قلعه کنگلو

قلعه کنگلو؛ قلعه‌ای تاریخی در ارتفاع 1810 متری در شهر سوادکوه.

قلعه کَنگِلو یا دژ کنگلو، قلعه‌ای تاریخی است که در اطراف شهر سوادکوه از توابع استان مازندران و بر روی صخره‌ای مرتفع بنا شده است. نمای بیرونی این قلعۀ مستحکم را یک باروی عظیم سنگی با برج‌های دیده‌بانی در طرفین آن تشکیل داده و به عقاب مازندران شهرت یافته است. معماری خاص قلعه و نوع مصالح بکار رفته در آن نشان می‌دهد که قدمت قلعۀ کنگلو مربوط به دورۀ ساسانی است.

نام‌گذاری

برخی معتقدند «کنگلو» یک واژۀ محلی برگرفته از واژۀ «کَنگِلی» است. کنگلی در زبان مازندرانی؛ به‌معنای «زنبور» است. شباهت این قلعه به کندوی زنبور‌ عسل موجب شده که نام این قلعه را کنگلو بگذارند. برخی بومیان محلی این قلعه را «چِکَل»؛ به‌معنی چکادکوه و صخره دست‌نیافتنی نام‌گذاری کرده‌اند.

جغرافیا

قلعۀ کنگلو در نزدیکی شهر سواد‌کوه قرار دارد. این قلعه از جنوب شرقی به جاده دوآب، از شرق به شهر پل‌سفید و از جنوب به رشته‌کوه خِرو‌نِرو محدود می‌شود. خط‌‌الرأس قلعه کنگلو دقیقاً با وسط رشته‌کوه خِرو‌نِرو تنظیم شده است. این قلعه در ارتفاع 3620 متری از سطح دریا قرار دارد.

تاریخچه

بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطۀ اطراف قلعه کنگلو، گورهایی به دست آمده که متعلق به دورۀ ساسانی است. محققان معتقدند در قرن سوم هنگامی که اعراب بر آل‌قارِن غلبه کردند، حکومت منطقۀ کنگلو به شهریار باوندی واگذار شد و این قلعه مقر فرمانروایی وی شد.

معماری

قلعۀ کنگلو با معماری ویژۀ دوره ساسانی و با مساحتی حدود سه هزار متر مربع بر روی صخره‌ای مرتفع و در استتار طبیعی بالای دره باستانی آرم، بنا شده است. طبقۀ سوم این دژ با گذر زمان، از ‌بین رفته و امروزه بقایای این قلعه به شکل یک بنای دو طبقه است. در طبقۀ دوم، فضایی به شکل مستطیل در وسط و دو فضای دیگر به شکل نیم‌دایره در طرفین فضای مستطیلی قرار گرفته است. در ساخت این قلعه از «دیوارهای جدا‌کننده»، «طاق و قوس پنجره»، «طاقچه» و ورودی‌ها استفاده شده است. یکی از ویژگی‌های معماری قلعۀ کنگلو، وجود بارویی عظیم از جنس سنگ در قسمت میانی قلعه و برج‌های دیده‌بانی در طرفین آن است. برج‌های کناری برای استحکام بیشتر قلعه، توپر ساخته شده‌اند. این دو برج به یک برج مدور بزرگ منتهی می‌شوند که ارگ اصلی قلعه است. نوع معماری قلعه کنگلو به شکلی است که مانع ورود غریبه‌ها و مهاجمین به داخل می‌شد. همچنین مصالح به‌کار رفته در این قلعه عمدتاً از جنس «سنگ لاشه»، «ملاط آهک و سنگ‌ریزه» و گچ نیم‌کوب است. نمای سرخ‌رنگ قلعۀ کنگلو مربوط به مخلوط گچ با خاکی است که دارای اکسید آهن بوده و در ساخت این قلعه به‌کار رفته است. در این قلعه سازه‌های چهارگوش و بقایای اندودکاری وجود دارد که محل ذخیرۀ آب و مایعات قلعه بوده است.

خطرات پیش‌روی

قلعۀ کنگلو با توجه به قدمت تاریخی و ساختار منحصر‌به‌فرد، جزء آثار فاخر و بی‌نظیر ایران محسوب می‌شود؛ اما در طول زمان مورد مرمت و بازسازی مستحکمی قرار نگرفته است. بی‌توجهی و کوتاهی در نگهداری و مرمت، این اثر تاریخی را در معرض تهدید و تخریب قرار داده است. کارشناسان معتقدند با توجه به وجود شکافی طولی روی برج مرکزی قلعه کنگلو با کوچک‌ترین رانش و زمین‌لرزه‌ای در این منطقه، خطر ریزش این معماری بی‌نظیر وجود دارد. همچنین عوامل طبیعی و غیر‌طبیعی از جمله «طوفان»، «باد»، «برف» و «غارت» قلعۀ کنگلو را به ویرانه‌ای تبدیل کرده است.

کارکرد

برخی کارشناسان معتقدند ساختار و معماری خاص این بنا نشان می‌دهد این قلعه به‌عنوان «نیایشگاه»، «بنای یادمانی»، «کوشک سلطنتی» و نوعی «تفرجگاه اختصاصی» بوده است. قرار‌گرفتن قلعۀ کنگلو در یک مکان کوهستانی و مرتفع مانع از دستبرد و تجاوز بیگانگان و غارتگران به این قلعه بوده و اهمیت نظامی و دفاعی داشته است. برخی کارشناسان به کاربرد نجومی و اخترشناسی این مکان نیز اشاره کرده‌اند. امروزه قلعۀ کنگلو یک بنای تاریخی – گردشگری است که مرمت و بازسازی آن، کارکردهای اقتصادی و فرهنگی قابل‌توجهی را به دنبال دارد و با ایجاد امکانات رفاهی در اطراف قلعه، می‌توان این منطقه را به یک قطب گردشگری - تفریحی تبدیل کرد.

جاذبه‌های گردشگری

قلعۀ کنگلو یکی از بناهای تاریخی منحصر‌به‌فرد‌ گردشگری است. معماری خاص این قلعه و قدمت آن شرایط مناسبی را برای بازدید باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به آثار باستانی فراهم کرده است. همچنین موقعیت مکانی این قلعه و قرار گرفتن در میان رشته‌کوه‌های مرتفع و جنگل‌های انبوه شرایط مناسبی را برای علاقه‌مندان به کوهنوردی و طبیعت‌گردی فراهم کرده است.

امکانات رفاهی

در نزدیکی قلعه کنگلو برخی امکانات رفاهی مانند: «رستوران»، «آلاچیق»، «سکوهای استراحت» و «سرویس بهداشتی» وجود دارد؛ اما فاقد «هتل»، «مسافر‌خانه» و «اقامتگاه‌های بوم‌گردی» است. علاقه‌مندان به اتراق در این منطقه می‌توانند از امکانات کمپینگ و چادر مسافرتی شخصی استفاده کنند یا از هتل‌ها و مسافرخانه‌های شهر سوادکوه استفاده کنند.

مسیر دسترسی

برای سفر به قلعۀ کنگلو لازم است ابتدا در استان گیلان به شهر سوادکوه رفته، سپس با ورود به جاده فیروزکوه و جاده فرعی منطقه خطیر‌کوه و با طی‌کردن حدود 10 کیلومتر مسافت به قلعۀ کنگلو رسید.

منابع

• سورتیجی، سامان، «معرفی شیوۀ تدفینی از دوره ساسانی در قلعه کنگلو واقع در سوادکوه مازندران»، باستان‌شناسی، دوره سوم، 1390ش.
• جعفری، وحیده و همکاران، «بررسی عوامل موثر بر ارزش ویژه برند مقصد گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان سوادکوه»، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، شماره 20، 1396ش.
• «قلعه کنگلو؛ شاهکاری از دوران ساسانی در سوادکوه»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 7 شهریور 1401ش.
• «قلعه کنگلو, شاهکار دوران ساسانی»، وب‌سایت پرشین وی، تاریخ بازدید: 12 شهریور 1401ش.
• «قلعه کنگلو در انتظار مرمت»، وب‌سایت حرف آنلاین، تاریخ بازدید: 7 شهریور 1401ش.
• «قلعه کنگلو تا اسپهبد خورشید»، وب‌سایت دالاهو، تاریخ بازدید: 7 شهریور 1401ش.
• «"کَنگِلو" بنایی باستانی در ارتفاع 1810 متری در سوادکوه»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ بازدید: 7 شهریور 1401ش.