اورامان

پرونده:اورامان۲.jpg

اورامان؛ روستایی پلکانی و تاریخی در دامنة کوهستان با طبیعتی بکر در کردستان.

روستای اورامان یا اورامانات یکی از زیبا‌ترین روستا‌های پلکانی است که در استان کردستان قرار دارد. این روستا دارای طبیعت بی‌نظیر و معماری منحصر‌به‌فردی است. این روستای زیبا در دل کوه و طبیعت با معماری شگفت‌انگیز سالانه میزبان گردشگران و توریست‌های متعددی است.

موقعیت جغرافیایی

اورامان روستایی از توابع شهرستان سرو‌آباد در استان کردستان است. این روستا در دل رشته‌کو‌‌ه زاگرس، در مسیر رود‌خانه سیروان قرار ‌گرفته است. اورامان از شمال به کردستان، از غرب به عراق و از جنوب به جوانرود محدود می ‌شود. این روستا در جنوب‌‌شرقی مریوان و در 75 کیلومتری این شهر قرار‌گرفته است.

نام‌‌گذاری

اورامان به‌معنای جایگاه خورشید است. برخی نام روستای اورامان را اورامان‌تخت، هورامان‌تخت یا هه‌ورامان می‌‌گویند؛ اما همة این نام‌ها به یک معنا است و اختلاف در الفاظ آنها به‌دلیل گویش‌های گوناگون افراد محلی در این منطقه است.

زبان و مذهب

مردم اورامان به زبان کُردی و گویش اورامی که یکی از گویش‌‌های گورانی و زیر‌گروهی از گویش‌‌های شمال غرب ایران است، سخن می‌گویند. مردم اورامان قبل از اسلام، زرتشتی و یگانه‌‌پرست بوده‌‌اند؛ اما امروزه اهالی روستا مسلمان و پیرو مذهب شافعی هستند. در این روستا صوفیان پیرو طریقة نقش‌بندیه و دراویش پیرو طریقة قادریه نیز حضور دارند.

تاریخچه

کشفیات باستان‌شناسان در آتشکده‌های اورامان نشان می‌دهد که این مکان پرستش‌گاه مردمانی در چند هزار سال پیش بوده است. همچنین برخی خانه‌های روستای اورامان قدمتی بیش از ۹۰۰ سال دارند و آسیب زیادی ندیده‌اند. باستان‌‌شناسان، قدیمی‌ترین ساکنان غرب ایران را مردمانی به نام «کَرتو» در هزاره هشتم قبل از میلاد دانسته‌اند که در هزاره دوم قبل از میلاد، اولین دسته از آنان یکجا‌نشین شدند و اولین شهر را در منطقه اورامان بنا کردند.

آداب ‌و ‌رسوم

مردم اورامان در چارچوب آداب و ‌رسوم کرد‌زبانان، فرهنگی آمیخته با موسیقی و ترانه‌خوانی دارند. از جمله آداب‌و‌رسوم خاص مردمان این روستا کوچ‌‌های ییلاقی، مراسم پیر‌شالیار، رقص‌ و موسیقی محلی و مراسم آش‌پختن است. جغرافیای طبیعی، خاستگاه بسیاری از آداب و ‌رسوم، باورها، گویش، موسیقی، پزشکی بومی و صنایع دستی در این منطقه است.

مراسم پیر‌شالیار، مجموعه‌ای از سویه‌های شناختی و فرهنگی مردمان این دیار را نشان می‌دهد. اهالی روستای اورامان در آخرین چهارشنبه و پنجشنبه قبل از ۱۵ بهمن هر سال، این مراسم با قدمت هزارساله را برگزار می‌کنند. آنها در این مراسم به قربانی دام، دف‌‌زنی، خوردن آش مخصوص و شب‌‌نشینی می‌پردازند.

موسیقی محلی نیز در روستای اورامان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مردمان محلی به مناسبت‌های گوناگون مانند عروسی و برداشت محصولات کشاورزی، به رقص محلی و دف‌‌‌نوازی می‌پردازند. همچنین ساکنان اورامان در مراسم عزاداری‌های خود به مویه‌خوانی محلی و شیون‌کردن می‌پردازند.

لباس مردم اورامان، لباس کُردى است. بیشتر پارچه‌‌ها و پاى‌‌افزار مورد نیاز مردمان اورامانات توسط بافندگان و دوزندگان محلى بافته می‌شود.

ویژگی‌ها

روستای اورامان در غرب ایران و در دل رشته‌کوه‌های زاگرس و در دامنة کوه‌های مرتفع کردستان است. شیب تند دامنة صخره‌ای کوه اورامان سبب‌شده که روستا به شکل پلکانی ساخته شود. علاوه بر معماری منحصر‌به‌فرد روستای اورامان، موقعیت مکانی این روستا و قرار گرفتن آن در دل طبیعت بکر زاگرس از دیگر ویژگی‌های اورامان است. این منطقه در ارتفاع بالایی از سطح دریا قرار دارد به‌طوری که فاصله ابر‌ها تا ساختمان‌های روستا بسیار نزدیک است. گاهی ابرها، خانه‌های اورامان را در‌بر گرفته و فضای روستا را رویایی می‌‌سازند. طبیعت‌گردی در دل کو‌ه‌های سر‌سبز اورامان از دیگر تفریحات و زیبای‌‌های این روستا است. جنگل‌های مستقر در اطراف روستای اورامان، پوشیده از درختان گردو، بلوط، گلابی‌وحشی و زالزالک است که باعث معطر شدن هوا و زیبایی طبیعت این منطقه ‌شده است. این روستا در مسیر دو رود‌خانه به نام‌های «سیروان» و «لیله» قرار‌گرفته است. تلفیق کوهستان، معماری پلکانی روستا، طبیعت بکر، رودخانه، چشمه‌سار و پوشش‌های گیاهی متنوع در این روستا، این مکان را به یک منطقة طبیعی، تاریخی و گردشگری تبدیل‌کرده است.

معماری

خانه‌های روستای اورامان در دامنه کوه بنا گردیده و ساختار پلکانی دارند؛ یعنی حیاط هر خانه، پشت‌بام ساختمان پایینی است. بسیاری از خانه‌‌ها دو طبقه دارند؛ طبقه همکف، محل نگهداری گله و انبار محصولات بوده و فضای اصلی مسکونی در طبقه بالا است. مصالح به‌کار‌رفته در ساختمان‌های این روستا، بیشتر از سنگ و به‌صورت خشکه‌‌چین است و ملاتی در آنها به‌کار ‌نرفته است. سقف‌های چوبی، پنجره‌های آبی، گل و گلدان‌های زیبای که در ساخت و تزئین این خانه‌ها استفاده شده، زیبایی بی‌نظیری به این روستا ‌داده است.

گردشگری

پرونده:اورامان1.jpg

روستای اورامان به‌دلیل جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و تفریحی که دارد هر ساله میزبان گردشگران بسیاری است. موقعیت جغرافیایی خاص این روستا، طبیعت سر‌سبز، چشمه‌سارها و رودخانه‌های مختلفی که در حوالی این روستا جاری است، امکان یک اقامت و طبیعت‌گردی مناسب را برای بازدید کنندگان فراهم می‌آورد. همچنین وجود کوه‌های مرتفع با پوشش گیاهی متنوع در منطقه اورامانات شرایط ویژه‌ای برای کوه‌پیمایی کوهنوردان و علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی فراهم‌کرده است.

در اطراف روستای اورامان، جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز وجود دارد که برخی، عبارت‌اند از:

1. سنگ‌نبشته اورامان؛ این کتیبه تاریخی در نزدیکی تنگی‌ور قرار‌گرفته است و نقش سارگون دوم (شاه آشور) بر آن حکاکی‌ شده است. سنگ‌نبشته اورامان مربوط به‌دوران آشوری‌‌ها است که با خط میخی، لشکر‌کشی‌های پادشاه آشور در غرب زاگرس و اورامان را شرح داده است.
2. مقبره‌ پیر‌شالیار؛ مهم‌ترین مکان تاریخی اورامان است. این بنای قدیمی با استفاده از سنگ‌های کوهستان و چوب‌ درختان گردوی همین منطقه بنا‌شده و گنبدی فیروزه‌‌ای دارد.
3. مسجد حضرت عبدالله؛ مسجدی تاریخی و بنایی قدیمی در روستای اورامان است.
4. مسجد اورامان‌تخت؛ از مساجد کم‌‌نظیر ایران و از انواع مساجد شبستانی و بدون گنبد است.
5. رودخانه‌های سیروان و لیله؛ دو رودخانة زیبا است که در نزدیکی اورامان جریان دارند.

سوغاتی‌ها و صنایع ‌دستی

در روستای اورامان تولید صنایع دستی، قدمت طولانی دارد. از تولیدات هنر‌‌هاى سنتى این روستا مانند سجاده، گلیم، نمد، سبد و گیوه به‌عنوان سوغات استفاده می‌شود.

امکانات رفاهی

هتل‌، مسافر‌خانه و سوئیت‌های روستایی اجاره‌ای در این منطقه، از جمله امکانات رفاهی روستای اورامان برای گردشگران است. گردشگرانی که تمایل به اقامت و اتراق در مناطق طبیعی، جنگل و کوه‌های منطقه اورامان دارند از چادر مسافرتی و امکانات کمپینگ در این مناطق‌، استفاده می‌کنند. همچنین رستوران‌ها، کافی‌شاپ و سفره‌خانه‌های سنتی متعددی در نزدیکی روستای اورامان وجود دارد.

مسیر دسترسی

به‌منظور سفر و دسترسی به روستای اورامان در استان کردستان، می‌توان از شهر مریوان حرکت کرد و بعد از پیمودن 75 کیلومتر مسافت، به روستای زیبای اورامان رسید.

منابع

• «اورامان یا اورامانات، روستایی تاریخی بر فراز ابر‌ها»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: 26 تیر 1401ش.
• «اورامانات در مسیر جهانی‌شدن»، وب‌سایت ایرنا، تاریخ بازدید: 26 تیر 1401ش.
• «روستای اورامان تخت مریوان»، وب‌سایت سفر مارکت، تاریخ بازدید: 26 تیر 1401ش.
• شمس، مجید و همکاران، «توریسم و توانمند‌سازی اقتصاد روستایی (نمونه موردی: روستای اورامان تخت)»، مطالعات برنامه‌ريزي سكونت‌گاه‌هاي انساني (چشم‌انداز جغرافيايي)، شماره 20، 1391ش.
• غنیان، منصور و همکاران، «ارزیابی فضای کار‌آفرینی در گردشگری روستایی (مطالعه موردی: منطقه اورامان)»، پژوهش‌های روستایی، شماره 3، 1391ش.
• «گردشگری در بهشت اورامانات»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ بازدید: 26 تیر 1401ش.
• محمدی، سعدی و همکاران، «سنجش رابطه مشارکت در فعالیت‌‌های گردشگری با بهزیستی ذهنی زنان روستایی (مطالعه موردی: منطقه اورامان)»، زن در توسعه و سیاست، شماره 4، 1396ش.
• «مطالعه‌ی انسان‌‌شناختی مراسم‌‌‌های آیینی روستای اورامان تخت»، وب‌سایت نمای ایران، تاریخ بازدید: 26 تیر 1401ش.
• معماریان، غلامحسین و همکاران، «ریشه‌یابی کار‌بست رنگ آبی در پنجره‌های ابنیه سنتی مسکونی (نمونه موردی ابنیه مسکونی اورامان)»، پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره 3، 1393ش.
• محمد‌پور، احمد و عبد‌الهی، عادل، « پیامد‌های توسعه اقتصادی- اجتماعی در کردستان ایران بعد از انقلاب اسلامی: مطالعه موردی منطقه اورامان ژاورو»، روستا و توسعه، شماره 1، 1390ش.
• مولانایی، صلاح‌الدین و سلیمانی، سارا، «باز‌شناخت مولفه‌های هویت اصیل معماری بومی ایرانی در غرب کشور، نمونه موردی: اورامان کردستان»، معماری و شهر‌سازی آرمان شهر، شماره 17، 1395ش.