مدارا
مدارا؛ سازش و برخورد نرم با دیگری.
مدارا، ارزش انسانی و اسلامی است که دستیابی به حق را آسان می‌کند. رسیدن به این فضیلت اخلاقی منوط به فراهم‌شدن زمینه‌های اعتقادی، اخلاقی و روانی در فرد و جامعه و نیز توجه به آثار فردی، اجتماعی و آثار معنوی آن است.
مفهوم‌شناسی
مدارا به‌معنای رعایت، صلح و آشتی بوده[۱] و در اصطلاح به‌معنای برخورد نرم با دیگران و پرهیز از خشونت در حق آنها است.[۲] در زبان عربی و علم اخلاق اسلامی، واژگان رفق (دوستی)[۳]، عفو (گذشت)،[۴] تساهل (آسان‌گرفتن) و تسامح (چشم‌پوشی) نیز در معنایی نزدیک به «مدارا» استفاده می‌شود.[۵]
مدارا در آیات و روایات
قرآن از واژه‌هایی همچون «لینت»،[۶] «عَفو»، «صَفح»[۷] و «غُفران»[۸] برای اشاره به سویه‌های مفهومی «مدارا» بهره گرفته است. پیامبر خدا نیز از صفت «مدارا» به‌عنوان کامل‌کننده کارها،[۹] مایۀ برکت و[۱۰] زینت‌دهنده[۱۱] یاد کرده است.
گسترۀ مدارا در آموزه‌های اسلام
بر اساس آموزه‌های اسلام، انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود تکالیفی بر عهده دارد که در کیفیت و کمیت انجام آنها، رعایت مدارا ضروری است؛ اما اصل تکلیف را نمی‌توان نادیده گرفت و نیز نمی‌توان به بهانۀ مدارا به مخالفت با حق برخاست.[۱۲] اندیشمندان با تکیه بر سیرۀ پیامبر خدا و امامان، گسترۀ مدارا را معطوف به تعامل اجتماعی و معاشرت با دیگران دانسته[۱۳] و حفظ اصول و ارزش‌های دینی[۱۴] و نیز دفاع از حق[۱۵] و عدالت[۱۶] را نیازمند قاطعیت می‌دانند.
آثار مدارا
دین‌پژوهان و نیز روان‌شناسان بالینی، در بررسی مدارا، پیامدهای آن را به دو دسته فردی و اجتماعی تقسیم کرده‌اند.
آثار فردی مدارا
- سلامت جسمانی و روانی؛[۱۷]
- احساس خوشبختی؛[۱۸]
- دستیابی به زندگی پایدار و بادوام؛[۱۹]
- برخورداری از رزق و روزی فراوان؛[۲۰]
- رسیدن به خیر و برکت.[۲۱]
آثار اجتماعی مدارا
آثار تربیتی مدارا
رفتار افراد بر اساس بینش آنها نسبت به مسائل مختلف شکل می‌گیرد و تلاش برای اصلاح رفتار دیگران با مدارا ممکن می‌شود. استفاده از مدارا در موارد ذیل مورد تأکید واقع شده است:
الف) اعضای خانواده؛ زن و شوهر هرکدام به نوبۀ خود در قبال تربیت صحیح اعضای خانواده مسئول هستند. گوشزد کردن اوامر الهی با رفق، مدارا و بدون خشونت، امکان‌پذیر است.[۲۶]
ب) کودکان؛ کودکان به‌دلیل داشتن روحیۀ لطیف و پاک، نیازمند محبت و برخوردهای نرم و عاطفی هستند.[۲۷]
سازوکار مدارا
هدف از مدارا، فراهم آوردن زمینه برای فرد خطاکار است تا رفتار نادرست را به‌تدریج ترک کند. رسیدن به این هدف، نیازمند آشنایی با تدبیرهای مناسب و به‌جا است؛ برای مثال، گاهی سکوت معنادار در برابر اشتباه فرزند یا همسر، محرکی برای ترک فعل زشت او می‌شود.[۲۸] کار‌شناسان به مهارت‌های زیر برای دستیابی به مدارا توجه کرده‌اند:
- نگاه کردن به موضوع مورد بحث از دید طرف مقابل؛
- پرهیز از واکنش‌های ناخودآگاه مانند عصبانیت و پرخاشگری در برابر رفتار ناپسند طرف مقابل؛
- شوخی کردن؛
- دوری از احساس حق به جانب بودن و یادآوری کوتاهی‌های خود در برابر دیگران؛
- تمرکز و توجه به نقاط قوت دیگران؛
- سخن‌گفتن دربارۀ زمان حال، نه گذشته یا آینده.[۲۹]
مدارا در نهی از منکر
در آموزه‌های دینی برای برخورد با منکرات و ناهنجاری‌های اجتماعی به استفاده از افراد خبره و به‌کارگیری مدارا، سفارش شده است؛ برای مثال در مسئلۀ فاصله‌گرفتن زنان مسلمان از پوشش اسلامی، اسلام‌شناسان و مبلغان احکام دینی بر این باور هستند که فراخواندن زنان به رعایت شاخص‌های حجاب اسلامی باید در قالب آگاهی‌بخشی همراه با رفق و مدارا باشد؛ آموزه‌های اسلام اجازۀ تخریب هنجارشکنان را نمی‌دهد، بلکه سفارش شده است که با رویکرد ایجابی و بیان نقاط قوت و مثبت، بیدار کردن فطرت پاک و برشمردن خوبی‌های آنها، انتظار اثرگذار بودن امر به معروف و نهی از منکر را داشت.[۳۰] اما در صورت عدم توجه به دعوت استفاده از روش سلبی نرم در قالب قهر و قطع ارتباط و در نهایت روش خشن استفاده سفارش شده است.[۳۱]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ مدارا.
- ↑ ابن‌منظور، لسان‌العرب، 1405ق، ذیل واژۀ مدارا.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص105.
- ↑ ابن‌منظور، لسان‌العرب،1405ق، ذیل واژۀ عفو.
- ↑ ماهرو زاده و اقبال، «تسامح و تساهل شاخصه ایجاد تمدن اسلامی»، 1398ش، ص19.
- ↑ سوره آل‌عمران، آیه 159.
- ↑ سوره نور، آیه 22.
- ↑ سوره شوری، آیه 37.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص303.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص309.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص308.
- ↑ سورۀ نساء، آیه 34.
- ↑ ایروانی، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، 1390ش، ص215.
- ↑ سورۀ قلم، آیات 8-9.
- ↑ سورۀ شوری، آیه 22.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج21، ص385.
- ↑ غباری بناب، « رابطه عفو و گذشت با میزان اضطراب در والدین کودکان استثنایى و عادى»، 1381ش.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج2، ص119.
- ↑ آمدى، غررالحكم و دررالكلم، 1410 ق، ص244.
- ↑ آمدى، غررالحكم و دررالكلم، 1410 ق، ص244.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج2، ص119.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج2، ص119.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق،ج1، ص26.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص188.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص424.
- ↑ سورۀ تحریم، آیه66.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج104، ص98-99.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص115.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص116-126.
- ↑ «متن سخنرانی حاج آقا ماندگاری در مورد حجاب و عفاف»، وب‌سایت متن سخنرانی‌های مذهبی.
- ↑ طباطبایی، ترجمه المیزان، ج4، ص356.
منابع
- قرآن کریم.
- آمدى، عبدالواحد بن محمد، غررالحكم و دررالكلم، قم، [بی‌نا]، چ2، 1410 ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دار صادر، [بی‌تا].
- ایروانی، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی، چ4، 1390ش.
- حسین‌زاده، علی، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم، مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1396ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 اردیبهشت 1402ش.
- طباطبایی، سیدمحمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجه سیدباقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ش.
- غباری بناب، باقر، « رابطه عفو و گذشت با میزان اضطراب در والدین کودکان استثنایى و عادى»، مجله حوزه و دانشگاه، شمارۀ 31، 1381ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، چ1، 1429ق.
- ماهرو زاده، طاهره و اقبال، زهرا، «تسامح و تساهل شاخصه ایجاد تمدن اسلامی»، تحقیقات قرآنی و حدیثی، شماره 1، بهار و تابستان 1398ش.
- «متن سخنرانی حاج آقا ماندگاری در مورد حجاب و عفاف»، وب‌سایت متن سخنرانی‌های مذهبی، تاریخ بازدید: 17 اردیبهشت 1402ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.