نسل زد

نسل زد؛ نسل پیوند خورده با ارتباط‌ها و فناوری‌های جدید.

نسل زِد (Generation Z)، نسلی است که از کودکی زندگی آنها با فناوری‌ها و ابزارهای جدیدِ ارتباطی، پیوند ناگسستنی خورده است. تقسیم‌بندی نسل‌ها در کشورهای اروپایی، جهت شناخت ویژگی‌های این نسل و برنامه‌ریزی متناسب با آن انجام شده است. بعضی ویژگی‌های نسل‌ها در تمام جهان یکسان بوده ولی برخی دیگر متناسب با فرهنگ و تمدن کشورها متفاوت است؛ عده‌ای از صاحب‌نظران انطباق کامل ویژگی‌های نسل زد با عموم نسل جدید ایرانی را درست نمی‌دانند و شمار دیگر، آنها را با دهه هشتادی‌ها و نودی‌ها یکسان می‌پندارند.

مفهوم‌شناسی

نسل، به گروهی از افراد جامعه گفته می‌شود که در بازۀ زمانی یکسانی متولد شده و تجارب، دیدگاه‌ها و منافع مشترکی دارند. نسل زِد، نسلی هستند که پس از گسترش فناوری‌های دیجیتالی، در میان سال‌های 1990 تا 2010م متولد شده‌اند؛ برخی از جامعه‌شناسان نیز این بازه را از سال 1995 تا 2012م دانسته‌اند. این نسل با نام‌های دیگری نیز شناخته شده‌اند، از جمله نسل مجازی، نسل وی، نسل ارتباطات، نسل خاموش، نسل اینترنت و نسل گوگل. در تقسیم‌بندی میان نسل‌ها، این نسل، فرزندان نسل ایکس به شمار می‌آیند.

پیشینه

نخستین بار کارل مانهایم(1893-1947م)، فیلسوف و جامعه‌شناس، نظریۀ نسل‌ها را بیان کرد و بعدها گریم کادرینگتون (1970م-تاکنون) آن را توسعه داد. تقسیم‌بندی نسل‌ها در اروپا و آمریکا طبق شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متولدین دوره‌های زمانی مختلف صورت گرفته و با نام‌هایی نظیر نسل ایکس، نسل وای، نسل زد و نسل آلفا شناخته شده است.

ویژگی‌ها

این نسل در زمانی رشد یافته‌اند که فناوری‌های دیجیتالی از جمله پیام‌های کوتاه، آی‌پد، فیسبوک، تلفن‌های هوشمند، یوتیوب و دیگر شبکه‌های اجتماعی، به‌طور گسترده استفاده می‌شد. این نسل را در فرهنگ، سبک تغذیه و گفتار دارای ویژگی‌های یکسان دانسته‌اند، مشخصه‌های ذیل نیز در میان آنان فراگیر است:

• اضطراب، احساساتی بودن، خوش‌بینی و راستگویی؛
• توان انجام کارهای مختلف در زمانی واحد؛
• شتاب در تصمیم‌گیری؛
• هوش بالا اما عدم پرورش هوش هیجانی؛
• اهمیت زیاد دیدگاه همسالان در زندگی آنان؛
• پذیرش مسائل طبق دیده‌ها؛
• پیرو رسانه، مدل‌ها، ستارگان سینما و اینفلوئنسرهای شبکه‌های اجتماعی؛
• صرف اوقات فراغت در شبکه‌های اجتماعی؛
• عدم علاقه به پیام‌های طولانی؛
• موفق‌تر از نسل‌های گذشته در زمینۀ کاری؛
• بیزاری از ساختارهای مدیریتی و علاقه به سبک‌های جدید مورد تأیید خود؛
• تمایل به گسترش ارتباطات در سطح جهانی؛
• دارای مشکل بی‌خوابی؛
• دارای وجدان اجتماعی و اخلاق کاری.

نسل زد در جامعۀ ایرانی

برخی صاحب‌نظران، نسل زد را همان دهه هشتادی‌ها و نودی‌ها در ایران می‌دانند؛ اما تعدادی از کارشناسان نیز معتقدند، ویژگی‌های ذکر شده برای نسل زد در جامعۀ ایرانی به‌دلیل وضعیت متفاوت زندگی افراد در روستاها، شهرها و مناطق مختلف شهرهای بزرگ، عمومیت ندارد و برابر دانستن نسل زد با دهۀ هشتاد و نود در ایران را نگاه تقلیدی عده‌ای از جامعه‌شناسان دانسته‌اند؛ اما از بسیاری جهات، متولدین یک نسل در همه جای دنیا دارای ویژگی‌های یکسانی هستند از جمله مطالبه‌گری و هویت‌یابی و در برخی موارد رفتارهای ناهنجاری که تحت تأثیر جمع و گروه اجتماعی، هیجان‌طلبی و تقلید بدون فکر از افرادِ موردتوجه، بروز می‌کند. در ایران درصد محدودی از نسل جدید، ناهنجاری‌های نسل زد در جوامع غربی و اروپایی را دارد.

از جمله شناسه‌های نسل جدید در ایران عبارت است از:

• افزایش رقابت ورود به دانشگاه؛
• پدیدۀ فرزندسالاری در عموم خانواده‌ها؛
• گسترش کالاهای فرهنگی جهانی؛
• آشنایی با فرهنگ جهانی از طریق رسانه‌ها؛
• آشنایی با جنگ و انقلاب تنها از راه روایت‌ها؛
• موسیقی‌محور؛
• علاقه‌مندی به ورزش به‌ویژه فوتبال در میان پسران و دختران؛
• گرایش به مدهای لباس و آرایش؛
• علاقۀ فراوان به بازی‌های رایانه‌ای.

نحوۀ تعامل با نسل جدید

برخی جامعه‌شناسان برای ترک ناهنجاری‌های این نسل، عضویت و همراهی با گروه‌های خوب (گروه‌هایی غیر از فضای دیجیتال) و ایجاد هیجانات مثبت در آنان را مؤثر می‌دانند. همچنین ایجاد همنوایی اجتماعی جهت کنشگری مثبت در جامعه به‌صورت نرم، هنرمندانه و هوشیارانه، از راهکارهای کارساز مقابله با ناهنجاری‌ها دانسته شده است.

شماری از پژوهشگران نیز بهترین راه ارتباطی با این نسل را بسترها و کانال‌های فضای مجازی مورد علاقۀ آنان می‌دانند که متناسب با زبان و علاقه‌مندی و بر اساس ذائقه و نیازهای مخاطبِ هدف، می‌توان با آنها تعامل سازنده داشت.

روش‌های برقراری ارتباط مؤثر با نسل جدید عبارت است از:

• ارتباط‌هایِ گروهیِ چشمی و همدلانه و ایجاد شور و شعور؛
• استفاده از فضای مجازی جهت شناخت واقعیت‌ها، تحکیم ایمان، اخلاق، علم، آگاهی و بصیرت؛
• استفاده از ظرفیت بسترهای حقیقی و هدایت‌گری رودررو؛
• همراهی و همکاری خانواده، نهادهای آموزشی، نهادهای رسانه‌ای و حکومت و توجه به نقش نسل جدید در سیاست‌گذاری‌های داخلی و خارجی؛
• احترام به اصول و ویژگی‌های آنان؛
• پذیرفتن منحصربه‌فرد بودن آنها؛
• باور و اعتمادسازی از سوی والدین و اطرافیان؛
• آموزش سواد رسانه برای نسل جدید و والدین آنها جهت کاهش نقش والدگری رسانه در زندگی.

منابع

• خباز، مریم، «نسل زد تعریف درستی برای دهۀ هشتادی‌ها نیست»، روزنامۀ جام‌‍‍‌جم، شمارۀ 6344، تاریخ انتشار: 10 آبان 1401ش.
• «راهکار مقابله با ناهنجاری‌های اجتماعی»، بهارنیوز، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1393ش.
• «شما در کدام طبقۀ نسل‌ها قرار می‌گیرید؟»، وب‌سایت هاست ایران، تاریخ انتشار: 29 آذر 1401ش.
• کوثری، مسعود، «نسل‌های ایکس، وای و زد و سیاست‌گذاری فرهنگی در ایران»، فصلنامۀ راهبرد فرهنگ، پیاپی 3، پاییز 1387ش، ص65-84.
• مهرپرور، سمانه و احمدی، حنانه، «مطالعۀ اُبژه‌های نسل زد به مثابه بومیان فناوری و رسانه‌های جدید»، فصلنامۀ مطالعات رسانه‌های جدید، سال چهارم، دورۀ دوم، شمارۀ 2، تابستان و پاییز 1397ش، ص37-59.
• میزانی، سهیل، «نسل زد یا ضد؟»، نشریۀ تدبیر، پیاپی 323، بهار 1400ش.
• «نسل زد چه کسانی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟»، روزنامۀ شرق، شمارۀ 4412، تاریخ انتشار: 14 آبان 1401ش.
• «نسل زد و آیندۀ سیاست در ایران»، وب‌سایت دفتر مطالعات فرهنگی، تاریخ درج مطلب: 30 دی 1399ش.
• «نشست تخصصی سواد رسانه‌ای نیاز پیشرفت جامعۀ امروز»، وب‌سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ درج مطلب: 12 آذر 1401ش.
• «واکاوی نسل فضای مجازی و نحوۀ مواجهه با آن در گفت‌وگو با یک جامعه‌شناس؛ نسل زد از دست رفته نیست»، روزنامۀ جام‌جم، شمارۀ 6341، تاریخ انتشار: 7 آبان 1401ش.
• Dagostino, Alexa, “Here Is How Gen Z Is Changing The Way We Communicate”, Forbes, Upload date: 9 August 2021.