مصرف انرژی

مصرف انرژی؛ استفاده از منابعی که باعث انجام شدن کار یا ایجاد حرکت شود.

انرژی و انواع آن

انرژی را توان انجام دادن کار و یا هر گونه حرکتی، تعریف کرده‌اند. انرژی دو شکل کل دارد:

• الف) انرژی جنبشی، در حرکت اجسام شکل می‌گیرد و شامل انواع حرکتی، گرمایی، تابشی، الکتریکی و صوتی می‌شود.
• ب) انرژی پتانسیل، انرژی ذخیره شده در حالت سکون اجسام است و قابلیت تبدیل شدن به انرژی جنبشی را دارد و شامل انواع گرانشی، شیمیایی، مکانیکی و هسته‌ای می‌شود.

منابع انرژی

منابع انرژی موجود در جهان به دو دستۀ منابع تجدیدپذیر و منابع تجدیدناپذیر طبقه‌بندی می‌شوند. منابع انرژی تجدیدپذیر تا بی‌نهایت وجود دارند و شامل انرژی خورشیدی، باد، آبی، جذرومد، زمین گرمایی و زیست توده هستند ولی منابع انرژی تجدیدناپذیر بی‌نهایت نیستند و عبارت‌‎اند از: سوخت‌های فسیلی (زغال سنگ، نفت، گاز طبیعی) و انرژی هسته‌ای.

مصرف انرژی در ایران

کشور ایران از نظر منابع انرژی سوخت‌های فسیلی غنی است به گونه‌ای که دارای 85 میدان نفتی است و دومین منابع ذخایر گازی جهان را دارد ولی به دلیل محدود بودن این ذخایر و حفاظت از محیط زیست باید مصرف انرژی را بهینه کرد. انرژی برق با توجه به مصارف مختلف آن در صنعت، اقتصاد، تجارت و خانگی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بنا بر نظر منابع رسمی، بیشترین هدررفت انرژی در این بخش اتفاق می‌افتد. مصرف انرژی در ایران سه برابر ترکیه، پنج برابر اندونزی و سیزده برابر ژاپن است. و 2/5 برابر میانگین جهانی، مصرف دارد. در میان قسمت‌های مختلفی که از برق استفاده می‌کنند؛ بخش خانگی دارای بیشترین مصرف است. مصرف برق در ساختمان‌های خانگی در کشور 2/5 تا چهار برابر استانداردهای جهانی گزارش شده و هدررفت انرژی در بخش ساختمانی بیش از یک سوم انرژی مصرفی کشور است.

رابطۀ مصرف انرژی با سبک زندگی

مصرف بالای انرژی علل مختلفی دارد که از مهم‌ترین آن‌ها سبک زندگی افراد است. اینکه خانه‌ای که در آن زندگی می‌کنند چه وسعتی دارد، چگونه خانه‌ای است و با چه معماری‌ای ساخته شده است، تجهیزات سرمایشی و گرمایشی آن چگونه است؛ همگی موثر هستند. چگونگی مصرف انرژی، نشان از فرهنگ افراد جامعه دارد و بهترین شاخص برای ارزیابی سبک زندگی، الگوی مصرف هر خانواده است. سبک زندگی افراد معمولا برگرفته از رسوم، عادت‌های اجتماعی، تقلید، رقابت جمعی، طرز فکر افراد و پارامترهایی مانند قومیت، تحصیلات، جنسیت و درآمد است. با افزیش مساحت زیربنای خانه میزان مصرف انرژی نیز بیشتر خواهد بود زیرا برای تجهیز آن نیاز به امکانات سرمایشی و گرمایشی و روشنایی بیشتری است. افراد با تغییر سبک زندگی و متمایل شدن به مدرنیته، شیوه‌ای از زندگی را اتخاذ می‌کنند که باعث افزایش مصرف انرژی می‌شود.

ابعاد مصرف در سبک زندگی اسلامی

دین یکی از مهم‌ترین عواملی است که تاثیر شگرفی در نگرش و رفتارهای انسان هم در بعد اجتماعی و هم فردی دارد. در آموزه‌های اسلام، چارچوب مشخصی برای مصرف ارائه شده که هم از مصرف بی‌رویه جلوگیری می‌کند و هم با ریاضت کشیدن در مصرف، مخالف است. از این‌رو، انواع مصرف به مصرف واجب، مصرف مستحب، مصرف حرام و مصرف مکروه دسته‌بندی می‌شود.

روش‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی

بهره‌برداری درست از انرژی مقوله‌ای است که به رفتار انسان نیز بستگی دارد. از مهم‌ترین علل رفتار انسان نگرش‌های او است. با اصلاح نگرش‌ها می‌توان از اعضای جامعه انتظار داشت که مجموعه‌ای از اقدامات را در راستای مصرف بهینه انرژی، در پیش بگیرند. خاموش کردن لامپ اضافی هنگام خروج از اتاق یا منزل، استفاده از رنگ‌های روشن در اتاق‌ها و پرده‌ها، استفاده از چراغ مطالعه هنگام مطالعه در شب، خرید لوازم برقی با برچسب انرژی برتر، استفاده نکردن هم‌زمان از چند وسیله برقی پرمصرف و استفاده از حداکثر ظرفیت لباسشویی برای شست‌وشو، مجموعه توصيه‌های کارشناسانه در راستای مصرف بهینه انرژی است که تنها در پرتو اصلاح نگرش‌های اجتماعی، عملی خواهد شد.

سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی نسبت به سایر لوازم، مصرف بیشتری دارند. با نگهداری صحیح سیستم‌ها، عایق‌بندی آن‌ها و تنظیم ترموستات می‌توان در مصرف انرژی این سیستم‌ها صرفه‌جویی کرد. همچنین یکی از مهم‌ترین کارها برای جلوگیری سریع از اتلاف انرژی عایق‌کاری حرارتی و هوابندی و نیز استفاده از پنجره‌های PVC و شیشه‌های دوجداره است. آبگرمکن سومین عامل مصرف انرژی در خانه است. برای جلوگیری از اتلاف انرژی در این بخش می‌توان از آبگرمکن‌هایی استفاده کرد که راندمان بالایی دارند. همچنین می‌توان درجه ترموستات را کاهش داد و آبگرمکن را عایق‌بندی کرد. برای جلوگیری از کاهش راندمان توسط رسوبات آب باید مخزن آبگرمکن را هر سه ماه یک بار تخلیه کرد.

تأثیر پوشش گیاهی بر مصرف انرژی

استفاده از پوشش‌های گیاهی خاص در هر منطقه و ایجاد فضای سبز یکی دیگر از روش‌های ارزان برای کاهش مصرف انرژی در ساختمان است. زیرا با این روش می‌توان در زمستان جلوی باد و در تابستان جلوی شدت تابش نور خورشید را گرفت. استفاده از این روش برای تمامی اقلیم‌های آب‌وهوایی مناسب است. حدود پنجاه درصد از انرژی مصرفی در هر خانه صرف سرمایش و گرمایش آن می‌شود و با این روش می‌توان تا بیست درصد از مصرف را کنترل کرد. با کاشت چند درخت می‌توان هزینه‌های مصرف انرژی را کاست.

منابع

• «آشنایی با همۀ منابع انرژی در جهان و کاربرد آنها»، وب‌سایت جهانِ شیمی، تاریخ بازید: 30 اردیبهشت 1401ش.
• «برای حفاظت از منابع انرژی چه باید کرد؟»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 23 آبان 1400ش.
• خرم‌فر، بابک، «مصرف انرژی خانه»، در وب‌سایت کلینیک جامع انرژی ایران، تاریخ درج مطلب: 24 اردیبهشت 1397ش.
• زارع، حسین و سید الماسی، مهدی، «تأثیر فضای سبز شهری در صرفه‌جویی مصرف انرژی ساختمان‌ها»، کنفرانس عمران, معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام، تبریز، 1397ش.
• فاتحی‌فر، اسماعیل و دیگران، «ارائه راه‌کارهایی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی»، اولین همایش روش‌های پیشگیری از اتلاف منابع ملی، تهران، 1383ش.
• کریمی، یوسف و صفاری‌نیا، مجید، «روانشناسی اجتماعی و تغییر نگرش مصرف‌کنندگان انرژی»، تهران، انرژی ایران، شماره 22، اردیبهشت 1384ش.
• محمدی، آرزو و دیگران، «سبک زندگی و تاثیر آن بر مصرف انرژی»، اولین کنفرانس «مصرف انرژی»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 26 مرداد 1398ش.
• موسوی، سید نجم‌الدین و همکاران، «تأثیر سبک زندگی ايرانی، اسلامی بر رفتار مصرف‌کننده»، کاوش‌های مدیریت بازرگانی، شمارۀ 23، بهار و تابستان 1399ش.
• یوسفی، مهدیه، «انواع انرژی چیست؟»، وب‌سایت فرادرس، تاریخ درج مطلب: 6 فروردین 1401ش.