غسل جمعه

غسل جمعه، شستن بدن با کیفیتی خاص در روز جمعه
«غُسل» از مصدر «غَسل» و به‌معنای شستن است. غسل در اصطلاح فقهی به‌معنای شستشوي بدن با کيفيتی خاص است. غسل جمعه از جمله غسل‌هایی است که در آموزه‌های اسلامی سفارش‌های زیادی برای انجام آن وجود دارد.

هدف و فلسفه

نخستین بار پیامبر اسلام برای رهایی از بوی عرق برخی از انصار که در روز جمعه تجمع می‌کردند دستور داد تا غسل کنند و بدن خود را بشویند؛ از همان زمان این سنت در میان مسلمانان باقی مانده است.

در روایتی از امام رضا، خداوند غسل جمعه را تکمیل کننده نقص‌هایی که به‌واسطه فراموشی در وضوی نمازهای واجب ایجاد می‌شود قرار داده، همان‌گونه که نماز نافله را کامل‌کننده نماز واجب قرار داده است.

در روایات از مواردی مانند بزرگ‌داشت پروردگار عالم، رو آوردن به‌سوی خداوند و طلب آمرزش از او، تعظيم و بزرگ‌داشت روز جمعه و تفضیل آن بر سایر روزها، طهارت و پاکی تا جمعه آینده و زیاد شدن واجبات و مستحبات در این روز به‌عنوان علت‌های سفارش مؤکد به انجام غسل جمعه یاد شده است.

اهمیت غسل جمعه

غسل جمعه در منابع دینی مورد تأکید بسیار قرار گرفته است. بر اساس محتوای برخی از روایات، اگر کسی روز جمعه را درک کرد چه در سفر باشد و چه در حَضَر، باید غسل جمعه کند الا اینکه مریض باشد یا برای او ضرر داشته باشد. در برخی دیگر از روایات اشاره شده است که اگر مجبور باشی برای تهیه آبِ غسل روز جمعه، غذای خود را بفروشی این کار را بکن. این سفارش‌ها نشان از اهمیت بالای این عمل در آموزه‌های اسلامی دارد.

وقت غسل جمعه

بهترین زمان انجام غسل جمعه از اذان صبح تا ظهر جمعه است. اگر کسی در این مدت موفق به انجام غسل نشد می‌تواند تا غروب روز جمعه بدون نیت ادا و قضا آن را انجام دهد. اگر کسی در روز جمعه غسل نکرد می‌تواند روز شنبه از صبح تا غروب به نیت قضا، غسل را انجام دهد.

کیفیت انجام

غسل جمعه مانند غسل‌های دیگر به دو صورت ترتیبی و ارتماسی انجام می گیرد و تنها در نیت با سایر غسل‌ها تفاوت دارد.

جایگزینی غسل جمعه بجای وضو

نظر مشهور در میان فقیهان شیعه آن است که غسل جمعه نمی‌تواند جایگزین وضو برای اقامه نماز باشد. اما در برابر این دیدگاه مشهور، برخی از فقها مانند خویی، سیستانی، مکارم شیرازی و تبریزی بر این باور هستند که با غسل‌هایی که استحباب آن‌ها ثابت شده، مانند غسل جمعه، می‌توان نماز خواند.

دعای غسل جمعه

در روایات دعایی برای انجام غسل جمعه وارد شده که مستحب است در موقع غسل خوانده شود: «أشْهَدُ أنْ لا إِلهَ إلّا اللهُ وَحْدَهُ لا شَریک لَهُ وَأنَّ مُحَمَّداً عَبْدُه وَ رَسوُلُه. اَلّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَاجْعَلْنی مِنَ التَّوَّابینَ وَاجْعلْنی مِنَ الْمُتَطَهِّرین.»

منابع

• ابن‌بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتاب‌فروشی داورى،‏ چاپ اول، 1385ش.
• بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن، رساله توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ بیستم، 1392ش.
• شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، چاپ اول، 1409ق.
• علیان‌نژاد، «معنی واژه‌ها و اصطلاحات فقهی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 13 شهریور 1400ش.
• قرشی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الكتب الاسلامية، چاپ ششم، 1412ق.
• مجلسی، محمدباقر بن محمدتقى‏، بحار الانوار، بیروت، دار إحياء التراث العربي‏، چاپ دوم، 1403ق.