مخته: تفاوت میان نسخه‌ها
←مفهوم‌شناسی
(←منابع) |
|||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
مَختَه، مرثیۀ زنانه‌ای است که به‌مناسبت مرگ پهلوانان قوم هزاره با صدای سوزناکی خوانده می‌شود. مخته بخش مهمی از ادبیات شفاهی مردم هزاره و دارای بن‌مایه‌های مذهبی، تاریخی و محلی است که شکست ظاهری پهلوان و پیروزی نهایی او را بیان می‌کند. | مَختَه، مرثیۀ زنانه‌ای است که به‌مناسبت مرگ پهلوانان قوم هزاره با صدای سوزناکی خوانده می‌شود. مخته بخش مهمی از ادبیات شفاهی مردم هزاره و دارای بن‌مایه‌های مذهبی، تاریخی و محلی است که شکست ظاهری پهلوان و پیروزی نهایی او را بیان می‌کند. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
مخته به معنی وقت و هنگام مویه است؛ به آن «مَختَگی» نیز گفته می‌شود که به معنی امر به مویه‌گری حماسی است. مخته در اصطلاح، مرثیه‌ای است که در مرگ نابهنگام یا دلخراش یک پهلوان و سرانجام دردناك و غم‌انگيز او توسط زنان قبیله به‌صورت بداهه سروده می‌شود. | مخته به معنی وقت و هنگام مویه است؛ به آن «مَختَگی» نیز گفته می‌شود که به معنی امر به مویه‌گری حماسی است.<ref> کریمی، «مقام‌ها و دستگاه‌های موسیقی سنتی هزارگی»، وبلاگ اقتباس از هیچ چیز.</ref> مخته در اصطلاح، مرثیه‌ای است که در مرگ نابهنگام یا دلخراش یک پهلوان و سرانجام دردناك و غم‌انگيز او توسط زنان قبیله به‌صورت بداهه سروده می‌شود.<ref>یزدانی، فرهنگ عامیانۀ طوایف هزاره، 1371ش، ص210.</ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
سرایش سوگواره در زندگی بشر سابقۀ طولانی دارد. برخی «اغراق‌شاعرانه در وصف اشخاص» را عامل پیدایش مرثيه دانسته و حضرت آدم را اولین سرایندۀ مرثیه در رثای هابیل می‌دانند. «رثای مرزکو» و مرثیه در سوگ سیاوش از نمونه‌های باستانی است که به قدمت مرثیه گواهی می‌دهد. در دورۀ اسلامی شعر ابوالینبغی در ارتباط با ویرانی سمرقند و شعر محمد بن وصیف سیستانی در زوال دولت صفاریان از اولین مرثیه‌های ثبت شده است. مرثیه‌سرایی در ادبیات فارسی انعکاس وسیعی داشته و شاعران بسیاری به آن پرداخته‌اند. حوادث تاریخی و به‌خصوص مرتبط با شخصیتهای دینی در گسترش مرثیه‌سرایی نقش داشته و موجب پرباری آن شده است. بیش‌ترین حجم مرثیه در ارتباط با کربلا، عاشورا، امام حسین و یاران و اصحاب او سروده شده و این واقعۀ عظیم، مرثیه‌سرایی را دگرگون کرده است. پيشينۀ مخته به‌عنوان مرثیه در بین مردم هزاره، به سابقۀ ديني و مذهبي آن مردم برمي‌گردد. سوگ‌سروده‌های واقعۀ كربلا دستمايۀ مهم مخته‌سراها است. | سرایش سوگواره در زندگی بشر سابقۀ طولانی دارد. برخی «اغراق‌شاعرانه در وصف اشخاص» را عامل پیدایش مرثيه دانسته و حضرت آدم را اولین سرایندۀ مرثیه در رثای هابیل می‌دانند. «رثای مرزکو» و مرثیه در سوگ سیاوش از نمونه‌های باستانی است که به قدمت مرثیه گواهی می‌دهد. در دورۀ اسلامی شعر ابوالینبغی در ارتباط با ویرانی سمرقند و شعر محمد بن وصیف سیستانی در زوال دولت صفاریان از اولین مرثیه‌های ثبت شده است. مرثیه‌سرایی در ادبیات فارسی انعکاس وسیعی داشته و شاعران بسیاری به آن پرداخته‌اند. حوادث تاریخی و به‌خصوص مرتبط با شخصیتهای دینی در گسترش مرثیه‌سرایی نقش داشته و موجب پرباری آن شده است. بیش‌ترین حجم مرثیه در ارتباط با کربلا، عاشورا، امام حسین و یاران و اصحاب او سروده شده و این واقعۀ عظیم، مرثیه‌سرایی را دگرگون کرده است. پيشينۀ مخته به‌عنوان مرثیه در بین مردم هزاره، به سابقۀ ديني و مذهبي آن مردم برمي‌گردد. سوگ‌سروده‌های واقعۀ كربلا دستمايۀ مهم مخته‌سراها است. | ||