جماران
جماران؛ محله‌ای خوش آب و هوا در شمال شرق تهران و محل سکونت امام خمینی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران.
جَماران، یکی از محله‌های قدیمی شمال شرق تهران است که در دامنه رشته کوه‌های البرز قرار گرفته است. جماران در گذشته، روستایی از توابع قصران خارج و امروزه، محلی در شمیرانات تهران و جزئی از منطقۀ یک شهرداری تهران محسوب می‌شود.[۱] این منطقه دارای آب و هوای خنک و تمیز کوهستانی است. جماران به دلیل سکونت بنیان‌گذار جمهوری اسلامی در آن، دارای اهمیت سیاسی بالایی است.[۲] امروزه این منطقه با توسعه شهرسازی و احداث مجتمع‌های مسکونی، مراکز خرید و امکانات تفریحی به یکی از جاهای دیدنی تهران تبدیل شده است. [۳]
نام‌گذاری
در برخی منابع تاریخی، از جماران، با واژه «جاموران» و به‌عنوان روستایی در نزدیکی ری، قصران خارج، یاد شده است.[۴] برخی از کارشناسان، دلیل این نام‌گذاری را حضور یک محدث شیعه در این منطقه، به نام «ابوعبدالله جامورانی رازی» می‌دانند.[۵] گروهی دیگر، دلیل نام‌گذاری این منطقه را حضور پرتعداد مارها دانسته‌اند. مارگیران متعددی برای گرفتن مار به این دهکده می‌آمدند. نام مخفف این محله «جمع ماران» بوده است.[۶]
تاریخچه
قدیمی‌ترین منابعی که از جماران یاد کرده‌اند، مربوط به دوران پس از اسلام است. برای مثال، رافعی قزوینی، به فتح چند نقطه از ولایت ری توسط مسلمانان، از جمله جاموران، اشاره کرده است.[۷] گروهی از کارشناسان، نام بردن از روستای آبادِ جاموران، در آن روزگار را نشان از قدمت این منطقه، در دوران پیش از اسلام در ایران می‌دانند.[۸] در این محله دو درخت چنار تنومند و کهنسال قرار دارند که که عمر يكي از آنها به بيش از ۸ هزارسال می‌رسد و نشانگر قدمت این محله هستند.[۹] در دوره قاجار، این منطقه از ولایت ری، به‌عنوان روستایی خوش آب‌و‌هوا، به تابستانگاه و تفرجگاه اشراف و اعیان تبدیل شد و بر آبادی و زیبایی آن افزوده شد.[۱۰]
این روستا، در دهۀ 1340ش، همچون سایر روستاهای موجود در شمیرانات، با توسعۀ بافت شهری تهران، به یکی از محله‌های این شهر تبدیل شد.[۱۱] در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، بسیاری از خانه‌های قدیمی و کاهگلی این منطقه، هویت تاریخی خود را حفظ کرده‌اند. هرچند، بسیاری دیگر از خانه‌های زیبای جماران، به دلیل ساخت‌وساز، تخریب و به آپارتمان تبدیل شده‌اند.[۱۲]
جمعیت‌شناسی
آمار جمعیتی
بر اساس آنچه در منابع تاریخی آمده، جمعیت جماران در سال‌های میانی دهۀ 1330ش، در حدود 738 نفر بوده است. این جمعیت، در فصل تابستان افزایش می‌یافت.[۱۳] سرشماری صورت‌گرفته در 1335ش، جمعیت این روستا را 1,180 نفر اعلام کرد.[۱۴] جمعیت این محله، در سرشماری 1385ش نیز در حدود 74,333 نفر اعلام شد.[۱۵]
جغرافیا
موقعیت جغرافیایی
امروزه، محلۀ جماران، از جنوب با محلۀ دزاشیب و کامرانیه، از شرق با منظریه، از غرب با محلۀ امامزاده قاسم و از شمال با محلۀ حصارک و کوه‌های کوهسار همسایگی دارد.[۱۶] جماران، همچنین، در ارتفاع 1700 متری از سطح دریا قرار گرفته است.
آب و هوا
این منطقۀ شمالی در تهران، که در دامنه‌های رشته‌کوه البرز واقع شده، آب‌وهوایی خوش، معتدل و مرطوب دارد.[۱۷]
منابع آبی
در گذشته، آب مورد نیاز برای آشامیدن و کشاورزی اهالی جماران، از چند رشته قنات و نیز آب رودخانۀ دربند که در آن جریان داشت، تأمین می‌شده است. از جمله قنات‌های جماران می‌توان به قنات حاجی سید محمدباقر، قنات آقا سید ابراهیم جمارانی، قنات ده، قنات سر استخر، قنات گل بَرکَج، قنات جوزستان و نیز قنات درۀ جنی اشاره کرد.[۱۸]
اقتصاد
کشاورزی
در گذشته، اهالی جماران، به‌واسطه داشتن آب‌وهوای خوب و نیز قنات متعدد، به کشاورزی و باغداری مشغول بودند. از جمله محصولات این منطقه، گندم، جو، صیفی‌جات و انواع میوه بوده است. باغ‌های معروف جماران در گذشته، شامل باغ بَرکَج، باغ جوزستان، باغ سولک، باغ سیت و باغ سید محمدباقر بودند.[۱۹]
فرهنگ و هنر
گردشگری
جماران، به‌دلیل قدمت بسیاری که دارد، از برخی اماکان تاریخی و طبیعی کهن نیز برخوردار است ؛ مانند مغازۀ عطاری (با قدمتی 150 ساله)، بوستان جماران، مسجد جامع جماران (به مساحت 900 متر مربع) و دو درخت کهنسال چنار (با قدمتی در حدود 800 سال).[۲۰]
حسینیۀ جماران نیز از دیگر اماکن تاریخی این محله محسوب می‌شود. این بنای دو طبقه، که در 1232ش، ساخته شده از طرف سید ابراهیم جمارانی، وقف دهکدۀ جماران شده است. این حسینیه، محل سخنرانی امام خمینی، رهبر فقید جمهوری اسلامی ایران بوده است.[۲۱] خانه موزه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، منزل امام خمینی، خانه سلامت محله جماران و نیز سرای محله جماران نیز از اماکن پربازدید در این محله به شمار می‌روند.[۲۲]
آداب و رسوم
مردم جماران، در هر شب جمعه، در نزدیکی درخت‌های چنار کهنسال که به «زیارتک» معروف است، جمع شده، شمع روشن کرده و نذری می‌دهند.[۲۳]
زیرساخت
ترابری
محلۀ جماران، در بخش شمالی تهران قرار داشته و فاصلۀ زیادی نسبت به مرکز این شهر دارد. این محله از ایستگاه اختصاصی مترو برخوردار نیست و برای دسترسی به آن می‌توان از ایستگاه مترو تجریش استفاده کرد. پس از آن می‌توان از خطوط اتوبوس و تاکسی ویژه این منطقه، برای دسترسی به آن استفاده کرد.[۲۴]
بهداشت و سلامت
محلۀ جماران، از دو مرکز درمانی به نام‌های بیمارستان جماران و بیمارستان بقیه‌الله برخوردار است.[۲۵]
فضای سبز
محله جماران، امروزه، دارای چندین پارک و فضای سبز به نام‌های پارک خسروشاهی، پارک شهدای شیرازی‌ها، پارک فیضیه و پارک امیرسلیمانی برخوردار است.[۲۶]
مشاهیر
از جمله چهره‌های مشهور در این منطقه، می‌توان به امام خمینی (رهبر انقلاب اسلامی ایران) اشاره کرد که پس از انقلاب، در 1359ش، در این محله سکنا گزید. جماران، در دوران رهبری امام خمینی، به کانون توجه و تصمیم‌گیری ایران تبدیل شده و شهرتی جهانی یافته بود. امام خمینی، در حسینۀ جماران، به سخنرانی می‌پرداخت. او، سرانجام، در 1368ش، در بیمارستان قلب جماران، درگذشت. از دیگر چهره‌های سرشناس این منطقه، می‌توان به آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور اسبق جمهوری اسلامی ایران، آیت‌الله سید حسن امام‌جمارانی، سید محمدباقر جمارانی، سیدجعفر هاشمی جمارانی، سزاوار و وحید تنکابنی اشاره کرد.[۲۷]
پانویس
- ↑ موسوی‌زاده، «جماران»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.؛محله جماران؛ محله‌ای با آب و هوای کوهستانی و اهمیت تاریخی، وب‌سایت نیک‌بوم
- ↑ محله جماران؛ محله‌ای با آب و هوای کوهستانی و اهمیت تاریخی، وب‌سایت نیک‌بوم
- ↑ جماران تهران کجاست؟ وب‌سایت کجارو
- ↑ عطاردی قوچانی، مشایخ فقه و حدیث، ۱۳۷۳ش، ص۲۳؛
برقعی، راهنمای دانشوران، ۱۳۲۸ش، ج1، ص126. - ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۳۰ش، ج2، ص390؛
صفار، بصائر الدرجات، ۱۳۶۲ش، ص366. - ↑ «آشنایی با محله جماران»، سایت ایرانی‌جو.
- ↑ رافعی قزوینی، التدوین فی اخبار قزوین، ۱۳۷۶ش، ج1، ص64-65.
- ↑ موسوی‌زاده، «جماران»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ محله جماران؛ محله‌ای با آب و هوای کوهستانی و اهمیت تاریخی، وب‌سایت نیک‌بوم
- ↑ اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ۱۳۶۸ش، ج4، ص2250.
- ↑ موسوی‌زاده، «جماران»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ موسوی‌زاده، «جماران»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، ۱۳۲۸ش، ج1، ص52.
- ↑ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، ۱۳۷۷ش، ص2.
- ↑ «تاریخچۀ جماران»، پایگاه اطلاع رسانی مسجد و محله جماران.
- ↑ محمودیان، اطلس شهرستان شمیران، ۱۳۸۱ش، ص۲۰.
- ↑ رستمی، «جماران کجاست؟»، سایت کجارو.
- ↑ اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ۱۳۶۸ش، ج4، ص2250؛
ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، ۱۳۷۱ش، ج11، ص304-306. - ↑ اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ۱۳۶۸ش، ج4، ص2250؛
ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، ۱۳۷۱ش، ج11، ص304-306. - ↑ موسوی‌زاده، «جماران»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «تور خمین تا تهران»، همشهری آنلاین.
- ↑ «جماران»، سایت لحظه آخر.
- ↑ موسوی‌زاده، «جماران»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «آشنایی با محله جماران»، سایت ایرانی‌جو.
- ↑ «آشنایی با محله جماران»، سایت ایرانی‌جو.
- ↑ «جماران»، سایت لحظه آخر.
- ↑ موسوی‌زاده، «جماران»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
منابع
- «آشنایی با محله جماران»، سایت ایرانی‌جو، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآة البلدان، به‌تحقیق عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ش.
- برقعی، علی‌اکبر، راهنمای دانشوران، قم، تابش، ۱۳۲۸ش.
- برقی، احمد، المحاسن، به‌تحقیق جلال الدین محدث ارموی، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۰ش.
- «تاریخچۀ جماران»، پایگاه اطلاع‌رسانی مسجد و محله جماران، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.
- «تور خمین تا تهران»، همشهری آنلاین، تاریخ بارگذاری: 18 مرداد 1401ش.
- «جماران»، سایت لحظه آخر، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.
- رافعی قزوینی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، به‌تحقیق عزیزالله عطاردی، تهران، عطارد، ۱۳۷۶ش.
- رستمی، محبوبه، «جماران کجاست؟»، سایت کجارو، تاریخ بارگذاری: 26 دی 1395ش.
- ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۱ش.
- صفار، محمد، بصائر الدرجات، تهران، مؤسسه الاعلمی، ۱۳۶۲ش.
- عطاردی قوچانی، عزیزالله، مشایخ فقه و حدیث، تهران، عطارد، ۱۳۷۳ش.
- موسوی‌زاده، حسن، «جماران»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.
- گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، ۱۳۷۷ش.
- فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ش.
- محمودیان، علی‌اکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۱ش.