محرمیت
محرمیت؛ انگاره دینی مسلمانان برای تعیین قلمرو روابط زن و مرد
محرمیت نوعی رابطه خویشاوندی تعریف شده در آموزه‌های اسلام است که سبب حرمت ازدواج، جواز نگاه و تعیین حدود پوشش می‌شود. محرمیت از طریقِ عقد نکاح، رضاع و قرابت صورت می‌گیرد. در مواردی که فرزندی به سرپرستی گرفته می‌شود، باید محرمیت میان او و افراد خانواده برقرار شود.
مفهوم محرمیت
محرمیت به‌معنای «حرام قرار داده شده» و جمع آن محارم است.[۱] در فقه اسلامی، «محارم» به گروهی از خویشاوندان نزدیک نسبی و رضاعی گفته می‌شود که ازدواج با آنها حرام و نگاه به آنها جایز است، مانند مادر، خواهر، خاله، عمه، دختر برادر و دختر خواهر. مطابق قانون 1045 قانون مدنی نیز ازدواج با پدر، مادر، پدربزرگ و مادربزرگ خود هر قدر که بالا رود و فرزندان خود هر قدر که پایین رود، ممنوع است. همچنین ازدواج با عمه و خاله خود و والدین و اجداد، حرام است. [۲]
انواع محرمیت
پیوند خانوادگی و محرمیت سه صورت دارد:
- قرابت نسبی؛ رابطه بین دو شخص به این اعتبار که از نسل یکدیگر یا هر دو از نسل یک شخص هستند، مانند مادر، خواهر، مادر بزرگ، عمه و خاله.
- قرابت سببی؛ خویشاوندی ناشی از نکاح را گویند، مانند همسر، مادرِ زن، مادربزرگِ زن و دخترِ زن.
- قرابت رضاعی؛ خویشاوندی حاصل از شیرخوارگی که با شرایط خاصی حاصل می‌شود. [۳]
راه‌های انعقاد محرمیت
برای انعقاد محرمیت راه‌هایی وجود دارد؛ از جمله:
- از طریق صیغه محرمیت
تحقق قرابت سببی نیازمند، صیغه محرمیت است. صیغه محرمیت، انشای الفاظی خاص است که سبب شکل‌گیری محرمیت میان، زوج و زوجه و خانواده‌های آنها می‌شود. گاهی هدف از عقد نكاحِ موقت، بهرۀ جنسى نيست؛ بلكه صرف ايجاد محرميّت است. به عنوان مثال، مردى به‌منظور محرم شدن با زنى، با دختر بچه او و با اذن ولىّ دختر، براى مدتى كوتاه (مثلا يك ساعت)، صيغۀ ازدواج موقت مى‌خواند، تا مادر اين دختر، مادر‌زن مرد به شمار آید و براى هميشه به مرد محرم گردد، يا بين پسر بچه‌اى توسط ولىّ يا با اذن او و زنى براى مدتى كوتاه صيغه خوانده مى‌شود تا آن زن عروس پدر بچه به شمار رود و براى هميشه به او محرم شود. مقصود اصلى در این موارد، خود ازدواج نيست؛ بلكه محرميتى است كه به تبعِ ازدواج حاصل مى‌شود. [۴]
در عرف امروزی ایرانیان، به عقد ازدواج موقتى كه ميان دختر و پسر، قبل از ازدواج دائم و به‌منظور آشنايى بيشتر خوانده می‌شود، صيغۀ محرميت گفته مى‌شود كه در واقع همان ازدواج موقت است. [۵]
- از طریق رضاع
یکی دیگر از راه‌های انعقاد محرمیت، رضاع است. منظور از رضاع شرعی، شير خوردنى است كه موجب محرميت مى‌گردد. [۶] در ماده 1046 قانون مدنی، قرابت رضاعى از حيث حرمت نكاح در حكم قرابت نسبى بیان شده است. [۷]
راههاى ايجاد محرميّت بين پسر و مادر خوانده
اگر انسان پسر شیرخواری را به فرزندخواندگی برگزیند، برای ایجاد محرمیت بین پسر و مادرخوانده، راه‌هایی وجود دارد؛ از جمله:
- شیر دادن زن به او؛ به عنوان مثال، خانم فرزندى به دنيا آورده و فرزندش پس از تولّد فوت كرده است. حال زن مى‌خواهد جاى خالى فرزند فوت‌شده‌اش را با آوردن نوزاد بى‌سرپرستى پُر كند. در اين صورت اگر به او شير بدهد، مانند فرزند او بوده و به پدر، مادر و ساير محارم او محرم مى‌شود. [۸]
- اگر زن شیر نداشته باشد، اما مادرش شير داشته باشد و به اندازۀ لازم و با رعايت شرايط معتبر، به آن نوزاد شيردهد، آن پسر بچّه، برادر رضاعى او خواهد شد. همچنین، به خواهران، خواهرزاده‌ها، برادرزاده‌ها، عمّه‌ها، خاله‌ها، مادر بزرگ و تمامى نوه‌هاى مادربزرگ محرم خواهد شد.
- اگر مادر آن خانم شير نداشته باشد، ولى خواهر، يا خواهرزاده، يا نوۀ خواهرش شير داشته باشد و به‌طور كامل به آن پسر بچّه شير دهد، در اين صورت نيز به آن خانم محرم شده و حكم خواهرزاده يا فرزند خواهرزادۀ او را پيدا مى‌كند. علاوه بر اين، به مادر و ساير خواهران و برادرزاده‌ها و خواهرزاده‌ها و عمّه‌ها و خاله‌ها و مادر بزرگ و نوه‌هاى مادر بزرگ نيز محرم مى‌گردد. [۹]
- اگر مادر آن خانم در قيد حيات باشد و شوهر نداشته باشد، مى‌توان صيغۀ عقد موقّت میان او و آن پسر خواند. در اين صورت به آن خانم و خواهران و خواهرزاده‌ها و برادرزاده‌هايش، محرم خواهد شد. [۱۰]
راههاى ايجاد محرميّت بين دختر و پدرخوانده
اگر فرزندی که به سرپرستی گرفته شده، دختر باشد، برای ایجاد محرمیت بین او و پدرخوانده مى‌توان از طرق زير اقدام کرد:
- از طریق شير مادر آن مرد، يا خواهر يا خواهرزاده‌هايش، يا زن برادر، يا برادرزاده‌هايش می‌توان ایجاد محرمیت كرد؛ مشروط بر اين كه زمان شيرخوارگى بچّه نگذشته باشد. [۱۱]
- اگر زمان شیرخوارگی گذشته باشد و پدر خوانده، فرزند يا نوه‌اى نداشته باشد، تنها راه آن است كه عقد موقّت آن دختر را براى پدرِ پدر خوانده بخوانند، تا آن دختر حكم زن پدرش را پيدا كند و براى هميشه بر او و برادران و برادرزاده‌ها و خواهرزاده‌هايش محرم گردد.
البته چنين عقدى بايد به مصلحت دختر باشد؛ با اجازه حاکم شرع باشد و زمان عقد کوتاه باشد و باقیمانده آن را ببخشد. [۱۲]
پانویس
- ↑ مرعی، القاموس الفقهي، 1413ق، ص۱۸۵؛ شهرکانی، معجم المصطلحات الفقهیة، 1430ق، ص۶۴۱.
- ↑ نقیبی، «محرمیت کودکان ناشی از باروری‌های پزشکی از منظر فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران»، 1394ش، ص57.
- ↑ کاتوزیان، دوره مقدماتی حقوق مدنی خانواده، 1396ش، ص20؛ محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، 1387ش، ص65؛ شریعتی‌نسب، «محرمیت در فرزندخواندگی»، 1393ش، ص227؛ ادیبی‌مهر و محمدی، «بررسی رابطه محرمیت میان کودک و صاحب رحم جایگزین»، 1394ش، ص3.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، 1382ق، ج۵، ص124؛ بنی‌هاشم، «بررسی صحت نکاح موقت به قصد ایجاد محرمیت با فرد ثالث»، 1399ش، ص128.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج۵، ص125.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1382ق، ج۴، ص110.
- ↑ محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، 1384ش، ص68.
- ↑ مکارم شیرازی، حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح، 1383ش، ص99.
- ↑ مکارم شیرازی، حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح، 1383ش، ص99.
- ↑ مکارم شیرازی، حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح، 1383ش، ص100؛ بنی‌هاشم، «بررسی صحت نکاح موقت به قصد ایجاد محرمیت با فرد ثالث»، 1399ش، ص128.
- ↑ مکارم شیرازی، حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح، 1383ش، ص100.
- ↑ مکارم شیرازی، حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح، 1383ش، ص101.
منابع
- ادیبی‌مهر، محمد و محمدی، محمدجواد، «بررسی رابطه محرمیت میان کودک و صاحب رحم جایگزین»، دوفصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال 48، شماره 1، بهار و تابستان 1394ش.
- بنی‌هاشم، مریم، «بررسی صحت نکاح موقت به قصد ایجاد محرمیت با فرد ثالث»، مجله فقه، سال 27، شماره 102، تابستان 1399ش.
- شریعتی‌نسب، صادق، «محرمیت در فرزندخواندگی»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 66، تابستان 1393ش.
- شهرکانی، ابراهیم اسماعیل، معجم المصطلحات الفقهیة، قم، ذوی‌القربی، 1430ق.
- کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی خانواده، تهران، میزان، 1396ش.
- محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1387ش.
- محقق داماد، مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1384ش.
- مرعی، حسین عبدالله، القاموس الفقهي، بیروت، دار المجتبی، 1413ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح، قم، مدرسة الإمام علي بن أبي طالب، 1383ش.
- نقیبی، ابوالقاسم و محمودیان، نازلی، «محرمیت کودکان ناشی از باروری‌های پزشکی از منظر فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران»، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره 62، بهار و تابستان 1394ش.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بيت، 1382ق.