نماز جمعه
نماز جمعه؛ از مناسک عبادی و سیاسی مسلمانان.
نماز جمعه، آیین عبادی و سیاسی در دین اسلام است که تقویت روح همبستگی، اصلاح فردی و اجتماعی مسلمانان و اطلاع‌رسانی عمومی، ازجمله کارکردهای مهم آن است. نماز جمعه از حیث عبادی، شامل دو رکعت نماز به‌همراه دو خطبه است که در ظهر روز جمعه برپا می‌شود. امام‌جمعه در خطبه‌ها، نمازگزاران را به تقوای الهی و تزکیة نفس فرامی‌خواند.
پیشینه
نماز جمعه، در سال دوازدهم بعثت در مکه تشریع شد؛ اما در مکه امکان برگزاری نماز جمعه نبود و پیامبر خدا در نامه‌ای از مسلمانان مدینه خواست که نماز جمعه را برگزار کنند.[۱] پس از هجرت پیامبر اکرم به مدینه، اولین نماز جمعه به امامت او در محلة بنی‌سالم [۲] اقامه شد.[۳] برپایی نماز جمعه در دورة خلفای نخستین و در دورة حکومت امام علی (۳۵-۴۰ق) و امام حسن (سال۴۰) نیز متداول بود.[۴] بعد از آن نیز خلفا و یا کارگزاران آنها نماز جمعه را در دوره‌های مختلف اقامه می‌کردند.[۵] همچنین خلفا، امامان جمعۀ مرکز خلافت و والیان، امامان جمعۀ سایر ولایات را منصوب می‌کردند و این روند در جامعۀ مسلمان تا امروز با کمی تغییر ادامه دارد. [۶]
حکمت تشریع نماز جمعه
دربارة حکمت تشریع نماز جمعه به تقویت انسجام اجتماعی مسلمانان، ایجاد محبت بیشتر بین مسلمانان، اصلاح و تزکیة فرد و جامعه، تأکید بر وعظ و آموزش احکام اسلامی، اطلاع‌رسانی عمومی، مطرح کردن مسائل مهم اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و نیز جلب همکاری همگانی برای حل مشکلات جامعه اسلامی، اشاره شده است.[۷]
ادلة وجوب نماز جمعه
برای اثبات وجوب نماز جمعه فقهای مذاهب اسلامی شیعه و اهل سنّت، به قرآن، آیة ۹ سورة جمعه،[۸] احادیث متعدد [۹] و اجماع علماء، استناد کرده و ترک‌کننده آن را شایسته عقوبت می‌دانند. [۱۰]
شرایط اقامه نماز
در نماز جمعه علاوه بر مقدمات و شرایطی که در تمام نمازهای جماعت باید رعایت شود شروط خاصی ازجمله تعداد جمعیت و فاصله مکانی بین دو نماز و عدالت امام‌جمعه برای وجوب و صحت آن لازم است.
- تعداد شرکت‌کنندگان؛ بسیاری از فقهای شیعه، حضور دست‌کم پنج [۱۱] یا هفت نفر را برای برپایی نماز جمعه، شرط می‌دانند.[۱۲]
- رعایت فاصلۀ مکانی بین دو نماز جمعه؛ فقیهان شیعه رعایت فاصله مکانی مناسب میان نمازهای جمعه‌ها و متعدد نبودن آن در یک شهر را در صحت نماز جمعه شرط می‌دانند؛ به نظر فقهای شیعه حداقل یک‌فرسخ فاصله میان دو نماز جمعه لازم است.[۱۳]
- عادل بودن امام‌جمعه؛[۱۴]
وقت نماز جمعه
آغاز وقت نماز جمعه هنگام زوال خورشید است؛ آخر وقت نماز جمعه به‌نظر مشهور فقهای شیعه، هنگامی است که سایة «شاخص« به‌اندازة خود آن شود. [۱۵]
نحوة اقامه نماز جمعه
نماز جمعه در ابتدا دو خطبه (سخنرانی) دارد.[۱۶] پس از آن، دو رکعت نماز به جماعت خوانده می‌شود. هر رکعت، یک قنوت مستحبی دارد که در رکعت اول، پیش از رکوع و در رکعت دوم، پس از رکوع است.[۱۷]
پانویس
- ↑ طبرانی، المعجم‌الکبیر، 1403ق، ج۱۷، ص۲۶۷؛ نسائی، سنن‌نسائی،1420ق، ج۸، ص۱۵۰.
- ↑ مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، 1374ش، ج۲۴، ص۱۳۱.
- ↑ مسعودی، مروج‌الذهب، 1966م، ج۳، ص۱۹.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، 1407ق، ج۳، ص447؛ محمودی، نهج السعادة فی‌مستدرک نهج البلاغة، 1380ش، ج۱، ص۴۲۷-۴۹۹.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، 1407ق، ج8، ص570- 579؛ یعقوبی، تاریخ‌الیعقوبی، 1379ق، ج۲، ص۲۸۵، ۳۶۵.
- ↑ ابن‌جوزی، المنتظم فی‌تاریخ الملوک و الامم، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۳۸۳؛ قلقشندی، صبح الاعشی فی صناعة الانشا، 1340ق، ج۱۰، ص۱۹-۲۰.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، 1407ق، ج۱، ص۲۰۷- ۲۰۸؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، 1404ق، ج۲، ص۲۶۱.
- ↑ سوره جمعه، آیه 9.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، 1409ق، ج۷، ص۲۹۵-۳۰۲؛ شیبانی، مسند احمد بن حنبل، 1416ق، ج۳، ص۴۲۴-۴۲۵.
- ↑ محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر،1497ق، ج۲، ص۲۷۴؛ شوکانی، نیل الاوطار، شرح منتقی الاخبار من احادیث سید الاخبار، 1435ق، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵.
- ↑ سیدمرتضی، رسائل الشریف المرتضی، 1364ش، ج۱، ص۲۲۲؛ فاضل هندی، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، 1416ق، ج۴، ص۲۱۵.
- ↑ ابن‌براج، المهذب، 1406ق، ج۱، ص۱۰۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، 1403ق، ج۱۱، ص۲۴۵.
- ↑ محقق حلّی، المعتبر فی‌شرح المختصر،1497ق، ج۲، ص۲۷۹-۲۸۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، 1403ق، ج۱۱، ص۱۳۴-۱۳۵؛ مقدس‌اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد‌‌الاذهان، 1379ش، ج۲، ص۳۳۰-۳۳۱.
- ↑ سیدمرتضی، رسائل الشریف المرتضی، 1364ش، ج۳، ص۴۱؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، 1409ق، ج۷، ص۳۱۲-۳۱۳.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، 1407ق، ج۱، ص۶۳۱-۶۳۲.
منابع
- ابن‌براج، عبدالعزیز، المهذب، قم، مؤسسة النشر الإسلامي، 1406ق.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن، المنتظم فی‌تاریخ الملوک والامم، تحقیق محمدعبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمية، 1412ق.
- حر عاملى، محمد بن‌حسن، وسایل‌الشیعه، تحقیق و تصحیح گروه پژوهش مؤسسة آل‌البیت، قم، مؤسسة آل‌البیت، چ1، ۱۴۰۹ق.
- زحیلی، وهبه مصطفی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق، دار الفکر، 1404ق.
- سیدمرتضی، علي بن‌حسين، رسائلالشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الكريم، 1364ش.
- شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار: شرح منتقی‌الاخبار من احادیث سیدالاخبار، بیروت، دارالفکر، 1435ق.
- شیبانی، احمد بن‌حنبل، مسند احمد بن‌حنبل، المحقق أحمد محمد شاكر، القاهرة، دارالحديث، 1416ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة، 1407ق.
- طبرانی، سلیمان بن‌احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید سلفی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت، طبع مؤسسة عزالدين، 1407ق.
- فاضل هندی، محمد بن‌حسن، کشف‌اللثام عن قواعد الأحکام، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة، 1416ق.
- قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی فی صناعة الانشا، قاهره، دار الکتب المصریة، 1340ق.
- محقق حلّی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسة سيد‌الشهداء(ع)، 1407ق.
- محمودی، محمدباقر، نهج‌السعا‌ده فی‌مستدرک نهج‌البلاغه، تهران، وزارت‌فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380ش.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، تصحیح شارل پلا، بیروت، شرکة العالمیة للکتاب، 1966م.
- مقدس اردبیلی، احمد بن‌محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی‌شرح ارشاد الاذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1379ش.
- مكارم شيرازى، ناصر و دیگران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چ2، 1374ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی‌شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احياء التراث‌العربي، 1403ق.
- نسائی، احمد بن علی، سنن النسائی، شرح عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر سیوطی، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1420ق.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، 1379ق.