گیلان

پرونده:گیلان.jpg

گیلان استانی در شمال ایران به مرکزیت شهر رشت.

گیلان سرزمینی است که به باران‌خیزی همراه با سرسبزی، جنگل، رود و کوه شناخته می‌شود. این استان از دو بخش جلگه‌ای و دو قسمت کوهستانی؛ یعنی «دیلمان» و «تالش» تشکیل شده است.

جغرافیا

گیلان از جهت شمال به دریای خزر، از شرق به استان مازندران، از جنوب به استان‌های قزوین و زنجان و از باختر به استان اردبیل محدود می‌شود. مساحت این استان در حدود 14044 کیلومتر مربع است. حدوداً ۸۶/. درصد از کل خاک ایران را در بر دارد و بیست و هشتمین استان کشور از نظر وسعت محسوب می‌شود. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، گیلان دارای شانزده شهرستان به نام‌های آستارا، آستانه‌اشرفیه، املش، بندر انزلی، تالش، رشت، رضوانشهر، رودبار، رودسر، سیاهکل، شفت، صومعه‌سرا، فومن، لاهیجان، لنگرود و ماسال است.

جمعیت

بر اساس آخرین سرشماری سال ۱۳۹۵ش، جمعیت این استان، 2،530،696 نفر است که 3/2 درصد از جمعیت کشور را در خود جای داده است. این استان جزء سالمند‍‌ترین استان‌های کشور است.

نام گیلان

گیل-ئون به معنای سرزمین گیل‌ها (سواحل جنوبی بحر خزر از چالوس تا حدود انزلی) است. بخش غربی آن، بیه‌پس یا گیلان باختری نام دارد. بخش شرقی گیلان را با نام بیه‌پیش یا گیلان خاوری می‌شناسند. برخی دیگر، واژه گیلان را متشکل از «گیل» به‌اضافۀ پسوند «ان» (که به معنای مکان است) می‌دانند.

پیشینه و تغییر نام

گیلان در اوستا «ورن» نام دارد. سرزمینی که به چهار‌گوشه توصیف شده و به فریدون، پادشاه اساطیری ایران منسوب است و چهارمین سرزمینی است که توسط اهورا مزدا آفریده شده است. در برخی کتب، تاریخ گیلان را به دو دوره تقسیم کرده‌اند: دورۀ اول، تا پیش از سال 1001 قمری است که گیلان جزئی از حکومت مرکزی ایران نبود. دورۀ دوم؛ از آغاز قرن یازدهم قمری، در دوره صفویه است که این سرزمین، جزئی از حکومت مرکزی ایران شد. بنا بر شواهد تاریخی، این منطقه در زمان پادشاهی ساسانیان و بعد از آن به نام «دیلم» یا «دیلمان» شهرت داشت. «دیلمان» نام عمومی کوهستان‌های البرز که جایگاه پیدایش تمدن سرزمین شمالی ایران بوده است. بعدها به‌تدریج نام گیلان، جایگزین دیلم شد.

آب‌و‌هوا

استان گیلان در تمام طول سال، دارای بارندگی زیاد و رطوبت نسبی بالا است. این دو خصوصیت بارز، مزیت‌های ویژه‌ای در زمینۀ تولید برخی محصولات کشاورزی (انواع برنج، بادام‌زمینی، چای، زیتون، گیاهان دارویی) و همچنین شرایط طبیعی مناسب برای گردشگری و جذب توریست فراهم کرده است.

جاذبه‌‌های طبیعی

پرونده:ماسوله1.jpg

ماسوله

استان گیلان به لحاظ موقعیت ممتاز طبیعی و شرایط اقلیمی خاص و برخوردار از جاذبه‌های طبیعی فراوان، از قطب‎‌های برتر گردشگری و توریستی در ایران به شمار می‌آید. معروف‌ترین آنها عبارت‌اند از:

دریای خزر

دریای خزر پهناورترین دریاچه بسته کرۀ زمین است که نام بین‌المللی آن به «کاسپین» معروف است. مجموع مساحت آن 6380 کیلومتر است که فقط قسمت جنوبی آن به طول ۸۱۴ کیلومتر متعلق به ایران است. دریای خزر به جهت دارا بودن منابع و ذخایر نفت، گاز و ماهیان خاویاری از نظر گردشگری دریایی با‌اهمیت است.

تالاب‌ها

منطقه گیلان به‌جهت باران‌های مداوم و سایر عوامل، دارای تالاب‌هایی مانند تالاب بین‌المللی انزلی، تالاب امیرکلایه لاهیجان، تالاب استیل آستارا، بیجار املش، گشت گوراب، کهنه گوراب فومن، احمد سرگوراب شفت و کیاکلایۀ لنگرود است.

آبشارها

آبشارهای خرم بو و لارچشمه ماسوله، آبشار دوقلوی گشت رودخان، آبشار سفیدآب رحیم‌آباد رودسر، آبشارهای ویسادار و پره‌سر رضوانشهر، آبشار‌ لویه رودبار، آبشار‌های دیزاره‌پشته، زرد خونی و رامینه ماسال، لونک و بابا‌ولی سیاهکل، آبشار وزن و واشیار شاندرمن برخی از آنها است.

چشمه‌ها

در برخی از نواحی کوهستانی وکوهپا‌یه‌ای غرب و شرق گیلان، حدود چهارده چشمۀ آب معدنی جذاب و با خاصیت درمانی وجود دارد؛ مانند آب گاز سنگرود عمارلوی رودبار، علی زاخونی ماسوله، آب‌سرد امامزاده ابراهیم شفت، گل‌سنگر رشت، کلشتر رودبار، داماشی رودبار، لارخانی دیلمان سیاهکل، آب معدنی زمزم ماسوله.

رودها

سپیدرود، آستارا، گوهررود، زرجوب، ماسوله‌رودخان، گاز رودبار، چنار ‌رودخان، شلمان‌رود، ماسال، پیربازار، حشمت‌رود و شلمان‌رود از شناخته‌ترین رودهای استان گیلان است.

گردشگری تاریخی و مذهبی

گوناگونی و فراوانی جاذبه‌های باستانی و مذهبی استان گیلان، تمدن، فرهنگ و هنر این خطه را بازنمایی می‌کند؛ مانند کاخ میان‌پشته، عمارت کلاه‌فرنگی رشت، شهرک تاریخی ماسوله، بقعه امامزاده هاشم، بقعه امامزاده سید جلال‌الدین اشرف آستانه، بقعه شیخ زاهد گیلانی و بقعه دانای علی.

گردشگری غذایی

استان گیلان با دارا بودن ۱۷۰ نوع غذای محلی و بومی، نخستین استان ایران از نظر تنوع غذایی بهشمار می‌آید. از سوی یونسکو، در سال ۲۰۱۵م شهر رشت به‌عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی به ثبت جهانی رسیده است. همچنین برخی خوراکی‌ها مانند مرغ ترش، اناربیج، باقلا‌قاتوق، میرزا‌قاسمی و زیتون پرورده به ثبت ملی رسیده است.

صنایع دستی

برخی از صنایع‌دستی گیلان بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی، سابقۀ طولانی و باستانی دارد نظیر صنایع فلزکاری، شیشه‌گری، سنگ‌تراشی، سبدبافی، حصیربافی، بامبو بافی، صنعت سفالگری، نمد‌مالی و دستباف‌های ابریشمی، پشمی و نخی، قالی بافی و قلاب دوزی است.

منابع

• اصلاح‌عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، رشت، گروه پژوهشگران ایران، 1374ش.
• پرتو، افشین، تاریخ گیلان، رشت، حرف نو، 1379ش.
• پندی، کیوان، دیدنی‌های گیلان، رشت، بلور، 1397ش.
• پیرهادی، مسعود، گاهشماری گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، 1385ش.
• پاینده لنگرودی، محمود، فرهنگ گیل و دیلم، تهران، امیرکبیر، 1366ش.
• تحلیل شاخص‌های جمعیتی کشور و استان گیلان با رویکرد شهرستانی، تهران، سازمان برنامه و بودجه، 1398ش.
• عظیمی، ناصر، تاریخ گیلان (از آغاز تا پایان حکومت‌های محلی خان سالار)، رشت، فرهنگ ایلیا، 1394ش.
• عظیمی، ناصر، تاریخ گیلان (از ورود شاه عباس اول به گیلان تا پایان انقلاب جنگل)، رشت، فرهنگ ایلیا، 1395ش.
• عظیمی ذوبخشری، ناصر، تاریخ تحولات اجتماعی اقتصادی گیلان، رشت، گیلکان، 1381ش.
• «اصفهان و رشت به شبکه شهرهای خلاق یونسکو پیوستند»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: 22 دی 1394ش.
• «ثبت ملی پنج نوع غذای محلی گیلان»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: 24اسفند 1394ش.

رده" آرامش معنوی