اشترلی
اشترلی؛ از شهرهای ولایت دایکندی در مرکز افغانستان.
اَشتَرلَی از ولسوالی‌های (شهرستان) بزرگ و مهم ولایت (استان) دایکندی در مرکز افغانستان است. سبک زندگی این مردم وابسته به اقتصاد روستایی است. این ولسوالی با جمعیت اندک، زادگاه برخی از شخصیت‌های معروف است.
نام‌گذاری
اشترلی از زمان‌های قدیم، محل تردد کاروان‌های تجاری بوده که به‌وسیلۀ شتر اموال تجاری را به مناطق اطراف انتقال می‌داده‌اند. بههمین دلیل، این محل ابتدا به «اَشتَرلَین» مشهور شده و سپس در محاورات مردم به «اَشتَرلَی» تبدیل شده است.[۱]
تاریخچه
تاریخ اشترلی در دوره‌ای طولانی با تاریخ منطقۀ ارزگان مرتبط است. در این منطقه گورهای بسیار قدیمی کشف شده که مربوط به قبل از اسلام است. غارهایی نیز وجود دارد که محل سکونت مردم بوده است. حکایت افسانه‌گونه‌ای وجود دارد که شاه عباس اول صفوی (1588-1629م) هنگام حمله به این منطقه در خانۀ دولت‌بیگ (یکی از خوانین بزرگ منطقه) در «تیمران» فرود آمده و فرمانروایی هزاره‌جات (مناطق مرکزی افغانستان) را به او اعطا کرده است.[۲]
روایت‌های شفاهی وجود یک نسخۀ قرآن امضاء شده توسط شاه عباس اول را تأیید می‌کند که به یکی از میران (خوانین) این منطقه هدیه شده و اینک (1396ش) نزد بازماندگان او در منطقه موجود است. نام منطقۀ اشترلی بارها در منابع مربوط به‌حدود یک‌صد سال قبل و از جمله در سراج‌التواریخ آمده است. اشترلی در اواخر قرن 19 میلادی بارها مورد حمله، تجاوز و غارت سپاهیان عبدالرحمان (پادشاه وقت افغانستان) قرار گرفته است. در سال 1270ش قوای عبدالرحمان که از «تَمُزان» به قصد الحاق به عبدالقدوس (فرماندۀ قوای دولتی در منطقه) راهی «گیزاب» بودند، در کوتل (گردنه) «کَشکُول» گرفتار کمین قوای هزاره (عظیم‌بیگ) شده و به «اشترلی» عقب‌نشینی کردند. در سال 1272ش نیز مردم منطقه مورد ستم حکام و مأمورین منطقۀ «گیزاب» قرار گرفته و اموال مردم توسط عوامل دولت غارت شده است.[۳]
موقعیت جغرافیایی
ولسوالی اشترلی به مرکزیت شیخ‌میران، در 39 مایلی جنوب غربی پنجاب ولایت بامیان و 36 مایلی شمال غربی خِدِیر ولایت دایکندی و در دره‌ای حاصل‌خیز واقع شده است. اشترلی از شرق و شمال‌شرق با ولسوالی‌های میرامُور دایکندی و وَرَس بامیان و از شمال و شمال‌شرق با ولسوالی‌های پنجاب بامیان و لعل ولایت غور و از غرب و شمال‌غرب با ولسوالی‌های خدیر، سَنگ‌تَخت و بَندَر و از جنوب با مرکز ولایت دیکندی (نیلی) و ولسوالی شهرستان آن ولایت ارتباط دارد. این منطقه، حدود 2400 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.[۴]
مساحت این ولسوالی 1890 کیلومتر مربع، طول آن 80 کیلومتر و عرض آن 65 کیلومتر است. حدود 99 درصد مساحت آن کوهستانی و نیمه کوهستانی و حدود 1 درصد مساحت آن هموار است.[۵]
جمعیت‌شناسی
ولسوالی اشترلی دارای 343 روستا بوده و از پرنفوس‌ترین ولسوالی‌های هشت‌گانۀ ولایت دایکندی است. جمعیت این ولسوالی بنا بر ارزیابی مقدماتی همبستگی ملی در سال 1387ش، 14276 خانواده بوده که بر اساس معیار وزارت انکشاف دهات، جمعیت آن حدود 99932 نفر است. بر اساس آمار دفتر احصائیۀ مرکزی در سال 2005م نیز جمعیت اشترلی 52909 نفر بوده است.
ساکنین این ولسوالی از نظر قومی بیشتر هزاره و تعداد کمی سید و از نظر مذهبی، همگی شیعۀ دوازده امامی هستند. طوایف مختلف هزاره در این ولسوالی سکونت دارند از جمله حیدر بیگ، پیر‌علی، نظر، ملک، شَخَل، خوشک و احمدبیگ. مردم ولسوالی با توجه به تبار قبیلۀ خود در منطقه معرفی می‌شوند. نیکه، روشن‌بیگ، دولت‌بیگ، احمدبیگ و حتی قدیمی‌ترین طایفۀ کولی هم در این منطقه زندگی می‌کنند.[۶]
اقتصاد
مردم اشترلی بیشتر به زراعت، مالداری، باغداری و صنایع دستی اشتغال دارند. در مناطق جنوبی این ولسوالی که اقلیم معتدلی دارد، مردم علاوه بر کشت گندم، جو، جواری (ذرت) و حبوبات، باغداری نیز می‌کنند. 75 درصد اهالی عایدات خود را از طریق زراعت تأمین می‌کنند. مساحت زمین‌های زراعتی کِشت شده در این ولسوالی 66800 هکتار است. مساحت زمین‌های آبی مشروب شده از رودخانه 6300 جریب، مساحت زمین‌های آبی مشروب شده از حوض‌ها، سربندها، کاریزها و کانال‌ها 47500 هکتار و مساحت زمین‌های لَلمی (دیم) 1200 هکتار است.
پرورش گاو، گوسفند، و بز در منطقه عمومیت دارد. سنگ‌های قیمتی در نوشاخ و سفیدسنگ و ذغال‌سنگ در نوبندک کشف شده که به‌صورت ابتدایی در دسترس اهالی قرار دارد. گلیم‌بافی و دست‌دوزی از صنایع دستی اهالی اشترلی است که به بیرون از منطقه صادر می‌شود. 2 درصد از اهالی عایدات خود را از صنایع خانگی تأمین می‌کنند.[۷]
=فرهنگ و معارف
سطح سواد در منطقۀ اشترلی پایین است. 42 کورس سوادآموزی برای زنان وجود دارد. در اشترلی در مجموع 30 باب مکتب با 83 معلم مرد و 75 معلم زن فعال است. در این مکاتب 9195 شاگرد، 5407 پسر و 3788 دختر تحصیل می‌کنند. از مکاتب اشترلی 24 باب ابتدایی ذکور، 2 باب ابتدایی اناث و 4 باب متوسطه است. فقط 5 باب مکتب دارای تعمیر (ساختمان) هستند.[۸]
اشترلی دارای مساجد و تکیه‌خانه‌های متعددی است که در آنها مراسم دینی و مذهبی برپا می‌شود. همچنین این منطقه دارای دو مدرسۀ علمیه است؛ مدرسۀ علمیۀ المنتظر در سال 1356ش، به مساحت 600 مترمربع توسط امینی و موحدی در منطقۀ «میانه» احداث شد. این مدرسه در یک طبقه ساخته شده و دارای 12 اتاق است. مدرسۀ علمیۀ امام زمان در بغل‌کندو مرکز دینی جدیدی است که ساخت آن از سال 1395ش آغاز و تلاش برای تکمیل آن ادامه دارد.[۹]
مشاهیر
نام دولت‌بیگ و حیدر بیگ دو تن از ارباب‌های بزرگ منطقه در منابع تاریخی آمده است. از شخصیت‌های معاصر اشترلی، سرور دانش (معاون دوم رئیس‌جمهور اشرف غنی) از مشهورترین چهره‌های فرهنگی و سیاسی افغانستان است. امینی اشترلی نیز دیگر شخصیت جهادی آن ولسوالی است.[۱۰]
بهداشت و سلامت
در حدود 20 درصد از مردم اشترلی به خدمات صحی (بهداشتی) اساسی دسترسی دارند. میزان مرگ‌ومیر در اشترلی 6.5 درصد و در کودکان 26 درصد گزارش شده است. امید به زندگی در این منطقه 47 سال است. فاصلۀ روستاها به نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی حدود 30 کیلومتر بوده و سرپرستی حدود 15 درصد خانواده‌ها بر دوش زنان است. این منطقه دارای یک مرکز صحی جامع، 2 مرکز صحی اساسی، یک پوسته صحی، 4 مرکز مجانی توزیع ادویه‌جات (داروها) و 27 دواخانه (داروخانه) با 3 داکتر، 5 نَرس (پرستار) و 27 کارمند صحی است. همچنین، در این منطقه، 10 درصد اهالی به آب آشامیدنی صحی دسترسی دارند.[۱۱]
راه‌ها
این ولسوالی دارای 450 کیلومتر سرک خامه (جاده شوسه) است. 15 درصد از روستاها به مرکز ولسوالی دسترسی دارند. 20 درصد خانوارها به سرک‌های خامه دسترسی دارند. 2.7 درصد راه‌های ولسوالی در تمام فصول سال باز است و 51.3 درصد ساحات (مناطق)، سرک (جاده) ندارند.[۱۲]
پوشش گیاهی
انواع مختلف درختان جنگلی در دره‌های اشترلی می‌رویند و مردم از آنها در تعمیرات ساختمانی و سوخت استفاده می‌کنند. این ولسوالی از نظر گیاهان صحرایی غنی است. اِسفند و بَدره از جمله گیاهان منطقه است که در باورهای عامیانۀ مردم نقش دارویی ویژه‌ای دارند. گیاهان دیگری چون کوزه‌تنی، سیر، یمه، بویه، خرغول، کولچه و قولخک نیز در اشترلی وجود دارد.[۱۳]
پانویس
- ↑ رهیاب و امینی، دانشنامه هزاره، 1399ش، ص637.
- ↑ پولادی، هزاره‌ها، 1381ش، ص249.
- ↑ کاتب هزاره، سراج التواریخ، 1391ش، ص941.
- ↑ رحیمی، پلان انکشافی ولسوالی اشترلی، 1386ش، ص25.
- ↑ توسلی غرجستانی، سیمای ارزگان، 1387ش، ص120.
- ↑ پولادی، هزاره‌ها، 1381ش، ص63.
- ↑ عارف، هزاره‌جات قلب افغانستان، 1391ش، ص244؛ پولادی، هزاره‌ها، 1381ش، ص115؛ رحیمی، پلان انکشافی ولسوالی اشترلی، 1386ش، ص41.
- ↑ رهیاب و امینی، دانشنامه هزاره، 1399ش، ص637.
- ↑ رهیاب و امینی، دانشنامه هزاره، 1399ش، ص637.
- ↑ رهیاب و امینی، دانشنامه هزاره، 1399ش، ص637؛ پولادی، هزاره‌ها، 1381ش، ص217.
- ↑ رحیمی، پلان انکشافی ولسوالی اشترلی، 1386ش، ص35.
- ↑ رحیمی، پلان انکشافی ولسوالی اشترلی، 1386ش، ص25.
- ↑ رهیاب و امینی، دانشنامه هزاره، 1399ش، ص637.
منابع
- پولادی، حسن، هزاره‌ها، ترجمه علی عالمی کرمانی، تهران، عرفان، 1381ش.
- توسلی غرجستانی، محمد، سیمای ارزگان، قم، آراسته، 1387ش.
- رحیمی، اسدالله و شهید، اکبر، پلان انکشافی ولسوالی اشترلی، کابل، وزارت احیاء و انکشاف دهات، 1386ش.
- رهیاب (بلخی)، سیدحسین و امینی، محمد، دانشنامۀ هزاره، کابل، بنیاد دانشنامۀ هزاره، 1399ش.
- عارف، سید محمد‌امین، هزاره‌جات قلب افغانستان، کابل، سعید، 1391ش.
- کاتب هزاره، فیض‌محمد، سراج التواریخ، تهران، عرفان، 1391ش.