اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی

اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی؛ وابستگی بیش از حد افراد به فضای مجازی و بسترهای اجتماعی آن.

امروزه بسیاری از افراد زمان زیادی را به استفاده از فضای مجازی و مراجعه به وب‌سایت‌های مختلف، اختصاص می‌دهند. همچنین آنها بسیاری از آگاهی‌ها را از شبکه‌های اجتماعی معتبر و غیر معتبر کسب می‌کنند. در چنین شرایطی افراد متوجه گذشت زمان نشده و ساعت‌ها را در این فضا به پرسه‌زنی می‌پردازند. اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی در سبک زندگی افراد اختلالاتی ایجاد می‌کند.

مفهوم‌شناسی

اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی نوعی وابستگی به اینترنت و فضای مجازی است، به‌طوری که در انجام کار‌های روزانه افراد مشکلات متعددی ایجاد می‌کند و سلامت جسمی و روانی افراد را به ‌خطر می‌اندازد. این وابستگی، افراد گروه‌های سنی مختلف به‌خصوص نسل جوان را گرفتار می‌کند. آنها زمان زیادی را صرف وب‌گردی و پرسه‌زنی در فضای مجازی کرده و از انجام فعالیت‌های بدنی و استراحت فکری باز می‌مانند.^[۱] از این منظر، پرسه‌زنی در شبکه‌های اجتماعی اگرچه یک سرگرمی بی‌خطر انگاشته می‌شود اما همانند انواع اعتیاد‌های رفتاری، وابستگی شدیدی را در پی دارد. راحتی دسترسی به فضای مجازی سبب ‌شده است که افراد زیادی در دوره‌ای از زندگی خود به پیگیری رویدادهای رسانه‌های اجتماعی معتاد شوند.^[۲] در سال‌های اخیر، فراگیری بیماری کرونا در گسترۀ جهانی موجب شد که افراد به‌دلیل محدودیت‌های حضور در جمع‌های خانوادگی و به‌منظور پر‌کردن اوقات فراغت، وابستگی بیشتری به فضای مجازی پیدا کنند.^[۳]

علائم اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی

کارشناسان بهداشت روان معتقدند یکی از علائم اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی، اثرات منفی آن بر کار یا تحصیل افراد است. چنین افرادی در محل کار یا تحصیل خود به‌جای پرداختن به مسئولیت خود یا مطالعه‌کردن به وب‌گردی و مشارکت در شبکه‌های اجتماعی مجازی می‌پردازند. از دیگر علائم اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی استفاده از آن برای فراموشی یا کنار‌آمدن با مشکلات خانوادگی و اجتماعی است. چنین افرادی زمانی که از رسانه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند،^[۴] دچار نوعی بی‌قراری، تحریک‌پذیری و عصبانیت مزمن می‌شوند.^[۵]

پیامدهای اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی

وابستگی به شبکه‌های اجتماعی مجازی با پیامد‌های منفی روان‌شناختی و غیر‌روان‌شناختی همراه است. ^[۶] شیوع این سبک زندگی اثرات نامطلوبی بر سلامت جسم و روان افراد دارد^[۷] و حتی ممکن است موجب معضلات اخلاقی ‌شود.^[۸] از مهم‌ترین پیامدهای اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی عبارت‌اند از:

تأثیر منفی بر مغز انسان: بر خلاف تصوری که شبکه‌های اجتماعی را سرگرم‌کننده و آرامش‌بخش می‌پندارد، استفادۀ مداوم و بیش‌از‌حد از این فضای غیر‌‌ حقیقی تأثیر نامطلوبی بر مغز دارد. احساسات مثبتی که هنگام استفاده از شبکه‌های اجتماعی توسط افراد تجربه می‌شود، احساسی موقتی است که در سایر اعتیاد‌ها نیز دیده می‌شود.
پر‌کردن تنهایی موقت: کاربر فضای مجازی هرچه بیشتر با آن درگیر شود، بیشتر تمایل پیدا می‌کند که برای کاهش احساس تنهایی خود به آن روی آورد. این در حالی است که طبق نتایج تحقیقات گوناگون، فضای مجازی کمک چندانی به برطرف‌شدن احساس تنهایی افراد نمی‌کند.^[۹]
افزایش انزوا و افسردگی: اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی، سبب پایین‌آمدن عزت نفس و افزایش انزوا در افراد می‌شود. همچنین میان میزان افسردگی و اضطراب افراد با مدت‌زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی نیز رابطه مستقیم وجود دارد.^[۱۰]
مختل‌شدن الگوهای خواب: اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی سبب می‌شود، افراد زمان مناسبی را که بدن برای خواب و استراحت نیاز دارد در اختیار آن قرار نداده و همین امر منجر به اختلال در خواب و عملکرد کاری پایین آنها در زندگی فردی و اجتماعی ‌شود.
افزایش مشکلات جسمانی: اعتیاد به شبکه‌های مجازی و بازی‌های آنلاین، می‌تواند تبعات مختلفی از جمله تهدید سیستم اسکلتی عضلانی در این افراد برجای بگذارد.^[۱۱]
افزایش فردگرایی: با گذر زمان استفاده افراد از فضای مجازی به یک سرگرمی فردی تبدیل شده است.^[۱۲]
کاهش تعاملات خانوادگی و اجتماعی: در بسیاری از موارد اعتیاد افراد به شبکه‌های اجتماعی، سبب نادیده‌گرفتن روابط در زندگی واقعی و کاهش توانایی همدلی افراد با دیگران و نابودی جمع‌ها و دورهمی‌های خانوادگی و خویشاوندی رایج در فرهنگ اصیل ایرانی شده است.^[۱۳]
کاهش میزان رضایت افراد از زندگی: تحقیقات نشان می‌دهد هر‌چه میزان اعتیاد افراد به شبکه‌های اجتماعی افزایش پیدا کند، میزان رضایت آنها از زندگی شخصی و خانوادگی کاهش پیدا می‌کند. ^[۱۴]
ممانعت از اشتغال افراد: وابستگی به شبکه‌های اجتماعی سبب تنبلی افراد ‌شده و تمایل جوانان را به اشتغال کاهش می‌دهد.
کاهش تمایل افراد به ازدواج: پرسه‌زنی در شبکه‌های مجازی و تأمین نیازهای عاطفی گذرای خود در این فضا، مانعی برای تشکیل زندگی و عامل مهمی در کاهش تمایل جوانان به ازدواج است.^[۱۵]
شروع اختلال اضطراب اجتماعی: گرایش افراد به شبکه‌های اجتماعی و دوری آنها از محافل خانوادگی و دوستانه، سبب ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی در افراد به‌خصوص نوجوانان و جوانان می‌شود. آنها به‌دلیل قرار‌نگرفتن در این جمع‌های حقیقی و واقعی، توانایی لازم را برای برقراری ارتباط با اطرافیان خود‌ نداشته و از قرار‌گرفتن در فضای حقیقی دوری می‌کنند.^[۱۶]
تغییرات فرهنگی: کارشناسان معتقدند بین میزان اعتیاد افراد به شبکه‌های اجتماعی موبایلی و عدم‌ پایبندی به فرهنگ و همبستگی ملی رابطۀ معنی‌داری وجود دارد.^[۱۷]
افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی: وابستگی بیش‌از‌حد به فضای مجازی سبب شده که دشمنان جامعه، از این فضا برای راه‌اندازی انواع جنبش‌ها، تظاهرات، بحران‌ها و اغتشاشات استفاده کنند. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که رابطۀ معنی‌داری بین تمسک اقشار مختلف جامعه خصوصاً جوانان به شبکه‌های اجتماعی و گرایش آنها به اغتشاشات وجود دارد. این امر نقش بسزایی در کاهش امنیت ملی دارد. بزرگ‌نمایی اعتراضات در جامعه، سیاه‌نمایی و القای وجود فساد گسترده در جامعه و انتشار شایعه، از روش‌های سوءاستفاده از شبکه‌های اجتماعی است.^[۱۸]

راهکار‌های تعدیل استفاده از شبکه‌های اجتماعی

از جمله راهکار‌های مهم در کاهش وابستگی افراد به شبکه‌های اجتماعی عبارت‌اند از:

حذف‌کردن برخی برنامه‌های رسانه‌های اجتماعی غیر‌ضروری از تلفن هوشمند خود؛
خاموش‌کردن گوشی موبایل هنگام کار، حضور در مراکز آموزشی و اوقات فراغت مانند صرف وعده‌های غذایی و فعالیت‌های تفریحی؛
اختصاص‌دادن زمان معین و محدود روزانه به شبکه‌های اجتماعی؛^[۱۹]
خارج‌کردن موبایل، تبلت و رایانه از اتاق خواب؛
افزایش معاشرت با خانواده و دوستان؛
افزایش دورهمی‌های خانوادگی و دید‌و‌بازدید از اقوام؛
پر‌کردن اوقات فراغت با ورزش، هنر و کلاس‌های مهارت‌افزایی؛

همچنین کارشناسان معتقدند با استراحت‌های مکرر و تعیین مرز‌های مشخص برای خود و فرزندان، می‌توان از فشار فزاینده به مغز برای حضور در شبکه‌های اجتماعی، جلوگیری کرد.^[۲۰] برخی محققان نیز معتقدند تلفیق درمان شناختی- رفتاری و آموزش مبتنی بر فراشناخت، نقش مؤثری در کاهش وابستگی افراد به شبکه‌های اجتماعی داشته و راه‌گشای مشاورین, اولیا و سیاست‌گذاران آموزشی در کاهش وابستگی افراد به شبکه‌های اجتماعی مجازی است.^[۲۱]

پانویس

منابع

اسمعیلی‌ راد، مهسا و احمدی، فرید، «ارتباط بین اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی آنلاین و اختلالات روان‌شناختی»، اخلاق در علوم و فناوری، شماره 2، 1398ش.
«اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود»، وب‌سایت زندگی برتر، تاریخ بازدید: 8 تیر 1402ش.
بابامیری و همکاران، «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین: بررسی درد در ناحیه مچ دست در دانشجویان»، ارگونومی، شماره 3، 1397ش.
دادرس، زهرا و همکاران، «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی موبایلی و اثرات فرهنگی و رفتاری ناشی از آن (مورد مطالعه: دانش آموزان دختر دوره متوسطه)»، مطالعات رسانه‌های نوین، شماره 19، 1398ش.
دانش‌یار، حشمت الله، «اعتیاد به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت روزنامه صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 25 ژوئن 2020م.
صادق‌زاده، رقیه و همکاران، «اثربخشی بسته تلفیقی درمان شناختی-رفتاری و آموزش مبتنی بر فراشناخت در کاهش وابستگی به شبکه های اجتماعی مجازی»، مجله علوم روانشناختی، شماره 78، 1398ش.
عبدالرحمانی، رضا و همکاران، «بررسی رابطه کاربری پیام‌های فضای مجازی با گرایش به اغتشاشات»، امنیت ملی، شماره 40، 1400ش.
قائمیه، نیره، «رابطه اضطراب کرونا با انزوای اجتماعی و وابستگی به فضای مجازی نوجوانان»، کنفرانس بین‌المللی روانشناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی، 1401ش.

[1] . «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود»، وب‌سایت زندگی برتر.

[2] . «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود»، وب‌سایت زندگی برتر.

[3] . قائمیه، «رابطه اضطراب کرونا با انزوای اجتماعی و وابستگی به فضای مجازی نوجوانان»، 1401ش، ص3.

[4] . «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود»، وب‌سایت زندگی برتر.

[5] . دانش‌یار، « اعتیاد به انترنت و شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت روزنامه صبح کابل.

[6] . صادق‌زاده و همکاران، «اثربخشی بسته تلفیقی درمان شناختی-رفتاری و آموزش مبتنی بر فراشناخت در کاهش وابستگی به شبکه‌های اجتماعی مجازی»، 1398ش، ص659.

[7] . دانش‌یار، « اعتیاد به انترنت و شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت روزنامه صبح کابل.

[8] . اسمعیلی راد و احمدی، «ارتباط بین اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی آنلاین و اختلالات روانشناختی»، 1398ش، ص31.

[9] . «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود»، وب‌سایت زندگی برتر.

[10] . اسمعیلی راد و احمدی، «ارتباط بین اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی آنلاین و اختلالات روانشناختی»، 1398ش، ص31.

[11] . بابامیری و همکاران، «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین: بررسی درد در ناحیه مچ دست در دانشجویان»، 1397ش، ص33.

[12] . «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود»، وب‌سایت زندگی برتر.

[13] . «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود»، وب‌سایت زندگی برتر.

[14] . اسمعیلی راد و احمدی، «ارتباط بین اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی آنلاین و اختلالات روانشناختی»، 1398ش، ص31.

[15] . «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود»، وب‌سایت زندگی برتر.

[16] . اسمعیلی راد و احمدی، «ارتباط بین اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی آنلاین و اختلالات روانشناختی»، 1398ش، ص31.

[17] . دادرس و همکاران، «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی موبایلی و اثرات فرهنگی و رفتاری ناشی از آن (مورد مطالعه: دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه)»، 1398ش، ص151.

[18] . عبدالرحمانی و همکاران، «بررسی رابطه کاربری پیام‌های فضای مجازی با گرایش به اغتشاشات»، 1400ش، ص418.

[19] . دانش‌یار، « اعتیاد به انترنت و شبکه‌های اجتماعی»، وب‌سایت روزنامه صبح کابل.

[20] . «اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی چیست و چگونه درمان می‌شود»، وب‌سایت زندگی برتر.

[21] . صادق‌زاده و همکاران، «اثربخشی بسته تلفیقی درمان شناختی-رفتاری و آموزش مبتنی بر فراشناخت در کاهش وابستگی به شبکه‌های اجتماعی مجازی»، 1398ش، ص659.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]