علم نافع: تفاوت میان نسخه‌ها

علم نافع (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۷ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۳

۵۸ بایت اضافه‌شده ، ۱۷ آوریل

←‏اهمیت

دیداریویکی‌متن

مهدی مهدوی

دیوان‌سالاران، confirmed، مدیران رابط کاربری، مدیران

۱٬۷۵۶

ویرایش

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 علم به‌معنای درک حقیقت هر چیز، <ref>راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، بی‌تا، ص580.</ref> در اصطلاح عبارت است از آگاهی و کشف حقایق و قوانین جهان. <ref>مطهری، یادداشت‌های استاد مطهری، 1377ش، ج1، ص512.</ref> علم نافع، علمی است که دانستن آن به انسان سود می‌رساند و یا ندانستن آن سبب رسیدن ضرر می‌شود. <ref>مطهری، بیست‌گفتار، 1391ش، ص182.</ref> محوریت نفع و سود این علوم، تأمین نیازهای مادی [[معنویت|معنوی]] انسان است. <ref>[https://ensani.ir/fa/article/540550/%D9%85%D9%84%D8%A7%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%BA%D8%B1%D8%A8-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A3%DA%A9%DB%8 رهنمایی و شهابی‌نژاد، «ملاک‌های علم نافع از منظر اسلام و غرب با تأکید بر اندیشۀ امام خمینی و رهبر معظم انقلاب»، 1402ش، ص69.]</ref> چنین علمی با مواجهۀ علمی در رویارویی با مسائل <ref>[https://khl.ink/f/42700 «بیانات در دیدار جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاه‌ها»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> در جهت خدمت به منافع و پیشرفت‌های یک ملت <ref>[https://khl.ink/f/43719 «بیانات در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی» وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> می‌تواند دانشی هویت‌ساز، همراه با عمل و انگیزه بوده و در حیات انسانی که از آن تعبیر به حیات معقول یا [[حیات در قرآن و حدیث|حیات]] طیب می‌کنند، تجلی ‎یابد. بر این اساس، علم نافع در عمل، انسان را به حیات طیب وارد می‌کند و هویت نوینی به او می‌بخشد. <ref>[https://ensani.ir/fa/article/336023/%D8%B9%D9%84%D9%85-%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%B9-%D9%88-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D8%B2 جوادی آملی، «علم نافع و هویت‌ساز»، 1388ش، ص10-12.]</ref> از این منظر، دانش‌هایی مانند پزشکی، کشاورزی و صنعت همانند دانش فقه و علم [[اخلاق]]، علم نافع هستند که نبود آنها، وابستگی اقتصادی و سیاسیِ جامعه را در پی دارد. <ref>مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهج‌البلاغه، 1385ش، ج1، ص161.</ref> از منظر اندیشمندان مسلمان، قرآن نیز علم نافع را منحصر در علوم دینی نمی‌داند.<ref>[https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_3037.html محبوبی و دیگران، «تأملی در شبهه انحصار علم ارزشمند در علوم دینی و بی‌ارزش تلقی شدن علوم تجربی»، 1396ش، ص68.]</ref>
 ==اهمیت==
-کسب علم و آگاهی، دغدغۀ اصلی بشر بوده و از ارزش و منزلت ویژه‌ای برخوردار است. برهمین اساس، آیات قرآن، تعلیم و تعلم را از اهداف اساسی بعثت پیامبران بیان کرده، <ref>سورۀ جمعه، آیۀ 2.</ref> اولین آیات نازل شده از قرآن دربارۀ تعلیم و تعلم بوده <ref>سورۀ علق، آیۀ 1-5.</ref> و پیامبر اسلام، آموختن و فراگیری دانش را واجب دانسته است. <ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص30.</ref> در فرهنگ اسلامی، فراگیری علوم کارآمد که موجب بهبود زندگی می‌شود از اهمیت خاصی بهره‌مند است <ref>[https://khl.ink/f/39542 «بیانات در دانشگاه فرهنگیان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> و در همین چارچوب، پیشوایان مسلمان به فراگرفتن علم حتی از کافران <ref>طوسی، الأمالی، 1414ق، ص625.</ref> و منافقان <ref>شریف‌الرضی، نهج‌البلاغه، 1414ق، حکمت 80.</ref> و در دورترین نقاط نظیر چین، <ref>جعفربن‌محمد، مصباح‌الشریعه، 1400ق، ص13.</ref> سفارش کرده‌اند. در ادعیۀ وارده از اهل‌بیت نیز به  اهمیت علم و علم‌آموزی توجه شده است. <ref>کفعمی، مصباح الکفعمی، 1405ق، ص299.</ref> برگزاری جلسات علمی توسط ائمه و تربیت شاگردان در زمینه‌های مختلف مانند طب، نجوم، ریاضیات و شیمی نشان می‌دهد که علم نافع در هر حوزه‌ای از دانش و آگاهی، مصداق می‌یابد. <ref>[https://www.sid.ir/paper/886010/fa محققیان و مصعد، «علم نافع، ملاک‌ها و معیارها از منظر اهل‌بیت»، ص511.]</ref> از این‌رو بازشناسی علم نافع از غیرنافع برای رسیدن به کمال، ضرورت می‌یابد. <ref>[https://www.ipoba.ir/article_163744.html رجبی ده‌برزویی  و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های علم نافع در اندیشه امام خامنه‌ای»، 1402ش، ص341.]</ref> در نگاه امام خمینی اگر علم سبب فاصله گرفتن انسان از خدا و یا انصراف انسان از عالم آخرت شود، نفعی ندارد.<ref>خمینی، شرح چهل حدیث، 1383ش، ص396.</ref>
+کسب علم و آگاهی، دغدغۀ اصلی بشر بوده و از ارزش و منزلت ویژه‌ای برخوردار است. برهمین اساس، آیات قرآن، تعلیم و تعلم را از اهداف اساسی [[مبعث|بعثت]] پیامبران بیان کرده، <ref>سورۀ جمعه، آیۀ 2.</ref> اولین آیات نازل شده از قرآن دربارۀ تعلیم و تعلم بوده <ref>سورۀ علق، آیۀ 1-5.</ref> و پیامبر اسلام، آموختن و فراگیری [[علم|دانش]] را واجب دانسته است. <ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص30.</ref> در فرهنگ اسلامی، فراگیری علوم کارآمد که موجب بهبود زندگی می‌شود از اهمیت خاصی بهره‌مند است <ref>[https://khl.ink/f/39542 «بیانات در دانشگاه فرهنگیان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> و در همین چارچوب، پیشوایان مسلمان به فراگرفتن علم حتی از کافران <ref>طوسی، الأمالی، 1414ق، ص625.</ref> و منافقان <ref>شریف‌الرضی، نهج‌البلاغه، 1414ق، حکمت 80.</ref> و در دورترین نقاط نظیر چین، <ref>جعفربن‌محمد، مصباح‌الشریعه، 1400ق، ص13.</ref> سفارش کرده‌اند. در ادعیۀ وارده از [[اهل‌بیت]] نیز به  اهمیت علم و علم‌آموزی توجه شده است. <ref>کفعمی، مصباح الکفعمی، 1405ق، ص299.</ref> برگزاری جلسات علمی توسط ائمه و تربیت شاگردان در زمینه‌های مختلف مانند طب، نجوم، ریاضیات و شیمی نشان می‌دهد که علم نافع در هر حوزه‌ای از دانش و آگاهی، مصداق می‌یابد. <ref>[https://www.sid.ir/paper/886010/fa محققیان و مصعد، «علم نافع، ملاک‌ها و معیارها از منظر اهل‌بیت»، ص511.]</ref> از این‌رو بازشناسی علم نافع از غیرنافع برای رسیدن به کمال، ضرورت می‌یابد. <ref>[https://www.ipoba.ir/article_163744.html رجبی ده‌برزویی  و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های علم نافع در اندیشه امام خامنه‌ای»، 1402ش، ص341.]</ref> در نگاه [[امام خمینی]] اگر علم سبب فاصله گرفتن انسان از خدا و یا انصراف انسان از عالم آخرت شود، نفعی ندارد.<ref>خمینی، شرح چهل حدیث، 1383ش، ص396.</ref>
 ==ویژگی‌های علم نافع==
-علم نافع از منظر آموزه‌های دینی، علمی است که عمل به آن، انسان را در دنیا و آخرت به کمال و سعادت برساند. <ref>طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، 1372ش، ج8، ص446؛ تمیمی آمدی، غررالحکم و درر الکلم، 1410ق، ص256.</ref> در مجموعۀ روایات اسلامی، اولین ویژگی اساسی علم نافع انگیزه و نیت ‌الهی نهفته در آن و دوری از هرگونه آثار تفاخر و برتری‌طلبی بر دیگران دانسته شده است. <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص147.</ref> همراهی با عمل، <ref>شریف‌الرضی، نهج‌البلاغه، 1414ق، حکمت 366.</ref> تطابق آن با معیارهای عقلایی <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص158.</ref> و کنترل خواهش‌های نفسانی، <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج67، ص71.</ref> برخی از ویژگی‌های علم نافع در کلام ائمه است که آثار دنیوی و اخروی فراوانی از جمله قرب الهی، بهره‌مندی از عنایت الهی، <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص165.</ref> خضوع و خشوع در برابر خداوند، <ref>تمیمی‌آمدی، غررالحکم و دررالکلم، 1410ق، ص285.</ref> کسب فضایل نیکو و دستیابی به شخصیت مطلوب، <ref>تمیمی‌آمدی، غررالحکم و دررالکلم، 1410ق، ص378.</ref> شناخت و معرفت عمیق ‌(حکمت)، <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص189.</ref> دوری از دنیا و تجملات دنیوی <ref>تمیمی‌آمدی، غررالحکم و دررالکلم، 1410ق، ص794.</ref> و بهره‌مندی از نعمت‎‌های اخروی در راستای کسب علم نافع <ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، ج8، ص33.</ref> و آموختن آن به افراد خانواده <ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 1408ق، ج12، ص201.</ref> را به‌همراه دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/886010/fa محققیان و مصعد، «علم نافع، ملاک‌ها و معیارها از منظر اهل‌بیت»، ص511-524.]</ref>
+علم نافع از منظر آموزه‌های دینی، علمی است که عمل به آن، انسان را در دنیا و آخرت به کمال و سعادت برساند. <ref>طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، 1372ش، ج8، ص446؛ تمیمی آمدی، غررالحکم و درر الکلم، 1410ق، ص256.</ref> در مجموعۀ روایات اسلامی، اولین ویژگی اساسی علم نافع انگیزه و نیت ‌الهی نهفته در آن و دوری از هرگونه آثار تفاخر و برتری‌طلبی بر دیگران دانسته شده است. <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص147.</ref> همراهی با عمل، <ref>شریف‌الرضی، نهج‌البلاغه، 1414ق، حکمت 366.</ref> تطابق آن با معیارهای عقلایی <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص158.</ref> و [[کنترل فکر|کنترل]] خواهش‌های نفسانی، <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج67، ص71.</ref> برخی از ویژگی‌های علم نافع در کلام ائمه است که آثار دنیوی و اخروی فراوانی از جمله قرب الهی، بهره‌مندی از عنایت الهی، <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص165.</ref> خضوع و خشوع در برابر خداوند، <ref>تمیمی‌آمدی، غررالحکم و دررالکلم، 1410ق، ص285.</ref> کسب فضایل نیکو و دستیابی به شخصیت مطلوب، <ref>تمیمی‌آمدی، غررالحکم و دررالکلم، 1410ق، ص378.</ref> شناخت و معرفت عمیق ‌(حکمت)، <ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص189.</ref> دوری از دنیا و تجملات دنیوی <ref>تمیمی‌آمدی، غررالحکم و دررالکلم، 1410ق، ص794.</ref> و بهره‌مندی از نعمت‎‌های اخروی در راستای کسب علم نافع <ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، ج8، ص33.</ref> و آموختن آن به افراد [[خانواده]] <ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 1408ق، ج12، ص201.</ref> را به‌همراه دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/886010/fa محققیان و مصعد، «علم نافع، ملاک‌ها و معیارها از منظر اهل‌بیت»، ص511-524.]</ref>
 ==مناسبات علم نافع و دین==
 متفکران معاصر دینی بر این باورند که علم نافع، شامل علومی می‌شود که برای انسان و جامعۀ انسانی سودمند بوده و این علوم شامل حوزۀ علوم انسانی و علوم تجربی نیز می‌شود. از این منظر، علوم تجربی که پیرامون نظام آفرینش و فعل خداوند بحث می‌کنند، گونه‌ای از علم دینی به‌شمار می‌روند. اسلام نیز انسان را به فراگیری مطلق علم <ref>پاینده، نهج‌الفصاحه، 1382ش، ص218.</ref> بدون تقسیم به دینی و غیردینی، فرا خوانده است. <ref>[https://ensani.ir/fa/article/138133/%D8%B9%D9%84%D9%85-%D9%88-%D8%AF%DB%8C%D9%86 جوادی آملی، «رابطۀ علم و دین»، 1381ش.]</ref> وجود دانشمندان مسلمان در حوزه‌های گوناگون دانش، نظیر ابوریحان بیرونی، فارابی، خوارزمی و خواجه نصیرالدین طوسی، شاهدی بر این مدعا دانسته شده است. <ref>[https://www.irna.ir/news/83679323/%D8%B9%D9%84%D9%85-%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%B9-%D9%85%D9%88%D8%AC%D8%A8-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «علم نافع موجب تعالی انسانیت و امنیت است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> از سوی دیگر، آموزه‌های دین در تمام عرصه‌های زندگی با سعادت و شقاوت انسان ارتباط پیدا می‌کند و از این منظر، رسالت دین بیان رابطۀ پدیده‌ها با روح انسان، نحوۀ استفاده از اشیاء برای سعادت واقعی انسان و نقش آنها در تأمین مصلحت ابدی انسان است.<ref>مصباح‌یزدی، رابطۀ علم و دین، 1392ش، ص132-134.</ref>