یوگا
یوگا؛ ورزشی با هدف ایجاد آرامش و هماهنگی جسم و روان.
یوگا در خاستگاه هندیِ خود، گونه‌ای از ریاضت برای مهار نفس دانسته می‌شود و هشت مرحلۀ متفاوت برای آن تعریف شده است. امروزه یوگا را به‌مثابه ورزشی در نظر می‌گیرند که به تقویت اعضای بدن، آرامش ذهن و درمان برخی بیماری‌ها کمک می‌کند. سازمان ملل روز 21 ژوئن برابر با اول تیر را روز جهانی یوگا اعلام کرده است. با وجود این، انتقاداتی به پشتوانۀ فکری، بعضی تمرینات و جنبۀ تجاری یوگا وارد شده است.
مفهوم‌شناسی
واژه یوگا از کلمۀ یوغ گرفته شده و منظور از آن پذیرش یوغ ریاضت برای مهار نفس و پیوستن به حقیقت مطلق است. یوگا را تلاش برای رسیدن به تابش نور رستگاری و اشراق معرفی کرده‌اند.[۱] برخی ریشۀ این واژه را از کلمه سانسکریتی یوج ((yuj دانسته‌اند که به معنای پیوستگی، اتحاد و ترکیب‌شدن است. مقصود از یوگا در این نظر، یکی‌شدن و از‌میان‌بردن دوگانگی‌های ذهن، جسم و روح است. یوگا با چنین مفهومی در پی آن است که تضادهای درونی انسان در ارتباط با غرایز، عواطف، احساسات و عقاید را از میان بردارد و به هماهنگی بین فرد و محیط بپردازد.[۲]
مراحل یوگا
در آیین هندی اصطلاح یوگا برای هر شیوه زاهدانه و روش مراقبه استفاده می‌شود.[۳] به ترتیب هشت مرحله در فرایند یوگا وجود دارد؛
مرحلۀ یاما؛ نظم اجتماعی یا محدودیت در اعمال و رفتار که عموم باید انجام دهند.
نیاما؛ شیوه‌های نظم فردی و مشاهدات است. پرستش پروردگار و عشق بی‌واسطه به خدا در این مرحله قرار دارد.
آسانا؛ طرز نشستن، ورزش‌های جسمی و ماندن در یک وضعیت مشخص است که به استواری بدن و تعادل روان می‌انجامد.
پرانایاما؛ تمرین‌های تنفسی.
پراتی‌آهارا؛ توجه به درون و مهار حواس پنجگانه.
دهارانا؛ تمرکز حواس بر شیء بیرونی یا ایدۀ درونی.
دهایانا؛ مدی‌تیشن یا مراقبه است که به دنبال سطح بالاتری از آگاهی است.
ساما‌دهی؛ بالاتر از خود‌آگاهی که به روشن‌روانی، جذبه و وحدت ترجمه می‌شود.[۴]
تفکر یوگایی با پیروی از حکیمان، رنج را از قوانین هستی می‌داند و فرد یوگی سعی می‌کند در مراقبات خود بر یک نقطه مادی (مانند نوک بینی یا میان دو ابرو یا هر چیز دیگر)، اندیشۀ بالاتر از طبیعت یا خدا (ایشوَره) توجه و تمرکز کند و توجهش از هر محرک دیگر قطع شود. این نگاه، راه آزادی و سعادت را در کناره‌گیری از جهان می‌بیند.[۵]
پیشینه
یوگا در هندوستان دارای سابقۀ 2500 ساله است. اوپانیشادها و مهابهارات‌ها این شیوه را پذیرفتند و بودا نیز آن را ترویج داد.[۶] پَتَنجَلی در کتاب یوگه سوتره مهارت‌ها و رشته‌های فکری یوگا را ویرایش و منظم کرد. او با ارزش‌دادن بیشتر به مراقبه و پذیرش خداشناسیِ صوری، پشتوانۀ فلسفی یوگا را سامان داد.[۷] ابوریحان بیرونی کتابی با نام «پاتانجلی» یا «باتنجل الهندی فی الخلاص من الامثال» را از زبان سانسکریت به عربی ترجمه کرد که موضوعش تصوف و فلسفه هندی است. این اثر موزون در بیان عرفان پتنجلی به صورت پرسش‌وپاسخ و خلاصه آورده شده است تا خواننده، مطالب سخت آن را بهتر بفهمد.[۸] یوگای پتنجلی با نام‌هایی چون راجا یوگا و یوگای هشت‌مرحله‌ای نیز شناخته می‌شود.[۹]
در دورۀ بعدی که تا سال 1900م ادامه داشت، با تحولات در قلمرو یوگا و نزدیک‌شدن به ورزش امروزی، نظریۀ جدید افزایش نیروی بدنی بر یوگای هشت‌مرحله‌ای افزوده شد. تاکید بر تمرینات و حرکت‌های بدنی با هدف کسب قدرت مورد پسند عموم مردم قرار گرفت. این شاخۀ جدید با نام «هاتا یوگا» شناخته می‌شود. با این حال یوگا در دورۀ اخیر از هند به آمریکا و سپس به کشورهای مختلف جهان انتشار یافت و به شهرت رسید. کتاب‌های بسیاری نگاشته شد و اساتیدی تربیت شدند. آموزش‌های این ورزش به سه بخش بدنی، تنفسی و ذهنی تقسیم می‌شود.[۱۰] در یوگا برای دریافت انرژی‌های خوب به مجسمۀ خدایانی توجه شده که توسط هندوها پرستیده می‌شوند.[۱۱]
کارکرد یوگا
کاربران یوگا می‌کوشند که سلامت جسم، آرامش ذهن و درمان بیماری را با این ورزش به دست آورند:
سلامت جسمی
موافقان یوگا بر بازیابی سلامت جسمی در اثر پرداختن به این ورزش تاکید دارند. بیشتر آساناها و حرکت‌های یوگا تمرینات کششی هستند و به انعطاف‌پذیری عضلات و دامنۀ حرکتی مفاصل یاری می‌رسانند. با فعالیت‌ها و تمرینات تنفسی این ورزش افزایش حجم شش‌ها و تنفس بهتری انتظار می‌رود. گفته می‌شود پیشگیری، مهار و حتی درمان کمر‌دردها و کمک به چربی‌سوزی و لاغری هم در شمار فواید جسمی یوگا قرار دارد.[۱۲]
آرامش ذهن
حرکات یوگا به گونه‌ای طراحی شده که ورزشکار را به آرامشی برساند که در زندگی پرشتاب و تنش‌زای امروزی نیاز دارد. یک یوگی با آگاهی و هشیاری کامل عضلات بدن و ذهن را به مدت چند دقیقه آزاد می‌کند. پس از مدتی این شیوه به بخشی از زندگی او تبدیل می‌شود. ادعا شده این رهاسازی و استراحت جسم و ذهن، فرد را به سطحی از آگاهی بهتر و احساس شادی و آرامش هدایت می‌کند.[۱۳]
درمان بیماری‌ها
ادعا شده تمرینات بدنی یوگا مهارت‌هایی برای حالت درست قرار‌گرفتن اعضا هستند که به همراه آرامش ذهنی به کسب سلامتی و درمان بیماری‌ها کمک می‌کنند. البته کارشناسان هشدار داده‌اند افراد بیمار هرگز بدون مشورت با پزشک اقدام به تمرین نکنند و حتی افراد عادی هم با مشورت و مطالعه دربارۀ آثار و پیامدهای هر آسانا سراغ آن بروند.[۱۴] برای نمونه تمرینات یوگا از استرس و فشارهای روانی شخص کاسته یا آن‌ها را نابود می‌کند. همچنین یوگا در حفظ زیبایی بانوان هم نقش‌آفرین دانسته شده است، بدین شکل که حرکات یوگا با تاثیر بر غدد درون‌ریز بدن، عملکرد آن را تنظیم می‌کند و در نتیجه بدن فقط اشتهای مقداری از غذا را پیدا می‌کند که به آن نیازمند است؛ این فرآیند باعث زیبایی و ظرافت‌اندام‌ها خواهد شد.[۱۵]
روزجهانی یوگا
با افزایش طرفداران یوگا در کشورهای مختلف، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در سخنرانی خود در شصت‌ونهمین دوره مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پیش‌نویس مصوبه روز جهانی یوگا را پیشنهاد داد. این پیشنهاد با استقبال 170 کشور مواجه شد. در نهایت سازمان ملل در سال 2014م طی مصوبه‌ای روز 21 ژوئن یا اول تیر را روز جهانی یوگا اعلام کرد. علاقه‌مندان یوگا در این روز اجتماعاتی تشکیل داده و آن را جشن می‌گیرند. در سال 2015م همزمان با نخستین روز جهانی یوگا، هزاران نفر از جمله نخست‌وزیر هند و مقاماتی از 84 کشور در دهلی‌نو گرد آمدند و در یکی از برنامه‌ها 21 آسانای یوگا را در طول 35 دقیقه با هم انجام دادند.[۱۶]
یوگا در ایران
امیر عباس هویدا، نخست‌وزیر دربار پهلوی از علاقه‌مندان به یوگا بود. آشنایی وی با این ورزش به حضور در کلاس‌های یوگا در آمریکا برمی‌گردد.[۱۷] مجید موقر که مؤسس یوگا در ایران لقب گرفته، در سال 1343ش در نیویورک با دو استاد یوگا آشنا شد و بیماری خود را نزد آن‌ها درمان کرد. او طی چند سال در نشریۀ مهر کوشید با ارائۀ مقالاتی به معرفی یوگا بپردازد. در سال 1355ش دکتر بهلول، متخصص قلب و رئیس بیمارستان یوگا در هند به ایران دعوت شد و با موضوع «رابطۀ یوگا با علم» در دانشگاه اصفهان سخنرانی کرد. وی ورزش‌دانستن یوگا را اهانت به آن دانست و هدف از یوگا را آسایش و آرامش روح تعریف کرد.[۱۸] در دوران پیش از انقلاب جمعی از مربیان خارجی چون سوآمی بوآجی، یوگی هندی به مدت پنج سال و ریچارد فریمن در خاندان پهلوی به مدت چهار سال به آموزش و رونق یوگا در ایران پرداختند. پس از انقلاب در برهه‌ای توسعه یوگا فروکش کرد، ولی افرادی همانند سید عبدالحمید موحدی نائینی (مدیر مسئول مجله دانش یوگا) و مسعود مهدی‌پور (مؤسس کانون یوگا) در معرفی این ورزش به عنوان روش تاثیر‌گذار درمانی کوشیدند.[۱۹]
بر پایۀ گزارشی، تعداد 154 عنوان کتاب و 399 پایان‌نامه و مقاله با موضوع یوگا در کتابخانۀ جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسیده است.[۲۰] ماهنامۀ «دانش یوگا» در تاریخ 30 شهریور 1401ش به شماره 165 رسید.[۲۱] با فراگیر‌شدن آموزش یوگا در ایران، لیگ این ورزش برای اولین بار در بهار 1400ش در سطح کشور به صورت مجازی برگزار شد و شرکت‌کنندگان در یکی از دو سطح A و Bحرکات منتخب آسانا را در قالب قطعۀ ویدیویی برای داوری ارسال کردند.[۲۲]
حکم شرعی یوگا
مراجع تقلید پرداختن به ورزش یوگا را با ملاحظاتی جایز دانسته‌اند. به فتوای محمد‌تقی بهجت، اگر ورزش یوگا ضرری برای فرد نداشته باشد جایز است.[۲۳] ناصر مکارم شیرازی نیز این ورزش را در‌اندازه معقول و با شرط مفید‌بودن آن جایز می‌داند.[۲۴]
دیدگاه مخالفان یوگا
آموزه‌های یوگا از جنبه‌های متفاوتی مورد مخالفت و تردید واقع شده است، از جمله:
نفی ورزش‌بودن یوگا
برخی منتقدان، یوگا را با اشاره به ریشه‌های باستانی فکری و اعتقادی آن ورزش محسوب نمی‌کنند. آن‌ها بر این باورند که گزارشاتی از منابع علمی و پزشکی غرب دربارۀ آسیب‌رسانی اثبات‌شده بخشی از آساناهای یوگا وجود دارد. اثرات درمان‌گری یوگا حتمی نیست و حتی جان افراد سالم و جوان را هم در معرض خطر قرار می‌دهد.[۲۵] از طرفی مطالعات محققان نشان می‌دهد حرکات پیشرفته و تمرینات پرفشار یوگا ممکن است باعث نرمی استخوان‌ها و مفاصل بدن شود و احتمال شکستگی استخوان‌ها و مفاصل در مرحلۀ سالخوردگی افزایش یابد.[۲۶] حتی بعضی یوگا را برنامۀ بت‌پرستان هند می‌دانند که در پوشش ورزشی فعالیت دارد.[۲۷]
تجارت آرامش
گروهی نیز به لحاظ اقتصادی یوگا را تجارتی پرسود دانسته‌اند که گردش مالی سالیانۀ آن به میلیاردها دلار می‌رسد. درآمد سالانۀ یک مربی حرفه‌ای یوگا در آمریکا، این شغل را در ردیف پردرآمدترین شغل‌های دنیا قرار داده است. از منظر منتقدان، یوگا به تجارتی نو تبدیل شده است، اما با وجود سخت‌گیری نظام مالیاتی غرب، مربیان یوگا مالیات نمی‌دهند و به‌عنوان نهاد خیریه کار می‌کنند، در‌حالی‌که کلاس‌ها و دوره‌های رایگان آن‌ها نقش بازاریابی و صید مشتریان اصلی را دارد.[۲۸] همچنین تبلیغات اخیر یوگا از نمایش چهرۀ مردان چروکیده و لاغر هندی به سوی تصاویری از آساناهای زنان سفید و خوش‌اندام تغییر کرده است.[۲۹]
یوگا و ترویج معنویت کاذب
با توجه به ابعاد و آموزش‌های معنا‌محور یوگا، بعضی آن را شبه‌معنویت می‌نامند که بی‌تفاوتی به احکام و اخلاق دینی را در پی دارد. از این منظر، گسترش یوگا در ایران به تغییر سبک زندگی ایرانی‌اسلامی خواهد انجامید.[۳۰] منتقدان یوگا دربارۀ خطراتی مانند ترویج خرافات، شبهات، بدعت‌ها و مبانی هندوئیسم در لابلای تعالیم برخی مربیان یوگا، هشدار می‌دهند؛ [۳۱] فرد یوگی با تمرکز ذهن و‌اندیشه در تلاش است که به وحدت با خدایان بپیوندد و همین‌اندیشه، نقطۀ تضاد فرهنگی یوگا با باورهای ادیان توحیدی است.[۳۲]
پانویس
- ↑ سعیدیان، دائرة‌المعارف بزرگ نو، 1386ش، ج10، ص9609.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص26.
- ↑ الیاده، «یوگا»، 1386ش، ص98.
- ↑ روزدار، «یوگا»، ص82.
- ↑ الیاده، «یوگا»، 1386ش، ص99-100.
- ↑ سعیدیان، دائرة‌المعارف بزرگ نو، 1386ش، ج10، ص9609.
- ↑ الیاده، «یوگا»، 1386ش، ص98-99.
- ↑ صدوقی، «دیباچه»، ص7 - 12.
- ↑ صادقلو، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، وب‌سایت یوگینی.
- ↑ صادقلو، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، وب‌سایت یوگینی.
- ↑ «جادوی شیاطین (قسمت اول)»، وب‌سایت خدا یکتاست.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص54، 61-62، 138 و 179.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص144-145.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص13-15.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص24 و 172.
- ↑ «روز جهانی یوگا»، وب‌سایت زینب‌یوگا.
- ↑ «نگاهی به زندگی امیرعباس هویدا، نخست وزیر بهائی رژیم پهلوی به روایت اسناد ساواک- بخش دوم»، وب‌سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ «تاریخچه ورزش آرامش‌بخش یوگا»، وب‌سایت بیتوته.
- ↑ «تاریخچه یوگا در ایران و جهان»، وب‌سایت مینا ناصح.
- ↑ شریفی دوست، «نقد عرفان یوگا»، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه جهانی سبطین.
- ↑ «ماهنامه دانش یوگا شماره 165»، وب‌سایت مگ لند.
- ↑ «لیگ سراسری یوگا برای اولین بار در ایران برگزار می‌شود»، وب‌سایت جامع یوگا.
- ↑ «ورزش یوگا از منظر شرع»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت.
- ↑ «یوگا»، وب‌سایت مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی.
- ↑ «هشدار پزشکان غربی در مورد مضرات یوگا»، وب‌سایت کانون آسیب‌شناسی یوگا.
- ↑ «ورزش یوگا چیست؟ خطرات و فواید یوگا برای سلامتی بدن»، وب‌سایت کالا‌ورزش.
- ↑ نصیری، «معرفی یوگا»، وب‌سایت یوگا.
- ↑ بنایی، «وقتی آرامش خریدنی می‌شود»، وب‌سایت اتاق ایران آنلاین.
- ↑ «آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، وب‌سایت پاسخگویی آنلاین.
- ↑ نصیری، «تغییر سبک زندگی ایرانی اسلامی با ترویج یوگا در ایران»، وب‌سایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.
- ↑ نصیری، «ترویج نجاست‌خواری و تناسخ توسط مربی یوگا»، وب‌سایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.
- ↑ «آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، وب‌سایت پاسخگویی آنلاین.
منابع
- «آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، وب‌سایت پاسخگویی آنلاین، تاریخ درج مطلب: 26 اوت 2021م، تاریخ بازدید: 29 مهر 1403ش.
- الیاده، میرچا، «یوگا»، ترجمه احمد شاکرنژاد، در مجله هفت آسمان، شماره 36، زمستان 1386ش.
- بنایی، نسیم، «وقتی آرامش خریدنی می‌شود»، وب‌سایت اتاق ایران آنلاین، تاریخ درج مطلب: 26 مرداد 1395ش.
- «تاریخچه ورزش آرامش‌بخش یوگا»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 2 آبان 1403ش.
- «تاریخچه یوگا در ایران و جهان»، وب‌سایت مینا ناصح، تاریخ بازدید: 7 آبان 1403ش.
- «جادوی شیاطین (قسمت اول)»، وب‌سایت خدا یکتاست، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1400ش.
- دیتی، کی کی و دیگران، شفابخشی با یوگا، تهران، نسل نواندیش، 1378ش.
- «روز جهانی یوگا»، وب‌سایت زینب‌یوگا، تاریخ بازدید: 25 مهر 1403ش.
- روزدار، پویان، «یوگا»، در فصل‌نامۀ آفتاب اسرار، سال دوم، شماره 5، 1387ش.
- سعیدیان، عبد‌الحسین، دائرة‌المعارف بزرگ نو، تهران، علم و زندگی، 1386ش.
- شریفی‌‌دوست، حمزه، «نقد عرفان یوگا»، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه جهانی سبطین، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1390ش.
- صادقلو، مینا، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، وب‌سایت یوگینی، تاریخ بازدید: 4 آبان 1403ش.
- صدوقی، منوچهر، «دیباچه»، در پاتانجلی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1379ش.
- «لیگ سراسری یوگا برای اولین بار در ایران برگزار می‌شود»، وب‌سایت جامع یوگا، تاریخ درج مطلب: 14 اردیبهشت 1400ش.
- «ماهنامه دانش یوگا شماره 165»، وب‌سایت مگ لند، تاریخ بازدید: 3 آبان 1403ش.
- نصیری، محمد‌جواد، «ترویج نجاست‌خواری و تناسخ توسط مربی یوگا»، وب‌سایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: 13 شهریور 1403ش.
- نصیری، محمد‌جواد، «تغییر سبک زندگی ایرانی اسلامی با ترویج یوگا در ایران»، وب‌سایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: 24 تیر 1403ش.
- نصیری، محمد‌جواد، «معرفی یوگا»، وب‌سایت یوگا، تاریخ بازدید: 10 آبان 1403ش.
- «نگاهی به زندگی امیرعباس هویدا، نخست وزیر بهائی رژیم پهلوی به روایت اسناد ساواک- بخش دوم»، وب‌سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی، تاریخ درج مطلب: 17 فروردین 1403ش.
- «ورزش یوگا از منظر شرع»، وب‌سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ بازدید: 21 مهر 1403ش.
- «ورزش یوگا چیست؟ خطرات و فواید یوگا برای سلامتی بدن»، وب‌سایت کالا‌ورزش، تاریخ بازدید: 30 مهر 1403ش.
- «هشدار پزشکان غربی در مورد مضرات یوگا»، وب‌سایت کانون آسیب‌شناسی یوگا، تاریخ بازدید: 25 مهر 1403ش.
- «یوگا»، وب‌سایت مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی، تاریخ بازدید: 3 آبان 1403ش.