اوجی کجاب
اوجی کجاب؛ منطقه‌ای دینی و تاریخی در افغانستان.
اُوجَی کجاب، معروف به قلعۀ سید، از مناطق مهم دینی و تاریخی در ولایت (استان) مَیدان افغانستان است که شخصیت‌هایی برجسته از آن برخاسته‌اند.
نام‌گذاری
در عرف هزاره‌جات (مردم منطقۀ مرکزی افغانستان) به جایی که در سطح پایین قرار دارد «آوُج» می‌گویند. برخی نام اصلی این منطقه را آوُج دانسته‌اند که تبدیل به «اوجی» شده است. برخی دیگر نیز «اوجی» را به‌معنی «جایگاه» و برگرفته از «وئجۀ» اوستا می‌دانند.[۱] گروه دیگری معتقدند که «اُوجَی» در اصل «آب‌جای» و به‌معنای جای آب یا مکانی است که نسبت به مکان‌های دیگر، آب بیشتری داشته و محل جریان نهر آب است. آب‌جای در گویش عامیانه به «آوجای» و به‌مرور زمان به «اُوجَی» تغییر نام یافته است.[۲]
تاریخچه
برخی معتقدند زمین‌های اوجی را جد سادات اوجی به‌نام سید اسدالله حدود 150 سال قبل خریداری کرده و به نسل او منتقل شده است. سید اسدالله از فرزندان شاه اخلاص است که شجره‌نامۀ آنها به امام زین‌العابدین می‌رسد. بازماندگان سید اسدالله، عالمان دینی بوده‌اند که به امور مردم رسیدگی می‌کرده‌اند.[۳]
موقعیت جغرافیایی
اوجی روستایی مربوط به ولسوالی (شهرستان) مرکز بهسود در ولایت میدان بوده و 155 کیلومتر با کابل فاصله دارد. از نظر اداری نیز اوجی مربوط به منطقه‌ای به‌نام کجاب علیا است. این منطقه نسبت به مناطق اطراف در جلگۀ وسیعی واقع شده است. چَمنزاری به وسعت 5/2 در 5/1 کیلومتر در جنوب قلعه وجود دارد که رود باریکی از آن عبور می‌کند. در شمال‌شرق اوجی نیز علفزار بزرگی است که اهالی از آن استفاده می‌کنند. در شمال اوجی قلعۀ برکت، راشک، کفشک و مرکز ولسوالی بهسود قرار دارد. درغرب اوجی مناطق و روستاهای بابکه بنام‌های نوروئیست، گلزار، کته‌سنگ، باریکی، بام‌سرای و منطقه «سنگ‌شانده» بنام‌های جویزنگی، چهاردسته، میانه‌ده، چپرسوخته، قل‌اختیار، قل‌بنده، شنیه، سرخ‌سنگ، کهنه‌قلعه، هشت‌درخت و سرخ‌آباد قرار گرفته است. در شرق اوجی نیز کوه بلندی به‌نام کوه‌سفید واقع شده و پشت آن نیز روستاهای کجاب سفلی واقع شده‌اند.[۴]
روستاها
این روستا دارای چهار بخش فرعی است که در اطراف اوجی قرار دارند و به «چهار قلعۀ اوجی» معروف هستند. کَنگی در غرب، پائین قلعه (کوته کابلی، کوته احمد و بغداد شریف یا ارگ حاج محمد‌سرور اُوجَی) در جنوب، سرتوپ اوجی در جنوب شرق و بلند قلعه در شمال اوجی موقعیت دارند و قریۀ اوجی در مرکز این چهار قلعه واقع است.[۵]
جمعیت‌شناسی
در گذشته صاحبان زمین در اوجی همه از قوم سادات و شیعه‌مذهب بوده‌اند. برخی معتقدند زمانی‌که مردم به‌صورت گسترده از هزاره‌جات کوچ نکرده بودند، در قلعۀ اوجی بین 35 تا40 خانوار از صاحبان زمین و دهقانان آنها زندگی می‌کرده‌اند. امروزه جمعیت اوجی بالغ بر صد خانوار است. مردم قلعۀ اوجی وابسته به طایفۀ پیوند یکی از طوایف قوم قنبرعلی هستند.[۶]
اقتصاد
اقتصاد مردم اوجی وابسته به کشاورزی و مالداری است. اوجی زمین آبی و لَلمی (دیمی) زیادی دارد که با استفاده صحیح می‌تواند موجب خودکفایی مردم منطقه شود و صادرات محصولاتی مانند کچالو (سیب‌زمینی)، گندم و رِشقَه (یونجه) را به دنبال داشته باشد.
مالداری در حد معمول در منطقۀ اوجی وجود داشته و بیشتر خانواده‌ها گاو، گوسفند، بز، مرغ و فیل‌مرغ (شتر مرغ) نگهداری می‌کنند. محصولات عمدۀ اوجی گندم، جو، حبوبات، کچالو و شلغم بوده و در این اواخر سبزیجاتی همانند سیر، پیاز، گَندَنَه (تره) و مُلی سُرخَک (تربچه) نیز در اوجی به عمل می‌آید.
به‌دلیل سردی هوا، باغداری در آن روستا رواج ندارد.[۷]
در اوجی گیاهانی از قبیل سرخ‌خار، غیغان، کمی، گنده‌بغل، بترونقو، اله‌رنگ، خرکوده، دم‌اسب، پالی، بولان، قوُغ، برغومبی و شکیلکک وجود داشته و مورد استفادۀ مردم است.[۸]
فرهنگ و معارف
ساکنان اصلی اوجی بیشتر عالم دینی و ملا بودند. اوجی در رشته‌های دانشگاهی نیز دانشجویانی دارد. جوانان منطقه مشغول تحصیل در مکاتب رسمی دولتی هستند.[۹]
سادات اوجی نقش زیادی در ترویج مسایل دینی در مناطق مرکزی افغانستان داشته‌اند. اوجی از قدیم به‌عنوان یکی از مراکز مهم دینی و فرهنگی در هزاره‌جات به شمار می‌رود که سالانه بین 300 تا 500 نفر محصل علوم دینی از مناطق مختلف افغانستان در آن‌جا درس می‌خواندند. در حال حاضر، ساکنان اوجی در دنیا پراکنده شده و بیشتر آنها دارای تحصیلات عالی علوم دینی یا دانشگاهی هستند.
اُوجَی تکیه‌خانۀ بزرگ و مدرنی دارد که مرکز تجمع مردم چهار قلا یا چهار قلعه «اُوجَی» است. این تکیه‌خانه را که از پدران سادات اُوجَی به یادگار مانده، توسط بزرگ سادات منطقه «سید محمد‌سرور اُوجَی»، در حدود 75 سال قبل به‌شکل موجود بازسازی شده و بنای آن گسترش یافته است. او یک باب مسجد نیز در کنار آن بنا نهاد.
یک مدرسۀ علوم دینی نیز از دیگر مراکز دینی موجود در اُوجَی است که حدود 50 سال پیش توسط «سید محمد‌ظاهر محقق اُوجَی» و به کمک مردم منطقه ساخته شد.[۱۰]
مشاهیر
سید اسدالله (جد سادات اُوجَی از فرزندان شاه‌اخلاص)، سید شاه محمدحسین بهسودی اُوجَی (معروف به آقای کلان اوجی یا حاج آقای بزرگ اُوجَی، فقیه)، سید محمد‌حسن معروف به آقا حسن کربلایی (برادر حاج آقای بزرگ)، علامه حاج سید محمد‌سرور اُوجَی (فقیه و استاد سطوح عالی حوزه علمیه و شخصیت برجستۀ اجتماعی)، شاه‌محمد فرزند حاج آقای بزرگ اوجی معروف به محمد آغا، حاج شاه عبدالعظیم محسنی (مدرس سطوح عالی حوزه و شخصیت اجتماعی)، سید عبدالحمید ناصر (خطیب مشهور که به‌وسیلۀ دولت کمونیستی دستگیر و شهید شد)، سید محمد‌اکبر محسنی (استاد سطوح عالی حوزه)، سید محمد‌حسن محدث (تاریخ‌دان و عالم حدیث)، سید محمد‌امین فاضل اُوجَی (فقیه، ادیب و استاد سطوح عالی حوزه)، سید محمد‌ظاهر محقق اُوجَی (عضو شورای عالی نظارت حزب وحدت اسلامی افغانستان و دبیر کل سازمان نیروی اسلامی افغانستان) و سید میر‌حسین فصیحی (از بنیانگذاران سازمان نیروی اسلامی افغانستان) از شخصیت‌های برجستۀ اوجی هستند.[۱۱]
بازی‌های محلی
در گذشته بازی‌های زیادی در اوجی وجود داشته که بسیاری از آنها فراموش شده است. توپ‌دنده، کلاه‌‌قاق، شیغی‌بازی (بُجُل‌بازی)، تیشله‌برد، بولدی، اپو، فوتبال، والیبال، سنگ‌سول یا سنگ‌گیرک، خردراز، چشم‌کورک یا چشم پتکان در اوجی و مناطق اطراف مرسوم بودند.[۱۲]
پانویس
- ↑ فاضل کیانی، غزنی، بستر تمدن شرق اسلامی، مجموعه مقالات، 1393ش، جلد 1، ص73.
- ↑ صمیمی، خورشید بهسود، 1393ش، ص88.
- ↑ صمیمی، خورشید بهسود، 1393ش، ص89.
- ↑ صمیمی، خورشید بهسود، 1393ش، ص89.
- ↑ فرهنگ، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی شیعیان، 1380ش، ص80. جمعی از نویسندگان، آشنایی با مذهب شیعه، 1398ش، ص165.
- ↑ صمیمی، خورشید بهسود، 1393ش، ص91.
- ↑ صمیمی، خورشید بهسود، 1393ش، ص91.
- ↑ صمیمی، خورشید بهسود، ص90.
- ↑ صمیمی، خورشید بهسود، 1393ش، ص92.
- ↑ ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1380ش، ج3، ص158.
- ↑ غرجستانی، تاریخ هزاره و هزارستان، 1989م، ص242؛ ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1380ش، ج3، ص157.
- ↑ صمیمی، خورشید بهسود، 1393ش، ص91.
منابع
- جمعی از نویسندگان، آشنایی با مذهب شیعه، قم، موسسه دارالاعلام مدرسه اهل البیت (ع)، 1398ش.
- صمیمی، سید رشید، خورشید بهسود (تحلیل جنبه‌های حیات حضرت آیت‌الله‌العظمی حاج سید شاه محمدحسین بهسودی)، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1393ش.
- غرجستانی، محمد‌عیسی، تاریخ هزاره و هزارستان، کویته، شورای فرهنگی اسلامی افغانستان، 1989م.
- فاضل کیانی، محمد و همکاران، غزنی، بستر تمدن شرق اسلامی، مجموعه مقالات، تهران، عرفان، 1393ش.
- فرهنگ، سید محمدحسین، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی شیعیان، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380ش.
- ناصری داوودی، عبدالمجید، مشاهیر تشیع در افغانستان، قم، مرکز بین‌المللی المصطفی، 1380ش.