مدارا

از ویکی‌زندگی

مدارا؛ سازش و برخورد نرم با دیگری.

مدارا، ارزش انسانی و اسلامی است که دستیابی به حق را آسان می‌کند. رسیدن به این فضیلت اخلاقی منوط به فراهم‌شدن زمینه‌های اعتقادی، اخلاقی و روانی در فرد و جامعه و نیز توجه به آثار فردی، اجتماعی و آثار معنوی آن است.

مفهوم‌شناسی

مدارا به‌معنای رعایت، صلح و آشتی بوده[۱] و در اصطلاح به‌معنای برخورد نرم با دیگران و پرهیز از خشونت در حق آنها است.[۲] در زبان عربی و علم اخلاق اسلامی، واژگان رفق (دوستی)[۳]، عفو (گذشت)،[۴] تساهل (آسان‌گرفتن) و تسامح (چشم‌پوشی) نیز در معنایی نزدیک به «مدارا» استفاده می‌شود.[۵]

مدارا در آیات و روایات

قرآن از واژه‌هایی همچون «لینت»،[۶] «عَفو»، «صَفح»[۷] و «غُفران»[۸] برای اشاره به سویه‌های مفهومی «مدارا» بهره گرفته است. پیامبر خدا نیز از صفت «مدارا» به‌عنوان کامل‌کننده کارها،[۹] مایۀ برکت و[۱۰] زینت‌دهنده[۱۱] یاد کرده است.

گسترۀ مدارا در آموزه‌های اسلام

بر اساس آموزه‌های اسلام، انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود تکالیفی بر عهده دارد که در کیفیت و کمیت انجام آنها، رعایت مدارا ضروری است؛ اما اصل تکلیف را نمی‌توان نادیده گرفت و نیز نمی‌توان به بهانۀ مدارا به مخالفت با حق برخاست.[۱۲] اندیشمندان با تکیه بر سیرۀ پیامبر خدا و امامان، گسترۀ مدارا را معطوف به تعامل اجتماعی و معاشرت با دیگران دانسته[۱۳] و حفظ اصول و ارزش‌های دینی[۱۴] و نیز دفاع از حق[۱۵] و عدالت[۱۶] را نیازمند قاطعیت می‌دانند.

آثار مدارا

دین‌پژوهان و نیز روان‌شناسان بالینی، در بررسی مدارا، پیامدهای آن را به دو دسته فردی و اجتماعی تقسیم کرده‌اند.

آثار فردی مدارا

  1. سلامت جسمانی و روانی؛[۱۷]
  2. احساس خوشبختی؛[۱۸]
  3. دستیابی به زندگی پایدار و بادوام؛[۱۹]
  4. برخورداری از رزق و روزی فراوان؛[۲۰]
  5. رسیدن به خیر و برکت.[۲۱]

آثار اجتماعی مدارا

  1. برطرف شدن کینه و دشمنی؛ [۲۲]
  2. محبوبیت اجتماعی؛[۲۳]
  3. امنیت و آسایش؛[۲۴]
  4. جذب افراد به دین‌داری.[۲۵]

آثار تربیتی مدارا

رفتار افراد بر اساس بینش آنها نسبت به مسائل مختلف شکل می‌گیرد و تلاش برای اصلاح رفتار دیگران با مدارا ممکن می‌شود. استفاده از مدارا در موارد ذیل مورد تأکید واقع شده است:

الف) اعضای خانواده؛ زن و شوهر هرکدام به نوبۀ خود در قبال تربیت صحیح اعضای خانواده مسئول هستند. گوشزد کردن اوامر الهی با رفق، مدارا و بدون خشونت، امکان‌پذیر است.[۲۶]

ب) کودکان؛ کودکان به‌دلیل داشتن روحیۀ لطیف و پاک، نیازمند محبت و برخوردهای نرم و عاطفی هستند.[۲۷]

سازوکار مدارا

هدف از مدارا، فراهم آوردن زمینه برای فرد خطاکار است تا رفتار نادرست را به‌تدریج ترک کند. رسیدن به این هدف، نیازمند آشنایی با تدبیرهای مناسب و به‌جا است؛ برای مثال، گاهی سکوت معنادار در برابر اشتباه فرزند یا همسر، محرکی برای ترک فعل زشت او می‌شود.[۲۸] کار‌شناسان به مهارت‌های زیر برای دستیابی به مدارا توجه کرده‌اند:

  1. نگاه کردن به موضوع مورد بحث از دید طرف مقابل؛
  2. پرهیز از واکنش‌های ناخودآگاه مانند عصبانیت و پرخاشگری در برابر رفتار ناپسند طرف مقابل؛
  3. شوخی کردن؛
  4. دوری از احساس حق به جانب بودن و یادآوری کوتاهی‌های خود در برابر دیگران‌؛
  5. تمرکز و توجه به نقاط قوت دیگران؛
  6. سخن‌گفتن دربارۀ زمان حال، نه گذشته یا آینده.[۲۹]

مدارا در نهی از منکر

در آموزه‌های دینی برای برخورد با منکرات و ناهنجاری‌های اجتماعی به استفاده از افراد خبره و به‌کارگیری مدارا، سفارش شده است؛ برای مثال در مسئلۀ فاصله‌گرفتن زنان مسلمان از پوشش اسلامی، اسلام‌شناسان و مبلغان احکام دینی بر این باور هستند که فراخواندن زنان به رعایت شاخص‌های حجاب اسلامی باید در قالب آگاهی‌بخشی همراه با رفق و مدارا باشد؛ آموزه‌های اسلام اجازۀ تخریب هنجارشکنان را نمی‌دهد، بلکه سفارش شده است که با رویکرد ایجابی و بیان نقاط قوت و مثبت، بیدار کردن فطرت پاک و برشمردن خوبی‌های آنها، انتظار اثرگذار بودن امر به معروف و نهی از منکر را داشت.[۳۰] اما در صورت عدم توجه به دعوت استفاده از روش سلبی نرم در قالب قهر و قطع ارتباط و در نهایت روش خشن استفاده سفارش شده است.[۳۱]

پانویس

  1. دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ مدارا.
  2. ابن‌منظور، لسان‌العرب، 1405ق، ذیل واژۀ مدارا.
  3. حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص105.
  4. ابن‌منظور، لسان‌العرب،1405ق، ذیل واژۀ عفو.
  5. ماهرو زاده و اقبال، «تسامح و تساهل شاخصه ایجاد تمدن اسلامی»، 1398ش، ص19.
  6. سوره آل‌عمران، آیه 159.
  7. سوره نور، آیه 22.
  8. سوره شوری، آیه 37.
  9. کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص303.
  10. کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص309.
  11. کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص308.
  12. سورۀ نساء، آیه 34.
  13. ایروانی، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، 1390ش، ص215.
  14. سورۀ قلم، آیات 8-9.
  15. سورۀ شوری، آیه 22.
  16. مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج21، ص385.
  17. غباری بناب، « رابطه عفو و گذشت با میزان اضطراب در والدین کودکان استثنایى و عادى»، 1381ش.
  18. کلینی، الکافی، 1429ق، ج2، ص119.
  19. آمدى، غررالحكم و دررالكلم، 1410 ق، ص244.
  20. آمدى، غررالحكم و دررالكلم، 1410 ق، ص244.
  21. کلینی، الکافی، 1429ق، ج2، ص119.
  22. کلینی، الکافی، 1429ق، ج2، ص119.
  23. کلینی، الکافی، 1429ق،ج1، ص26.
  24. کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص188.
  25. مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص424.
  26. سورۀ تحریم، آیه66.
  27. مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج104، ص98-99.
  28. حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص115.
  29. حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص116-126.
  30. «متن سخنرانی حاج آقا ماندگاری در مورد حجاب و عفاف»، وب‌سایت متن سخنرانی‌های مذهبی.
  31. طباطبایی، ترجمه المیزان، ج4، ص356.

منابع

  • قرآن کریم.
  • آمدى، عبدالواحد بن محمد، غرر‌الحكم و دررالكلم، قم، [بی‌نا]، چ2، 1410 ق.
  • ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دار صادر، [بی‌تا].
  • ایروانی، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی، چ4، 1390ش.
  • حسین‌زاده، علی، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم، مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1396ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، ‌لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 اردیبهشت 1402ش.
  • طباطبایی، سیدمحمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجه سیدباقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ش.
  • غباری بناب، باقر، « رابطه عفو و گذشت با میزان اضطراب در والدین کودکان استثنایى و عادى»، مجله حوزه و دانشگاه، شمارۀ 31، 1381ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، چ1، 1429ق.
  • ماهرو زاده، طاهره و اقبال، زهرا، «تسامح و تساهل شاخصه ایجاد تمدن اسلامی»، تحقیقات قرآنی و حدیثی، شماره 1، بهار و تابستان 1398ش.
  • «متن سخنرانی حاج آقا ماندگاری در مورد حجاب و عفاف»، وب‌سایت متن سخنرانی‌های مذهبی، تاریخ بازدید: 17 اردیبهشت 1402ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث ‌العربی، 1403ق.