدایی در کابل، به‌نام «استاد بیتاب» نام‌گذاری شده است.[۲۰]
نمونه‌ای از شعر عبدالحق بیتاب
گرچه با من این زمان بسیار الفت می‌کنی[۲۱]
| گرچه با من این زمان بسیار الفت می‌کنی | خوب می‌دانم که از روی سیاست می‌کنی | |
| می‌دهی ما را نشان ای بی‌وفا وضع خنک | گرم‌جوشی با رقیبان فلاکت می‌کنی | |
| می‌کنم کم التفاتی باز از وضع تو حس | می‌شود معلوم با من قطع الفت می‌کنی | |
| اینقدر با من نمی‌شاید که باشی بر خلاف | حاضرم حاضر اگر تکلیف خدمت می‌کنی | |
| ملتفت شو اینقدر ناز و تغافل خوب نیست | دوستدارت را پیشیمان از محبت می‌کنی | |
| صورت حال خودم را چون نمایم جالب است | چون نه مهمان می‌شوی ما را نه دعوت می‌کنی | |
| گر به تشریفی شبی دربند منزل جان من | از همه تکلیف‌ها ما را که راحت می‌کنی | |
| راست گو با من عزیز من به وجدانت قسم | شیوة لشمی است یا از دل محبت می‌کنی | |
| دوش خواندم این غزل پیشش به من دلدار گفت | وه چه خوش «بیتابم» اظهار بلاغت می‌کنی |
پانویس
- ↑ آریانفر، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار.
- ↑ مولایی، «بیتاب عبدالحق»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ مولایی، «بیتاب عبدالحق»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ مولایی، «بیتاب عبدالحق»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ آریانفر، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار.
- ↑ آریانفر، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار.
- ↑ مولایی، «بیتاب عبدالحق»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ مولایی، «بیتاب عبدالحق»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ آریانفر، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار.
- ↑ آریانفر، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار.
- ↑ مولایی، «بیتاب عبدالحق»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ مولایی، «بیتاب عبدالحق»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ «ملک‌الشعرا پوهاند عبدالحق بیتاب کی بود؟» وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان.
- ↑ آریانفر، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار.
- ↑ مولایی، «بیتاب عبدالحق»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ آریانفر، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار.
- ↑ آریانفر، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار.
- ↑ آریانفر، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار.
- ↑ «ملک‌الشعرا پوهاند عبدالحق بیتاب کی بود؟»، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان.
- ↑ «ملک‌الشعرا پوهاند عبدالحق بیتاب کی بود؟»، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان.
- ↑ «عبدالحق بیتاب»، وبلاگ بشنو از نی.
منابع
- آریانفر، شمس‌الحق، «ملک‌الشعرا بیتاب شاعر عارف و ادیب دانشمند»، وب‌سایت روزنامۀ ماندگار، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1396ش.
- «عبدالحق بیتاب»، وبلاگ بشنو از نی، تاریخ درج مطلب: 24 تیر 1393ش.
- «ملک‌الشعرا پوهاند عبدالحق بیتاب کی بود؟»، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1399ش.
- مولایی، محمدسرور، «بیتاب عبدالحق»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1393ش.