قلعه رودخان
قلعه‌رودخان؛ بزرگ‌ترین قلعۀ آجری ایران مربوط به‌دوران ساسانی در فومن.
قلعه‌رودخان یکی از جاذبههای دیدنی فومن در استان سر‌سبز و خوش آب‌‌و‌هوای گیلان است.[۱] این قلعه تاریخی در سال ۱۸۳۰م توسط یک پژوهشگر لهستانی، بازیابی و معرفی شد.[۲] سازه این قلعه، از جنس آجر و سنگ است که در دوران ساسانی و بر فراز کوه‌ها بنا شده است.[۳] هر ساله، گردشگران بسیاری به این منطقه تفریحی سفر و از جاذبههای تاریخی و طبیعی آن بازدید می‌کنند.[۴] قلعه‌رودخان در سال 1354ش در فهرست آثار ملی - تاریخی ایران ثبت شد.[۵]
جغرافیا
قلعه‌رودخان در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن و در نزدیکی دهستان گوراب قرار گرفته است.[۶] این قلعه در میان جنگلی انبوه و بر فراز ارتفاعات جنگلی منطقة حیدر‌آلات جای گرفته است. ارتفاع قلعه‌رودخان از سطح دریا بین ۶۵۵ تا ۷۱۵ متر است.[۷]
نام‌گذاری
برخی معتقدند به‌دلیل نزدیکی این قلعه به رودخانه‌ای به نام «رِخون» که در سمت راست آن قرار دارد، نام این قلعه را «قلعه‌رودخان» نهاده‌اند. مردمان محلی به این قلعه، «قله‌رخون» می‌گویند.[۸] همچنین برخی دیگر معتقدند در گذشته قلعه‌رودخان را با نام «دژ‌رودگان» یا «روگان» می‌شناختند؛ یعنی «دژی در کنار رود» که با گذر زمان این نام به رودخان تغییر پیدا کرده است.[۹] کلمة رودخان مخفف رودخانه بوده و قلعه‌رودخان؛ به‌معنای قلعه‌‌ای در نزدیکی رودخانه است. برخی دیگر به‌دلیل تعداد زیاد پله‌های داخل قلعه به آن «قلعه هزار پله» می‌گویند.[۱۰] «حسامی»، «سکسار یا سگسار» و «سگسال» نیز از دیگر اسامی این قلعه است.[۱۱]
تاریخچه
قلعه‌رودخان دژی مستحکم با قدمت طولانی در اطراف شهرستان فومن است. بر اساس كتيبة سر‌در ورودی، قلعه‌رودخان از سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ق بازسازی شده است.[۱۲] از منظر برخی محققان بنای اولیه قلعه‌رودخان مربوط به‌دورة ساسانی یا اوایل دوره اسلامی بوده، که در دوران حکمرانی سلجوقیان مورد مرمت قرار گرفته است.[۱۳] همچنین این قلعه یکی از پایگاه‌های نظامی اسماعیلیان و نیز مقر فرمانروایی بسیاری از فرمانروایان گیلان و رشت بوده است.[۱۴] مستندات تاریخی نشان می‌دهد که در سال 1175ق حاکم فومن هنگام قیام علیه کریم‌خان زند، این قلعه را بازسازی کرده است.[۱۵] قلعه‌رودخان برای مدتی، فراموش شده است تا این‌که در سال ۱۸۳۰م وسط محقق ایران‌‌شناس لهستانی به‌نام آلكساندر بوریکو خوچكو کشف شد.[۱۶]
معماری
قلعه‌رودخان بر روی پهنة مسطحی میان دو کوه با ارتفاعات مختلف، بنا شده است.[۱۷] این قلعه و محوطة اطراف آن ۶/۲ هکتار مساحت دارد. بنای ساختمان این قلعة تاریخی حدود ۵۰۰ متر طول و در برخی نقاط عرضی متفاوت دارد. همچنین این قلعه دارای 65 برج و بارو و دیواری به‌طول 1500 متر است.[۱۸] بنای این قلعة کهن همچنان پا‌بر‌جا باقی مانده است. قلعه‌رودخان از دو قسمت «قورخانه» و «ارگ» تشکیل شده است.[۱۹] ارگ قلعه، محل شاهنشین و حرم‌‌سرا بوده، قورخانه نیز محل فعالیت‌‌های نظامی و زندگی سربازان بوده است.[۲۰] ساختمان ارگ در قسمت غربی قلعه و در دو طبقه، بر روی شیب تند کوه بنا شده است. این بنا از بخش‌‌هایی مانند: «دروازة ورودی»، «آبریز‌گاه»، «آب‌‌انبار»، «سرد‌خانه»، «شاهنشین» و تعدادی واحد‌های مسکونی تشکیل شده است.[۲۱] در قسمت شرقی قلعه ساختمان‌های قراول‌خانه در دو طبقه با روزنه‌ها و نورگیر‌های متعدد ساخته شدهاند.[۲۲] این قسمت قلعه که با دروازه‌‌ای از سایر قسمت‌ها جدا شده است بر روی یک تپه به ارتفاع ۶۷۰ متر قرار دارد.[۲۳] بنا‌هایی که در این مکان ساخته شدهاند بیشتر جنبة نظامی دارند که شامل «دروازه ورودی»، «در اضطراری»، «زندان»، تعدادی واحد مسکونی و دو برج بزرگ است. همچنین در داخل قلعه تعداد زیادی پله به‌منظور دسترسی به قسمت‌های مختلف آن ساخته شده است.[۲۴] به‌دلیل قرار گرفتن این قلعه در ارتفاعات، امروزه به‌منظور دسترسی راحت‌تر گردشگران به ساختمان قلعه، در مسیر دسترسی به آن حدود1600 پله از جنس سنگ ساخته شده است.[۲۵] در بالای دروازة ورودی قلعه‌رودخان کتیبه‌ای نصب شده بود که تنها سند تاریخی قلعه‌رودخان به‌شمار می‌رود و اکنون در «موزة گنجینه» رشت است.[۲۶] دو طرف در ورودی قلعه‌رودخان دو برج بزرگ قرار دارد. همچنین دور‌تا‌دور قلعه را برجهای دیدهبانی احاطه کرده است. در بالای این برجهای دیدهبانی اتاق‌های هشت ضلعی قرار گرفته که با طاق‌‌های گنبدی پوشانده شدهاند.[۲۷] یکی دیگر از معماری‌های ویژه قلعه‌رودخان، روزنه‌‌هایی شیب‌‌دار در داخل دیوار‌ها و برجهای قلعه است که از این روزنه‌ها به‌منظور ریختن مواد مذاب و تیر‌اندازی استفاده می‌کردند.[۲۸]
ویژگی
قلعه‌رودخان یک میراث تاریخی با معماری منحصر‌به‌فرد است که در منطقه‌ای کوهستانی و در میان انبوه درختان قرار گرفته است.[۲۹] موقعیت قلعه در مکان مرتفع، نشان از کاربرد نظامی این قلعه در دوره‌های مختلف تاریخی دارد.[۳۰] طبیعت بکر و جنگل اطراف قلعه با پوشش گیاهی متنوع، از دیگر ویژگی‌های منطقة قلعه‌رودخان است.[۳۱] این منطقه دارای درختان بلند و مسیری سر‌سبز است. از میان این درختان زیبا و درة سر‌سبز، رودخانه‌ای پر‌آب و زلال جاری است که زیبایی و طراوت خاصی به این منطقه بخشیده است.[۳۲]
گردشگری
وجود قلعة تاریخی در میان منطقة کوهستانی با پوشش جنگلی، فرصت مناسبی را برای علاقه‌مندان به آثار باستانی و طبیعت‌گردی فراهم می‌کند. همچنین وجود کوه‌های مرتفع در این منطقه و مسیر پر از پله‌های سنگی، شرایط مناسبی برای علاقه‌مندان به کوهنوردی است.[۳۳] در قسمت ورودی مسیر قلعه‌رودخان بازارچة سنتی با لباسهای محلی و سفره خانه‌های سنتی وجود دارد که فضای مناسبی را برای علاقه‌مندان به آشنایی با فرهنگ و آداب‌و‌رسوم محلی گیلان فراهم می‌کند.[۳۴] این بازارچه، دارای آتلیة عکاسی محلی است که گردشگران می‌توانند با پوشیدن لباسهای رنگی و زیبای گیلکی، لحظات شادی را برای همیشه در قاب‌عکس‌‌های ماندگار ثبت کنند. [۳۵] از دیگر جاذبههای گردشگری قلعه‌رودخان فروشگا‌‌های محلی و غرفه‌‌های صنایع‌دستی است.[۳۶]
امکانات رفاهی
از جمله امکانات رفاهی این منطقه می‌توان به اقامتگاه‌های بوم‌گردی، ویلا‌ها، سوئیت‌های‌اجاره‌ای و کلبه‌های جنگلی مستقر در این محل اشاره کرد. همچنین علاقه‌مندان به اتراق در طبیعت می‌توانند از امکانات کمپینگ و چادر مسافرتی شخصی در این مکان استفاده کنند.[۳۷] در محوطه و فضای اطراف قلعه‌رودخان سکو‌های استراحت‌گاهی و آلاچیق‌های جنگلی به‌منظور استراحت گردشگران وجود دارد.[۳۸] از دیگر امکانات رفاهی قلعه‌رودخان وجود رستوران‌ها، سفره‌خانه‌های سنتی، پارکینگ اختصاصی، نماز‌خانه، عکاس‌خانه و سرویس بهداشتی در این منطقه است.[۳۹]
مسیر دسترسی
به‌منظور سفر به منطقة گردشگری قلعه‌رودخان لازم است ابتدا به استان گیلان و شهر رشت رفته، سپس از شهرستان فومن 21 کیلومتر مسافت را به سمت قلعه طی کرده و با عبور از روستا‌های «مَلسِکام» و «سید‌آباد» به منطقة قلعه‌رودخان رسید.[۴۰]
پانویس
- ↑ . «قلعه‌رودخان کجاست»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- ↑ . اسفندیاری و همکاران، «کاربست رویکرد تفریح‌گاه زیستی؛ راهکاری مناسب در تحقق توسعه پایدارن مونه موردی: پارک جنگلی منتهی به قلعه‌رودخان در شهرستان فومن»، 1393ش، ص4.
- ↑ . بهاری و بحر‌العلومی، «شناسایی و سالیابی مواد و ساختمایۀ برخی از بنا‌های تاریخی استانهای آذربایجان غربی، گیلان و تهران»، 1393ش، ص25.
- ↑ . رمضانی و قائمی‌راد، «طراحی برنامه‌ریزی گردشگری دژ باستانی قلعه‌رودخان فومن – گیلان (تعیین ظرفیت برد محیطی)»، 1391ش، ص21.
- ↑ . «قلعه‌رودخان»، وب‌سایت banianmaskan، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- ↑ محمد‌زاده و موحدی، «شناخت و ارزیابی اکو‌توریسم جنگلی ایران نمونه موردی: قلعه‌رودخان»، 1391ش، ص4.
- ↑ . رمضانی و قائمی‌راد، «طراحی برنامه‌ریزی گردشگری دژ باستانی قلعه‌رودخان فومن – گیلان (تعیین ظرفیت برد محیطی)»، 1391ش، ص22.
- ↑ . بهاری و بحر‌العلومی، «شناسایی و سالیابی مواد و ساختمایۀ برخی از بنا‌های تاریخی استانهای آذربایجان غربی، گیلان و تهران»، 1393ش، ص27.
- ↑ . «قلعه‌رودخان فومن»، وب‌سایت سفر مارکت، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- ↑ . محمد‌زاده و موحدی، «شناخت و ارزیابی اکو‌توریسم جنگلی ایران نمونه موردی: قلعه‌رودخان»، 1391ش، ص7.
- ↑ بهاری و بحر‌العلومی، «شناسایی و سالیابی مواد و ساختمایۀ برخی از بنا‌های تاریخی استانهای آذربایجان غربی، گیلان و تهران»، 1393ش، ص28.
- ↑ . رمضانی و قائمی‌راد، «طراحی برنامه‌ریزی گردشگری دژ باستانی قلعه‌رودخان فومن – گیلان (تعیین ظرفیت برد محیطی)»، 1391ش، ص25.
- ↑ . شیر‌محمدی و همکاران، «اثر رضایت ساکنین از مقصد گردشگری بر تبلیغات دهان‌به‌دهان با میانجی‌گری دلبستگی به مکان و تعادل (مطالعه موردی: منطقه گردشگری ماسوله و قلعه‌رودخان)»، 1399ش، ص169.
- ↑ . رمضانی و قائمی‌راد، «طراحی برنامه‌ریزی گردشگری دژ باستانی قلعه‌رودخان فومن – گیلان (تعیین ظرفیت برد محیطی)»، 1391ش، ص26.
- ↑ . اسفندیاری و همکاران، «کاربست رویکرد تفریح‌گاه زیستی؛ راهکاری مناسب در تحقق توسعه پایدار نمونه موردی: پارک جنگلی منتهی به قلعه‌رودخان در شهرستان فومن»، 1393ش، ص7.
- ↑ . «قلعه‌رودخان فومن»، وب‌سایت سفر مارکت، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- ↑ . «قلعه‌رودخان کجاست»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- ↑ . شیر‌محمدی و همکاران، «اثر رضایت ساکنین از مقصد گردشگری بر تبلیغات دهان‌به‌دهان با میانجی‌گری دلبستگی به مکان و تعادل (مطالعه موردی: منطقه گردشگری ماسوله و قلعه‌رودخان)»، 1399ش، ص168.
- ↑ . رمضانی و قائمی‌راد، «طراحی برنامه‌ریزی گردشگری دژ باستانی قلعه‌رودخان فومن – گیلان (تعیین ظرفیت برد محیطی)»، 1391ش، ص28.
- ↑ . بهاری و بحر‌العلومی، «شناسایی و سالیابی مواد و ساختمایۀ برخی از بنا‌های تاریخی استانهای آذربایجان غربی، گیلان و تهران»، 1393ش، ص31.
- ↑ . محمد‌زاده و موحدی، «شناخت و ارزیابی اکو‌توریسم جنگلی ایران نمونه موردی: قلعه‌رودخان»، 1391ش، ص11.
- ↑ . شیر‌محمدی و همکاران، «اثر رضایت ساکنین از مقصد گردشگری بر تبلیغات دهان‌به‌دهان با میانجی‌گری دلبستگی به مکان و تعادل (مطالعه موردی: منطقه گردشگری ماسوله و قلعه‌رودخان)»، 1399ش، ص173.
- ↑ . «قلعه‌رودخان فومن»، وب‌سایت سفر مارکت، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- ↑ . اسفندیاری و همکاران، «کاربست رویکرد تفریح‌گاه زیستی؛ راهکاری مناسب در تحقق توسعه پایدار نمونه موردی: پارک جنگلی منتهی به قلعه‌رودخان در شهرستان فومن»، 1393ش، ص11.
- ↑ . بهاری و بحر‌العلومی، «شناسایی و سالیابی مواد و ساختمایۀ برخی از بنا‌های تاریخی استانهای آذربایجان غربی، گیلان و تهران»، 1393ش، ص32.
- ↑ . قرشی مینا‌آبادی و مؤمنی «راهکار‌های توسعة گردشگری فرهنگی در شهرستان فومن»، 1392ش، ص9.
- ↑ . بهاری و بحر‌العلومی، «شناسایی و سالیابی مواد و ساختمایۀ برخی از بنا‌های تاریخی استانهای آذربایجان غربی، گیلان و تهران»، 1393ش، ص30.
- ↑ . «قلعه‌رودخان فومن»، وب‌سایت سفر مارکت، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- ↑ . شیر‌محمدی و همکاران، «اثر رضایت ساکنین از مقصد گردشگری بر تبلیغات دهان‌به‌دهان با میانجی‌گری دلبستگی به مکان و تعادل (مطالعه موردی: منطقه گردشگری ماسوله و قلعه‌رودخان)»، 1399ش، ص175.
- ↑ . «قلعه‌رودخان کجاست»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- ↑ . رمضانی و قائمی‌راد، «طراحی برنامه‌ریزی گردشگری دژ باستانی قلعه‌رودخان فومن – گیلان (تعیین ظرفیت برد محیطی)»، 1391ش، ص30.
- ↑ . شیر‌محمدی و همکاران، «اثر رضایت ساکنین از مقصد گردشگری بر تبلیغات دهان‌به‌دهان با میانجی‌گری دلبستگی به مکان و تعادل (مطالعه موردی: منطقه گردشگری ماسوله و قلعه‌رودخان)»، 1399ش، ص177.
- ↑ . رمضانی و قائمی‌راد، «طراحی برنامه‌ریزی گردشگری دژ باستانی قلعه‌رودخان فومن – گیلان (تعیین ظرفیت برد محیطی)»، 1391ش، ص29.
- ↑ . «قلعه‌رودخان کجاست»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- ↑ . شیر‌محمدی و همکاران، «اثر رضایت ساکنین از مقصد گردشگری بر تبلیغات دهان‌به‌دهان با میانجی‌گری دلبستگی به مکان و تعادل (مطالعه موردی: منطقه گردشگری ماسوله و قلعه‌رودخان)»، 1399ش، ص176.
- ↑ . قرشی مینا‌آبادی و مؤمنی «راهکار‌های توسعة گردشگری فرهنگی در شهرستان فومن»، 1392ش، ص12.
- ↑ . اسفندیاری و همکاران، «کاربست رویکرد تفریح‌گاه زیستی؛ راهکاری مناسب در تحقق توسعه پایدار نمونه موردی: پارک جنگلی منتهی به قلعه‌رودخان در شهرستان فومن»، 1393ش، ص14.
- ↑ . بهاری و بحر‌العلومی، «شناسایی و سالیابی مواد و ساختمایۀ برخی از بنا‌های تاریخی استانهای آذربایجان غربی، گیلان و تهران»، 1393ش، ص27.
- ↑ . رمضانی و قائمی‌راد، «طراحی برنامه‌ریزی گردشگری دژ باستانی قلعه‌رودخان فومن – گیلان (تعیین ظرفیت برد محیطی)»، 1391ش، ص29.
- ↑ . «قلعه‌رودخان فومن»، وب‌سایت سفر مارکت، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
منابع
- اسفندیاری، اکرم و همکاران، «کاربست رویکرد تفریح‌گاه زیستی؛ راهکاری مناسب در تحقق توسعه پایدار نمونه موردی: پارک جنگلی منتهی به قلعه‌رودخان در شهرستان فومن»، اولین کنگره بین‌المللی افق‌های جدید در معماری و شهر‌سازی، 1393ش.
- بهاری، رویا و بحر‌العلومی، فرانک، «شناسایی و سالیابی مواد و ساختمایۀ برخی از بنا‌های تاریخی استانهای آذربایجان غربی، گیلان و تهران»، اثر تابستان، شماره 65، 1393ش.
- رمضانی، بهمن و قائمی‌راد، طیبه، «طراحی برنامه‌ریزی گردشگری دژ باستانی قلعه‌رودخان فومن – گیلان (تعیین ظرفیت برد محیطی)»، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، شماره 17، 1391ش.
- شیر‌محمدی، یزدان و همکاران، «اثر رضایت ساکنین از مقصد گردشگری بر تبلیغات دهان‌به‌دهان با میانجی‌گری دلبستگی به مکان و تعادل (مطالعه موردی: منطقه گردشگری ماسوله و قلعه‌رودخان)»، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شماره 41، 1399ش.
- قرشی مینا‌آبادی، محمد‌باسط و مؤمنی، فرشته، «راهکار‌های توسعة گردشگری فرهنگی در شهرستان فومن»،اولین همایش ملی جغرافیا، شهر‌سازی و توسعه پایدار، 1392ش.
- «قلعه‌رودخان»، وب‌سایت banianmaskan، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- «قلعه‌رودخان فومن»، وب‌سایت سفر مارکت، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- «قلعه‌رودخان کجاست»، وب‌سایت ایرانگردی، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- «قلعه‌رودخان کجاست»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.
- محمد‌زاده، نرگس و موحدی، سعید، «شناخت و ارزیابی اکو‌توریسم جنگلی ایران نمونه موردی: قلعه‌رودخان»، اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت‌گردی ایران‌زمین، 1391ش.