آینه‌کاری
آینه‌کاری؛ ایجاد طرح و نقش با تکه‌های کوچک آینه
آینه‌کاری، هنر تزیین سقف یا دیوارهای ساختمان با استفاده از قطعه‌ها کوچک آینه، به‌شکل‌های مختلف است.[۱] آينه‌کاری، هنر دوره‌ی اسلامی است.[۲] آب و آینه برای ایرانیان نماد پاکی، روشنایی، بخت و صفا است.[۳] هنر آینه‌کاری، به‌صورت تاریخی در مکان‌های مذهبی و کاخ‌ها مورد توجه بوده است.
پیشینه
برخی از اسناد تاریخی، آغاز هنر آینه‌کاری را به تزیین سکونت‌گاه شاه طهماسب صفوی در قزوین بازمی‌گردانند. با انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، آینه‌کاری نیز در اصفهان و سپس در شهرهای دیگر گسترش یافت.[۴] برای تزیین بسیاری از کاخ‌های موجود در اصفهان، از آینه‌کاری استفاده شده است.[۵] برخی از دولت‌مردان صفوی، خانه‌های خود را نیز آینه‌کاری می‌کردند.[۶]
در زمان شاه‌صفی، کاخی به‌نام «آینه‌خانه» در کنار زاینده‌رود ساخته شد که در سقف و دیوارهای آن، از آینه‌هایی به طول ۱.۵ تا ۲ متر و عرض کمتر از ۱ متر استفاده گردید و تصویر زاینده‌رود را به زیبایی بازتاب می‌کرد.[۷] در بنای چهل‌ستون اصفهان نیز از آینه‌های قدی، شیشه‌های لوزی‌شکل رنگارنگ و قطعه‌های کوچک آینه برای تزیین سقف و بدنه و ستون‌های هجده‌گانه‌ی ایوان، استفاده گردید.[۸] بر سر دیوار حوض این بنا، آینه‌ی بزرگی نصب شده بود که «آینه چهل‌ستون‌نما» یا «آینه جهان‌نما» نام گرفت و تصویر مردمی که از درب عرابه واقع در ۱۸۰ متری بنا وارد می‌شدند، در این آینه دیده می‌شد.[۹]
در یکی از سفرنامه‌ها (1649م) به اتاق کار فرمانروای آذربایجان در شهر تبریز و آینه‌کاری زیبای آن اشاره شده است که در پرتو آفتاب، بازتاب درخشانی را نمایان می‌کرد.[۱۰] هنر آینه‌کاری در دوره قاجاریه، رونق بسیار یافت و به اوج رسید.[۱۱] در این دوره، تالار آینه‌ی کاخ گلستان و تالارها و اتاق‌های شمس‌العماره بنا گردید.[۱۲] در آن زمان، آینه‌کاران از شیشه‌های محدب نیز در کار خود استفاده می‌کردند.[۱۳] آینه‌کاری دارالسیاده حرم امام رضا در مشهد[۱۴] و ایوان آینه صحن جدید حرم فاطمه معصومه در قم، در همین دوره انجام شد.[۱۵]
ابزارهای آینه‌کاری
در آینه‌کاری، آینه، چسب یا بنکس (چسب چوب)، سریش و گچ نرم استفاده می‌شود. ابزارهای مورد استفاده در این هنر عبارت‌اند از: قلم طراحی، خط‌کش چوبی جهت انداختن خط روی شیشه، میز، الماس آینه و کاردک جهت نصب آینه.[۱۶]
شیوه آینه‌کاری
هنرمند آینه‌کار، در آغاز، طرح مورد نظر را روی کاغذ ترسیم می‌کند. این کاغذ با سوزن‌هایی روی سطح کار، تثبیت گردیده و طرح‌ها گرده‌زنی می‌شود. سپس قطعه‌های آینه با گچ و سریش، چسبانده می‌شوند. هنگام نیاز به نقوش برجسته و یا فرورفته، گچ‌بر زمینه‌ی این کار را روی دیوار آماده می‌کند. برای برش آینه از الگوی کاغذی یا پلاستیکی استفاده می‌شود.[۱۷]
طرح‌های آینه‌کاری
در هنر آینه‌کاری، از نقش‌های اسلیمی و گره، استفاده می‌شود. نقش اسلیمی، از تزیین‌های رایج در هنر اسلامی است که شکل‌های در هم تنیده‌ی غنچه، شاخ، برگ، گل و گیاهان نام‌برده در قرآن (خرما، انگور و انار) و همچنین حیواناتی مانند ماهی، عقاب، خرگوش، اردک، خرس و روباه را بازنمایی می‌کند.[۱۸] در نقش گره، از خطوط مستقیم با اندازه‌ی معین، استفاده می‌شود.[۱۹] گره می‌تواند در نقوش دیگر و یا به تنهایی استفاده شود.[۲۰] در نقوش گره‌های دو بعدی و سه بعدی، ستاره، تداعی کننده آسمان است و دایره‌های هم‌مرکز و مدارگونه زیر گره‌های ستاره‌ای، نماد مدارات ستارگان به‌شمار می‌روند.[۲۱]
در آینه‌کاری، گاهی از طرح‌های شمسه، ترنج، لچک، قطارسازی، تمونی و نیم‌گره کور نیز استفاده می‌شود.[۲۲]
انواع آینه‌کاری
آینه‌کاری بر اساس طرح، محل و روش نصب به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود.
آینه‌کاری سنتی: در این روش از آینه‌های نازک استفاده شده و برش‌های آینه و شیشه در اشکال و رنگ‌های مختف توسط دست انجام می‌شود.
آینه‌کاری مدرن: در این روش، معمولا آینه‌ها بزرگ‌تر از مدل سنتی هستند.
آینه‌کاری جورچین: در این مدل، تکه‌های مختلف آینه، مانند تکه‌های جورچین در کنار هم قرار گرفته و طرح بزرگ‌تری ایجاد می‌کنند.
آینه‌کاری پازلی: در این مدل، قطعه‌های جداگانه آینه مانند پازل در یک الگوی از قبل طراحی شده، قرار می‌گیرند.[۲۳]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه آینه‌کاری.
- ↑ علی‌آبادی، «بازشناسی الگوهای آینه‌کاری در بناهای قاجاری شیراز»، ۱۳۹۱ش، ص۱۷.
- ↑ «از پیدایش آینه تا هنر آینه‌کاری»، سایت میراث آریا.
- ↑ Herbert, Travels in Persia, 1972, P175.
- ↑ شاردن، سفرنامه(بخش اصفهان)، ۱۳۶۲ش، ص۹۶.
- ↑ الئاریوس، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۲۲۱.
- ↑ هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ۱۳۴۴ش، ص۵۷۶-۵۷۸.
- ↑ کارری، سفرنامه، ۱۳۴۸ش، ص۳۴.
- ↑ جابری انصاری، تاریخ اصفهان و ری، ۱۳۲۱ش، ص۳۴۴.
- ↑ کارری، سفرنامه، ۱۳۴۸ش، ص۳۴.
- ↑ مؤتمن، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۸.
- ↑ مؤتمن، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۸.
- ↑ پوپ، «مراحل برجسته در آرایش معماری امروز ایران»، سیری در صنایع دستی ایران، ۱۳۵۵ش، ص۴۰۱
- ↑ مؤتمن، تاریخ آستان قدس رضوی، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۸.
- ↑ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱۳۴۹ش، ج۱، ص۵۱۶.
- ↑ «از پیدایش آینه تا هنر آینه‌کاری»، سایت میراث آریا.
- ↑ «از پیدایش آینه تا هنر آینه‌کاری»، سایت میراث آریا.
- ↑ علی‌آبادی، «بازشناسی الگوهای آینه‌کاری در بناهای قاجاری شیراز»، ۱۳۹۱ش، ص۲۳.
- ↑ شعرباف، گره و کاربندی، ۱۳۷۲ش، ص۹.
- ↑ نجیب‌اغلو، هندسه و تزیین در معماری اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص۱۵۵.
- ↑ نجیب‌اغلو، هندسه و تزیین در معماری اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص۱۶۱.
- ↑ «آینه‌کاری»، پرتال جامع شهر مشهد.
- ↑ «انواع روش‌های آینه‌کاری»، سایت ترنج‌گلس.
منابع
- «از پیدایش آینه تا هنر آینه‌کاری»، سایت میراث آریا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اسفند ۱۳۸۷ش.
- الئاریوس، آدام، سفرنامه، به‌ترجمه احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش.
- «انواع روش‌های آینه‌کاری»، سایت ترنج‌گلس، تاریخ بازدید: ۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «آینه‌کاری»، پرتال جامع شهر مشهد، تاریخ بازدید: ۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- پوپ، آرثراپهام، «مراحل برجسته در آرایش معماری امروز ایران»، سیری در صنایع دستی ایران، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۵۵ش.
- جابری انصاری، میرزا حسن‌خان، تاریخ اصفهان و ری، اصفهان، حسین عمادزاده، ۱۳۲۱ش.
- شاردن، ژان، سفرنامه (بخش اصفهان)، به‌ترجمه حسین عریضی، تهران، نگاه، ۱۳۶۲ش.
- شعرباف، اصغر، گره و کاربندی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۷۲ش.
- علی‌آبادی، محمد و جمالیان، سمیه، «بازشناسی الگوهای آینه‌کاری در بناهای قاجاری شیراز»، فصل‌نامه علمی-پژوهشی نگره، شماره ۲۳، پاییز ۱۳۹۱ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- فیض قمی، عباس، گنجینه آثار قم، قم، مطبعه مهر استوار، ۱۳۴۹ش.
- کارری، جملی، سفرنامه، به‌ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تبریز، اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی، ۱۳۴۸ش.
- مؤتمن، علی، تاریخ آستان قدس رضوی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۴۸ش.
- نجیب‌اغلو، گلرو، هندسه و تزیین در معماری اسلامی، به‌ترجمه مهرداد قیومی‌بیدهندی، تهران، روزنه، ۱۳۷۹ش.
- هنرفر، لطف‌الله، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان، ثقفی، ۱۳۴۴ش.
- Herbert, Thomas, Travels in Persia, New York, 1972.